شناخت
شناخت مجموع حالت‌ها و فرآیندهای روانی مانند تفکر، استدلال، درک و تولید زبان، دریافت حواس پنجگانه، آموزش، آگاهی، احساسات و… می‌باشد.
شناخت ائمه(ع) و کسب معرفت چگونه است؟
بی شک، درک کامل شأن و مقام حضرت رضا(علیه‌السلام)، غیر ممکن است و این ادعا که (امام رضا(علیه‌السلام) را شناخته‌ایم) سست و بی پایه است! شخصیتی که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) زمانی نام او را از شخصی‌شنید، فرمود: قل: صلّی اللّه علیه، قل: صلّی اللّه علیه، قل: صلّی اللّه علیه. بگو: درود خدا بر او؛ بگو: درود خدا بر او؛ بگو: درود خدا بر او.(1) شخصیت امام، به وسعت یک دریا است و قطره قطره این دریا ما را در حدی به معرفت او نزدیک می‌کند. آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید ارزش بهای زائر به محبّت همراه با معرفت اوست؛ به این فراز از زیارت جامعه بنگرید: (اللّهم... اسئلک اَنْ تُدْخِلَنی فی جُملة العارفین بهم وبحقّهم). خداوندا! از تو می‌خواهم که مرا در شمار عارفان به خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و آشنایان به حقّ آنان قرار دهی. معرفت به حق امام را از دو منظر می‌توان نگریست: 1. حق عمومی ؛ حق امامت کبری و ولایت عظمی. 2. حق خصوصی؛ هر امامی حقی دارد و معرفت آن حق مهمترین اصل در معرفت است. درباره حق مخصوص امام رضا (علیه‌السلام) به پرسش و پاسخ زیر دقت کنید: وقتی که امام صادق در باره زیارت همراه با معرفت امام رضا (علیه‌السلام) سخن می‌گفت، فردی از امام درباره عارفا بحقه پرسید، امام در پاسخ فرمود: (یعلم انّه امام مفترض الطّاعة غریب شهید من زاره عارفا بحقّه اعطاه اللَّه عزّ و جلّ اجر سبعین شهیدا ممّن استشهد بین یدی رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و اله علی حقیقة؛(2) بداند او امامی است که اطاعتش از طرف خدا واجب است، او دور از وطن و شهید است. هرکس با او را زیارت کند در حالی که عارف به حق وی باشد، خداوند اجر هفتاد شهید به او عنایت کند، شهیدی که به واقع در کنار رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به شهادت رسیده است.) همچنین امام باقر (علیه‌السلام) (گوش دادن به سخنان امام و اطاعت از او) را حق امام بر مردم می‌شمارد.(3) هنگامی که زیارت با معرفت همراه شد، این ثمره را نیز در پی خواهد داشت؛ پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: (هرکس را که خداوند به شناخت و معرفت و ولایت اهل بیت من موفق سازد، همانا خدای تمامی خیر رابرای او فراهم نموده است.)(4) بی شک، این معرفت در قلب زائر، شوقی به زیارت او بر می‌انگیزد و او در راه زیارت حضرت، به سر رود، نه با پا راه پیماید.(5) پی نوشت: 1) بحارالانوار، ج49، ص 329. 2) لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 556 3) الکافی، ج 1، ص 405. 4) عمادالدین طبری، بشاره المصطفی، ص 176. 5) المراقبات، ج2، ص 231. تلاش برای شناختن و یافتن امام معصوم واجب و لازم است؛ چنان که رسول اکرم(ص) فرمودند: (من مات و هو لایعرف امامه، مات میتةً جاهلیه). ( میزان‌الحکمه، ج 1، ص 171، ح 840.) ویژگی‌های این شناخت آن است که: اولاً، از منابع معتبر و موثق و مستند اخذ شود. ثانیاً، گستره‌اش شامل آموزه‌های اعتقادی، اخلاقی و عبادی گردد. ثالثاً، از آنجا که امام الگوی عملی برای انسانها است، به ابعاد فکری، عملی و روحی امام نیز ناظر باشد. اما این شناخت از سه راه - که مکمل یکدیگر می‌باشند - حاصل می‌شود: یکم. مطالعه تاریخ زندگانی آنان؛ مطالعه سرگذشت و سیره آنان؛ خصوصاً در باب فضایل، مناقب و خصوصیات آنان - از قبیل: شجاعت، مردانگی، ایثار، تواضع، صبر، فرزانگی و... - انسان را متوجه مقام والای آن بزرگواران می‌کند و جذبه و کشش خاصی نسبت به آن فرزانگان در روح انسان، حاکم می‌شود. دوم. مطالعه و تفکّر در سخنان ایشان؛ اسلام تفکر را موجب بصیرت ( الحیاة، ج 1، ص 8، ح3)، دعوت کننده به عمل نیک ( همان، ح 9)، پدید آورنده نور ( همان، ص 49، ح 18)، نشانه حیات و زنده بودن قلب بصیر می‌داند( همان، ص 48، ح 5). مطالعه و تفکّر در آثار فکری امامان، هر چند کار مشکلی به نظر می‌رسد؛ ولی بسیار سودمند است. این امر علاوه بر آن که باعث شناخت شخصیت آن بزرگواران و ایجاد محبت آنان در دل می‌شود؛ سرمایه بزرگی برای روح بشر به شمار می‌رود. همان طور که فراگیری فصول یک کتاب، باید با تحقیق و دقت کامل و رجوع به استاد و... قرین باشد؛ مطالعه و اندیشه و تفکر در آثار ائمه(ع) نیز، باید با استفاده از استادان فن و مراجعه به کتاب‌هایی که در شرح سخنان آنان به رشته تحریر درآمده، همراه باشد. سوم. شناخت خدا: اگر ما خداوند و صفات و اسمای او را به طور حقیقی بشناسیم، می‌توانیم انسان‌های کامل راستین (امامان) را نیز بشناسیم؛ زیرا آنان جلوه های صفات جمال و جلال حضرت حق‌اند و در تسمیه به اسمای الهی، از تمامی موجودات عالم امکان برترند. بر این اساس، با شناخت خدا و صفات او، می‌توانیم به اوصاف و ویژگی‌های امامان نیز واقف گردیم. شاید دعایی که سفارش شده در زمان غیبت بعد از نماز زیاد خوانده شود، ناظر به همین حقیقت باشد: (اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف رسولک اللهم عرفنی رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی؛ خداوندا! خود را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی پیغمبر را نمی‌شناسم؛ خدایا! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر به پیامبر معرفت پیدا نکنم، نمی‌توانم امامم را بشناسم؛ خدایا! حجت و امامت را به من بشناسان که اگر امام را نشناسم، در دین خود گمراهم) ( مفاتیح‌الجنان، دعا در غیبت امام زمان(عج(. ای مشیر ما تو اندر خیر و شراز اشارت‌هاست دلمان بی‌خبر ای (یرانا لانراه) روز و شب‌چشم بند ما شده دید سبب چشم من از چشم‌ها بگزیده شدتا که در شب آفتابم دیده شد لطف معروف تو بود آن ای بهی‌پس کمال البر فی اتمامه یارب! (اتمم نور نافی الساهرةواشجنا من مفضحات قاهرة) یار شب را روز مهجوری مده‌جان قربت دیده را دوری مده بعد تو مرگ است با درد و نکال‌خاصه بعدی که بود بعد الوصال آن که دیده‌ستت مکن نادیده اش‌آب زن بر سبزه بالیده اش ( مثنوی، دفتر 6، ابیات 2888 - 2898) بر اساس برخی از ادله می‌توان ادعا نمود که علاقه و عشق نسبت به اهل بیت عصمت(ع) در میان همه شیعیان شبیه امور فطری وجود دارد ولی آنچه لازم است پاس داشتن از این گوهر گران بها و رشد و بالندگی بخشیدن به آن است. هر که یوسف دید چنان کردش خدا هر که گرگش دید برگشت از هدی تردیدی نیست که محبت و عشق محصول معرفت است. اگر اطراف آدمی را ده‌ها یوسف فرا گرفته باشد، و وی به جهت کوری نتواند آنها را ببیند، آیا هیچ گاه عاشق یوسف خواهد شد؟! اگر به محبت اهل بیت(ع) و اولیای الهی توصیه شده است، در حقیقت فرمان به تحصیل مقدمات آن - که همان معرفت می‌باشد - داده است؛ چرا که اگر معرفت حاصل شد، قهراً علاقه و عشق به دنبال آن پدید خواهد آمد. برای تحصیل معرفت و محبت به پیشوایان معصوم(ع) راه کارهای زیر را به شما توصیه می‌کنیم: 1- مطالعه در زندگی، اخلاق، رفتار و کرامت‌های پیامبر(ص) و ائمه(ع). 2- مطالعه کلمات و سخنان آن بزرگواران؛ چرا که فرمایش‌های آنان، درّهای گران بهایی است، که باید در جست و جوی آنها بود. آیا ممکن است کسی نهج البلاغه را بخواند و بفهمد، ولی عاشق علی(ع) نشود؟ 3- تهذیب نفس و پرهیز از گناه، و نیز عمل به واجبات؛ چرا که آدمی تا تزکیه و تهذیب نفس نکند نمی‌تواند با اولیای مقرب الهی ارتباط برقرار کند. نوریان مر نوریان را طالبند ناریان مر ناریان را جاذبند 4- آشنایی هر چه بیشتر با آنها و مقامات معنوی و راه و روش آنان در زندگی فردی و اجتماعی، 5- تلاش پیوسته و مداوم نسبت به پیمودن راه آنان و پیروی از خطی که برای بشریت ترسیم کردهاند و عمل به دستوراتشان، 6- همواره به یاد آنان بودن و در صورت امکان به زیارت آنان رفتن یا از دور زیارت نمودن و نام و ذکرشان را در دل، زبان، خانه و جامعه زنده نگه‌داشتن. البته گناهان در دور ساختن انسان از قرب به آنان بسیار موثر است ولی با توبه و توسل می‌توان آن را جبران کرد؟ 7- دعا و الحاح به درگاه خداوند جهت القای محبت آنان در دل برای مطالعه‌ی ابعاد مختلف سیره و زندگی امامان معصوم شیعه(ع) به این کتابها مراجعه کنید: 1. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، نوشته‌ی رسول جعفریان، از انتشارات انصاریان، قم. 2. امامان شیعه و جنبش های مکتبی، محمدتقی مدرسی، ترجمه حمیدرضا آژیر 3. سیره‌ی معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی. 4. سیره‌ی پیشوایان، مهدی پیشوائی به علاوه اینها می‌توانید به این کتابها هم مراجعه بکنید: 1. زندگی دوازده امام، هاشم معروف حسینی، ترجمه محمد رخشنده. 2. منتهی الآمال، چاپ هجرت. 3. جلاء العیون، علامه مجلسی. 4. ناسخ التواریخ. در این زمینه مطالعه کتابهای زیر مفید خواهد بود : شناخت پیامبر(ص): - فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، دفتر تبلیغات اسلامی قم - محمد(ص) تصویر جمال خدا، حسین بدرالدین، علم تهران - سیره نبوی، شهید مرتضی مطهری - سیره نبوی، مصطفی دلشاد تهرانی ، انتشارات وزارت ارشاد - تاریخ پیامبر اسلام(ص)، محمد ابراهیم آیتی، دانشگاه تهران شناخت امام علی(ع): - امام علی(ع) از ولادت تا شهادت، سید محمد کاظم قزوینی، دلیل قم - امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، جرج جرداق، ترجمه سید هادی خسروشاهی، خرم قم - امام علی(ع) نماد حکومت حق، عزیز سید جاسم، ترجمه موسی دانش، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی - شهید تنها، محمد رضا حسینی مطلق، پارسایان قم حضرت زهرا(س): - نهج الحیاه (فرهنگ سخنان فاطمه)، محمد دشتی، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع) ُ- زندگانی زهرا(س)، محمد باقر مجلسی، ترجمه محمد روحانی علی آبادی، مهام تهران - فرهنگ فاطمیه (الفبای شخصیتی حضرت زهرا(س)) مهدی نیلی پور، مرکز فرهنگی شهید مدرس اصفهان - زهرا، برترین بانوی جهان، ایت الله مکارم شیرازی، هدف قم - جامی از زلال کوثر، محمد تقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی کتب در مورد زندگانی و شخصیت امام مجتبی‌علیه السلام 1. جواد نعمتی، آفتابی در هزاران آیینه، سازمان تبلیغات اسلامی 2. سید علی شفیعی، از گوشه و کنار تاریخ، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، تهران، کتابخانه صدر 3. محمد علی انصاری اراکی، اسرار صلح امام حسن‌علیه السلام،بی‌تا، تهران، 1386ه. ق. 4. مهدی پیشوایی، امام حسن پرچم‌دار صلح و آزادی، انتشارات توحید، قم. 5. علی قائمی امیری، امام حسن‌علیه السلام در موضع واقع‌بینی و هدفگرایی؛ انتشارات شفق. 6. دارالتوحید، امام حسن‌علیه السلام، سازمان تبلیغات اسلامی. 7. گروهی از نویسندگان، امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام پیشوای دوم، مؤسسه در راه حق. 8. رضا محمدی، امام حسن‌علیه السلام مظلوم تاریخ، صحفی، قم، 1370ه.ش. 9. جعفر مرتضی عاملی، تحلیلی از زندگی سیاسی امام حسن‌علیه السلام، ترجمه محمد سپهری، سازمان تبلیغات اسلامی. 10. احمد مطهری، زمامداری امام حسن‌علیه السلام، دارالکتاب، قم، بی‌تا. 11. سید هاشم رسولی محلاتی، زندگانی امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران. 12. احمد زمانی، حقایق پنهان (پژوهشی از زندگانی سیاسی امام حسن‌علیه السلام)، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. 13. باقر شریف القرشی، زندگانی حسن بن علی‌علیه السلام، ترجمه فخرالدین حجازی، 2 جلد، مؤسسه انتشارات بعثت، 1353ه. ش. 14. جمعی از نویسندگان مؤسسه البلاغ، سرچشمه‌های نور، حضرت امام حسن مجتبی‌علیه السلام، سازمان تبلیغات، تهران، 1367ه. ش. 15. رضا شیرازی، قهرمان دو میدان داستان زندگی امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام، انتشارات پیام آزادی، تهران، 1370ه. ش. در مورد آگاهی از زندگی و شخصیت امام حسین ( علیه السلام ) و همچنین واقعه عاشورا ر . ک : 1- الفبای فکری امام‌حسین(ع) محمدرضا صالحی کرمانی 2- فرهنگ عاشورا جواد محدثی 3- درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت شهید هاشمی‌نژاد 4- سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا صادق نجمی 5- قیام جاودانه محمدرضا حکیمی 6- منتهی‌الآمال شیخ عباس قمی 7- ترجمه لهوف ابن طاووس 8- حماسه حسینی شهید مرتضی مطهری 9- حسین بن علی(ع) را بهتر بشناسیم محمد یزدی 10- پیشوای شهیدان سید رضا صدر 11- پرتوی از عظمت حسین(ع) لطف اللّه صافی 12- الخصائص الحسینیه شیخ جعفر شوشتری 13- خون خدا جواد محدثی 14- الوقایع والحوادث (محرم) محمد باقر ملبوبی 15- ترجمه موسوعه کلمات الامام حسین سازمان تبلیغات اسلامی 16- انصار الحسین مهدی شمس‌الدین 17- چشمه خورشید، مجموعه مقالات کنگره امام خمینی و فرهنگ عاشورا 18- قصه کربلا، نظری منفرد شناخت سایر ائمه(ع): - سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق(ع) قم - سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، سروش تهران - منتهی الامال، شیخ عباس قمی، هجرت قم - نگاهی به زندگی چهارده معصوم(ع)، محمد محمدی اشتهاردی، ناصر قم - سیری در سیره ائمه اطهار(ع)، شهید مطهری، صدرا قم شناخت امام زمان(عج): - آموزش عقاید (دوره کامل سه جلدی)، محمد تقی مصباح یزدی، درس چهلم - کتاب غیبت، محمد بن ابراهیم نعمانی، ترجمه احمد فهری زنجانی، دارالکتب الاسلامیه - قیام و انقلاب مهدی(عج)، شهید مرتضی مطهری، صدرا - گفتمان مهدویت، جمعی از نویسندگان، مؤسسه فرهنگی انتظار نور، دفتر تبلیغات اسلامی قم - در انتظار ققنوس، ثامر هاشم العمیدی، ترجمه مهدی علیزاد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی - نهج الولایه، حسن زاده آملی، قیام، قم - چشم اندازی به حکومت مهدی(عج)، نجم الدین طبسی، دفتر تبلیغات اسلامی قم (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 4/100113023)
بی شک، درک کامل شأن و مقام حضرت رضا(علیه‌السلام)، غیر ممکن است و این ادعا که (امام رضا(علیه‌السلام) را شناخته‌ایم) سست و بی پایه است! شخصیتی که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) زمانی نام او را از شخصی‌شنید، فرمود: قل: صلّی اللّه علیه، قل: صلّی اللّه علیه، قل: صلّی اللّه علیه. بگو: درود خدا بر او؛ بگو: درود خدا بر او؛ بگو: درود خدا بر او.(1) شخصیت امام، به وسعت یک دریا است و قطره قطره این دریا ما را در حدی به معرفت او نزدیک می‌کند. آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید ارزش بهای زائر به محبّت همراه با معرفت اوست؛ به این فراز از زیارت جامعه بنگرید: (اللّهم... اسئلک اَنْ تُدْخِلَنی فی جُملة العارفین بهم وبحقّهم). خداوندا! از تو می‌خواهم که مرا در شمار عارفان به خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و آشنایان به حقّ آنان قرار دهی. معرفت به حق امام را از دو منظر می‌توان نگریست: 1. حق عمومی ؛ حق امامت کبری و ولایت عظمی. 2. حق خصوصی؛ هر امامی حقی دارد و معرفت آن حق مهمترین اصل در معرفت است. درباره حق مخصوص امام رضا (علیه‌السلام) به پرسش و پاسخ زیر دقت کنید: وقتی که امام صادق در باره زیارت همراه با معرفت امام رضا (علیه‌السلام) سخن می‌گفت، فردی از امام درباره عارفا بحقه پرسید، امام در پاسخ فرمود: (یعلم انّه امام مفترض الطّاعة غریب شهید من زاره عارفا بحقّه اعطاه اللَّه عزّ و جلّ اجر سبعین شهیدا ممّن استشهد بین یدی رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و اله علی حقیقة؛(2) بداند او امامی است که اطاعتش از طرف خدا واجب است، او دور از وطن و شهید است. هرکس با او را زیارت کند در حالی که عارف به حق وی باشد، خداوند اجر هفتاد شهید به او عنایت کند، شهیدی که به واقع در کنار رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به شهادت رسیده است.) همچنین امام باقر (علیه‌السلام) (گوش دادن به سخنان امام و اطاعت از او) را حق امام بر مردم می‌شمارد.(3) هنگامی که زیارت با معرفت همراه شد، این ثمره را نیز در پی خواهد داشت؛ پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: (هرکس را که خداوند به شناخت و معرفت و ولایت اهل بیت من موفق سازد، همانا خدای تمامی خیر رابرای او فراهم نموده است.)(4) بی شک، این معرفت در قلب زائر، شوقی به زیارت او بر می‌انگیزد و او در راه زیارت حضرت، به سر رود، نه با پا راه پیماید.(5) پی نوشت: 1) بحارالانوار، ج49، ص 329. 2) لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 556 3) الکافی، ج 1، ص 405. 4) عمادالدین طبری، بشاره المصطفی، ص 176. 5) المراقبات، ج2، ص 231. تلاش برای شناختن و یافتن امام معصوم واجب و لازم است؛ چنان که رسول اکرم(ص) فرمودند: (من مات و هو لایعرف امامه، مات میتةً جاهلیه). ( میزان‌الحکمه، ج 1، ص 171، ح 840.) ویژگی‌های این شناخت آن است که: اولاً، از منابع معتبر و موثق و مستند اخذ شود. ثانیاً، گستره‌اش شامل آموزه‌های اعتقادی، اخلاقی و عبادی گردد. ثالثاً، از آنجا که امام الگوی عملی برای انسانها است، به ابعاد فکری، عملی و روحی امام نیز ناظر باشد. اما این شناخت از سه راه - که مکمل یکدیگر می‌باشند - حاصل می‌شود: یکم. مطالعه تاریخ زندگانی آنان؛ مطالعه سرگذشت و سیره آنان؛ خصوصاً در باب فضایل، مناقب و خصوصیات آنان - از قبیل: شجاعت، مردانگی، ایثار، تواضع، صبر، فرزانگی و... - انسان را متوجه مقام والای آن بزرگواران می‌کند و جذبه و کشش خاصی نسبت به آن فرزانگان در روح انسان، حاکم می‌شود. دوم. مطالعه و تفکّر در سخنان ایشان؛ اسلام تفکر را موجب بصیرت ( الحیاة، ج 1، ص 8، ح3)، دعوت کننده به عمل نیک ( همان، ح 9)، پدید آورنده نور ( همان، ص 49، ح 18)، نشانه حیات و زنده بودن قلب بصیر می‌داند( همان، ص 48، ح 5). مطالعه و تفکّر در آثار فکری امامان، هر چند کار مشکلی به نظر می‌رسد؛ ولی بسیار سودمند است. این امر علاوه بر آن که باعث شناخت شخصیت آن بزرگواران و ایجاد محبت آنان در دل می‌شود؛ سرمایه بزرگی برای روح بشر به شمار می‌رود. همان طور که فراگیری فصول یک کتاب، باید با تحقیق و دقت کامل و رجوع به استاد و... قرین باشد؛ مطالعه و اندیشه و تفکر در آثار ائمه(ع) نیز، باید با استفاده از استادان فن و مراجعه به کتاب‌هایی که در شرح سخنان آنان به رشته تحریر درآمده، همراه باشد. سوم. شناخت خدا: اگر ما خداوند و صفات و اسمای او را به طور حقیقی بشناسیم، می‌توانیم انسان‌های کامل راستین (امامان) را نیز بشناسیم؛ زیرا آنان جلوه های صفات جمال و جلال حضرت حق‌اند و در تسمیه به اسمای الهی، از تمامی موجودات عالم امکان برترند. بر این اساس، با شناخت خدا و صفات او، می‌توانیم به اوصاف و ویژگی‌های امامان نیز واقف گردیم. شاید دعایی که سفارش شده در زمان غیبت بعد از نماز زیاد خوانده شود، ناظر به همین حقیقت باشد: (اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف رسولک اللهم عرفنی رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی؛ خداوندا! خود را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی پیغمبر را نمی‌شناسم؛ خدایا! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر به پیامبر معرفت پیدا نکنم، نمی‌توانم امامم را بشناسم؛ خدایا! حجت و امامت را به من بشناسان که اگر امام را نشناسم، در دین خود گمراهم) ( مفاتیح‌الجنان، دعا در غیبت امام زمان(عج(. ای مشیر ما تو اندر خیر و شراز اشارت‌هاست دلمان بی‌خبر ای (یرانا لانراه) روز و شب‌چشم بند ما شده دید سبب چشم من از چشم‌ها بگزیده شدتا که در شب آفتابم دیده شد لطف معروف تو بود آن ای بهی‌پس کمال البر فی اتمامه یارب! (اتمم نور نافی الساهرةواشجنا من مفضحات قاهرة) یار شب را روز مهجوری مده‌جان قربت دیده را دوری مده بعد تو مرگ است با درد و نکال‌خاصه بعدی که بود بعد الوصال آن که دیده‌ستت مکن نادیده اش‌آب زن بر سبزه بالیده اش ( مثنوی، دفتر 6، ابیات 2888 - 2898) بر اساس برخی از ادله می‌توان ادعا نمود که علاقه و عشق نسبت به اهل بیت عصمت(ع) در میان همه شیعیان شبیه امور فطری وجود دارد ولی آنچه لازم است پاس داشتن از این گوهر گران بها و رشد و بالندگی بخشیدن به آن است. هر که یوسف دید چنان کردش خدا هر که گرگش دید برگشت از هدی تردیدی نیست که محبت و عشق محصول معرفت است. اگر اطراف آدمی را ده‌ها یوسف فرا گرفته باشد، و وی به جهت کوری نتواند آنها را ببیند، آیا هیچ گاه عاشق یوسف خواهد شد؟! اگر به محبت اهل بیت(ع) و اولیای الهی توصیه شده است، در حقیقت فرمان به تحصیل مقدمات آن - که همان معرفت می‌باشد - داده است؛ چرا که اگر معرفت حاصل شد، قهراً علاقه و عشق به دنبال آن پدید خواهد آمد. برای تحصیل معرفت و محبت به پیشوایان معصوم(ع) راه کارهای زیر را به شما توصیه می‌کنیم: 1- مطالعه در زندگی، اخلاق، رفتار و کرامت‌های پیامبر(ص) و ائمه(ع). 2- مطالعه کلمات و سخنان آن بزرگواران؛ چرا که فرمایش‌های آنان، درّهای گران بهایی است، که باید در جست و جوی آنها بود. آیا ممکن است کسی نهج البلاغه را بخواند و بفهمد، ولی عاشق علی(ع) نشود؟ 3- تهذیب نفس و پرهیز از گناه، و نیز عمل به واجبات؛ چرا که آدمی تا تزکیه و تهذیب نفس نکند نمی‌تواند با اولیای مقرب الهی ارتباط برقرار کند. نوریان مر نوریان را طالبند ناریان مر ناریان را جاذبند 4- آشنایی هر چه بیشتر با آنها و مقامات معنوی و راه و روش آنان در زندگی فردی و اجتماعی، 5- تلاش پیوسته و مداوم نسبت به پیمودن راه آنان و پیروی از خطی که برای بشریت ترسیم کردهاند و عمل به دستوراتشان، 6- همواره به یاد آنان بودن و در صورت امکان به زیارت آنان رفتن یا از دور زیارت نمودن و نام و ذکرشان را در دل، زبان، خانه و جامعه زنده نگه‌داشتن. البته گناهان در دور ساختن انسان از قرب به آنان بسیار موثر است ولی با توبه و توسل می‌توان آن را جبران کرد؟ 7- دعا و الحاح به درگاه خداوند جهت القای محبت آنان در دل برای مطالعه‌ی ابعاد مختلف سیره و زندگی امامان معصوم شیعه(ع) به این کتابها مراجعه کنید: 1. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، نوشته‌ی رسول جعفریان، از انتشارات انصاریان، قم. 2. امامان شیعه و جنبش های مکتبی، محمدتقی مدرسی، ترجمه حمیدرضا آژیر 3. سیره‌ی معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی. 4. سیره‌ی پیشوایان، مهدی پیشوائی به علاوه اینها می‌توانید به این کتابها هم مراجعه بکنید: 1. زندگی دوازده امام، هاشم معروف حسینی، ترجمه محمد رخشنده. 2. منتهی الآمال، چاپ هجرت. 3. جلاء العیون، علامه مجلسی. 4. ناسخ التواریخ. در این زمینه مطالعه کتابهای زیر مفید خواهد بود : شناخت پیامبر(ص): - فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، دفتر تبلیغات اسلامی قم - محمد(ص) تصویر جمال خدا، حسین بدرالدین، علم تهران - سیره نبوی، شهید مرتضی مطهری - سیره نبوی، مصطفی دلشاد تهرانی ، انتشارات وزارت ارشاد - تاریخ پیامبر اسلام(ص)، محمد ابراهیم آیتی، دانشگاه تهران شناخت امام علی(ع): - امام علی(ع) از ولادت تا شهادت، سید محمد کاظم قزوینی، دلیل قم - امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، جرج جرداق، ترجمه سید هادی خسروشاهی، خرم قم - امام علی(ع) نماد حکومت حق، عزیز سید جاسم، ترجمه موسی دانش، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی - شهید تنها، محمد رضا حسینی مطلق، پارسایان قم حضرت زهرا(س): - نهج الحیاه (فرهنگ سخنان فاطمه)، محمد دشتی، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع) ُ- زندگانی زهرا(س)، محمد باقر مجلسی، ترجمه محمد روحانی علی آبادی، مهام تهران - فرهنگ فاطمیه (الفبای شخصیتی حضرت زهرا(س)) مهدی نیلی پور، مرکز فرهنگی شهید مدرس اصفهان - زهرا، برترین بانوی جهان، ایت الله مکارم شیرازی، هدف قم - جامی از زلال کوثر، محمد تقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی کتب در مورد زندگانی و شخصیت امام مجتبی‌علیه السلام 1. جواد نعمتی، آفتابی در هزاران آیینه، سازمان تبلیغات اسلامی 2. سید علی شفیعی، از گوشه و کنار تاریخ، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، تهران، کتابخانه صدر 3. محمد علی انصاری اراکی، اسرار صلح امام حسن‌علیه السلام،بی‌تا، تهران، 1386ه. ق. 4. مهدی پیشوایی، امام حسن پرچم‌دار صلح و آزادی، انتشارات توحید، قم. 5. علی قائمی امیری، امام حسن‌علیه السلام در موضع واقع‌بینی و هدفگرایی؛ انتشارات شفق. 6. دارالتوحید، امام حسن‌علیه السلام، سازمان تبلیغات اسلامی. 7. گروهی از نویسندگان، امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام پیشوای دوم، مؤسسه در راه حق. 8. رضا محمدی، امام حسن‌علیه السلام مظلوم تاریخ، صحفی، قم، 1370ه.ش. 9. جعفر مرتضی عاملی، تحلیلی از زندگی سیاسی امام حسن‌علیه السلام، ترجمه محمد سپهری، سازمان تبلیغات اسلامی. 10. احمد مطهری، زمامداری امام حسن‌علیه السلام، دارالکتاب، قم، بی‌تا. 11. سید هاشم رسولی محلاتی، زندگانی امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران. 12. احمد زمانی، حقایق پنهان (پژوهشی از زندگانی سیاسی امام حسن‌علیه السلام)، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. 13. باقر شریف القرشی، زندگانی حسن بن علی‌علیه السلام، ترجمه فخرالدین حجازی، 2 جلد، مؤسسه انتشارات بعثت، 1353ه. ش. 14. جمعی از نویسندگان مؤسسه البلاغ، سرچشمه‌های نور، حضرت امام حسن مجتبی‌علیه السلام، سازمان تبلیغات، تهران، 1367ه. ش. 15. رضا شیرازی، قهرمان دو میدان داستان زندگی امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام، انتشارات پیام آزادی، تهران، 1370ه. ش. در مورد آگاهی از زندگی و شخصیت امام حسین ( علیه السلام ) و همچنین واقعه عاشورا ر . ک : 1- الفبای فکری امام‌حسین(ع) محمدرضا صالحی کرمانی 2- فرهنگ عاشورا جواد محدثی 3- درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت شهید هاشمی‌نژاد 4- سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا صادق نجمی 5- قیام جاودانه محمدرضا حکیمی 6- منتهی‌الآمال شیخ عباس قمی 7- ترجمه لهوف ابن طاووس 8- حماسه حسینی شهید مرتضی مطهری 9- حسین بن علی(ع) را بهتر بشناسیم محمد یزدی 10- پیشوای شهیدان سید رضا صدر 11- پرتوی از عظمت حسین(ع) لطف اللّه صافی 12- الخصائص الحسینیه شیخ جعفر شوشتری 13- خون خدا جواد محدثی 14- الوقایع والحوادث (محرم) محمد باقر ملبوبی 15- ترجمه موسوعه کلمات الامام حسین سازمان تبلیغات اسلامی 16- انصار الحسین مهدی شمس‌الدین 17- چشمه خورشید، مجموعه مقالات کنگره امام خمینی و فرهنگ عاشورا 18- قصه کربلا، نظری منفرد شناخت سایر ائمه(ع): - سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق(ع) قم - سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، سروش تهران - منتهی الامال، شیخ عباس قمی، هجرت قم - نگاهی به زندگی چهارده معصوم(ع)، محمد محمدی اشتهاردی، ناصر قم - سیری در سیره ائمه اطهار(ع)، شهید مطهری، صدرا قم شناخت امام زمان(عج): - آموزش عقاید (دوره کامل سه جلدی)، محمد تقی مصباح یزدی، درس چهلم - کتاب غیبت، محمد بن ابراهیم نعمانی، ترجمه احمد فهری زنجانی، دارالکتب الاسلامیه - قیام و انقلاب مهدی(عج)، شهید مرتضی مطهری، صدرا - گفتمان مهدویت، جمعی از نویسندگان، مؤسسه فرهنگی انتظار نور، دفتر تبلیغات اسلامی قم - در انتظار ققنوس، ثامر هاشم العمیدی، ترجمه مهدی علیزاد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی - نهج الولایه، حسن زاده آملی، قیام، قم - چشم اندازی به حکومت مهدی(عج)، نجم الدین طبسی، دفتر تبلیغات اسلامی قم (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 4/100113023)
پاسخ:
بی شک، درک کامل شأن و مقام حضرت رضا(علیه‌السلام)، غیر ممکن است و این ادعا که (امام رضا(علیه‌السلام) را شناخته‌ایم) سست و بی پایه است! شخصیتی که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) زمانی نام او را از شخصی‌شنید، فرمود:
قل: صلّی اللّه علیه، قل: صلّی اللّه علیه، قل: صلّی اللّه علیه.
بگو: درود خدا بر او؛ بگو: درود خدا بر او؛ بگو: درود خدا بر او.(1)
شخصیت امام، به وسعت یک دریا است و قطره قطره این دریا ما را در حدی به معرفت او نزدیک می‌کند.
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
ارزش بهای زائر به محبّت همراه با معرفت اوست؛ به این فراز از زیارت جامعه بنگرید:
(اللّهم... اسئلک اَنْ تُدْخِلَنی فی جُملة العارفین بهم وبحقّهم).
خداوندا! از تو می‌خواهم که مرا در شمار عارفان به خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و آشنایان به حقّ آنان قرار دهی.
معرفت به حق امام را از دو منظر می‌توان نگریست:
1. حق عمومی ؛ حق امامت کبری و ولایت عظمی.
2. حق خصوصی؛ هر امامی حقی دارد و معرفت آن حق مهمترین اصل در معرفت است.
درباره حق مخصوص امام رضا (علیه‌السلام) به پرسش و پاسخ زیر دقت کنید:
وقتی که امام صادق در باره زیارت همراه با معرفت امام رضا (علیه‌السلام) سخن می‌گفت، فردی از امام درباره عارفا بحقه پرسید، امام در پاسخ فرمود:
(یعلم انّه امام مفترض الطّاعة غریب شهید من زاره عارفا بحقّه اعطاه اللَّه عزّ و جلّ اجر سبعین شهیدا ممّن استشهد بین یدی رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و اله علی حقیقة؛(2) بداند او امامی است که اطاعتش از طرف خدا واجب است، او دور از وطن و شهید است. هرکس با او را زیارت کند در حالی که عارف به حق وی باشد، خداوند اجر هفتاد شهید به او عنایت کند، شهیدی که به واقع در کنار رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به شهادت رسیده است.)
همچنین امام باقر (علیه‌السلام) (گوش دادن به سخنان امام و اطاعت از او) را حق امام بر مردم می‌شمارد.(3)
هنگامی که زیارت با معرفت همراه شد، این ثمره را نیز در پی خواهد داشت؛ پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود:
(هرکس را که خداوند به شناخت و معرفت و ولایت اهل بیت من موفق سازد، همانا خدای تمامی خیر رابرای او فراهم نموده است.)(4)
بی شک، این معرفت در قلب زائر، شوقی به زیارت او بر می‌انگیزد و او در راه زیارت حضرت، به سر رود، نه با پا راه پیماید.(5)
پی نوشت:
1) بحارالانوار، ج49، ص 329.
2) لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 556
3) الکافی، ج 1، ص 405.
4) عمادالدین طبری، بشاره المصطفی، ص 176.
5) المراقبات، ج2، ص 231.
تلاش برای شناختن و یافتن امام معصوم واجب و لازم است؛ چنان که رسول اکرم(ص) فرمودند: (من مات و هو لایعرف امامه، مات میتةً جاهلیه). ( میزان‌الحکمه، ج 1، ص 171، ح 840.) ویژگی‌های این شناخت آن است که: اولاً، از منابع معتبر و موثق و مستند اخذ شود. ثانیاً، گستره‌اش شامل آموزه‌های اعتقادی، اخلاقی و عبادی گردد. ثالثاً، از آنجا که امام الگوی عملی برای انسانها است، به ابعاد فکری، عملی و روحی امام نیز ناظر باشد. اما این شناخت از سه راه - که مکمل یکدیگر می‌باشند - حاصل می‌شود: یکم. مطالعه تاریخ زندگانی آنان؛ مطالعه سرگذشت و سیره آنان؛ خصوصاً در باب فضایل، مناقب و خصوصیات آنان - از قبیل: شجاعت، مردانگی، ایثار، تواضع، صبر، فرزانگی و... - انسان را متوجه مقام والای آن بزرگواران می‌کند و جذبه و کشش خاصی نسبت به آن فرزانگان در روح انسان، حاکم می‌شود. دوم. مطالعه و تفکّر در سخنان ایشان؛ اسلام تفکر را موجب بصیرت ( الحیاة، ج 1، ص 8، ح3)، دعوت کننده به عمل نیک ( همان، ح 9)، پدید آورنده نور ( همان، ص 49، ح 18)، نشانه حیات و زنده بودن قلب بصیر می‌داند( همان، ص 48، ح 5). مطالعه و تفکّر در آثار فکری امامان، هر چند کار مشکلی به نظر می‌رسد؛ ولی بسیار سودمند است. این امر علاوه بر آن که باعث شناخت شخصیت آن بزرگواران و ایجاد محبت آنان در دل می‌شود؛ سرمایه بزرگی برای روح بشر به شمار می‌رود.
همان طور که فراگیری فصول یک کتاب، باید با تحقیق و دقت کامل و رجوع به استاد و... قرین باشد؛ مطالعه و اندیشه و تفکر در آثار ائمه(ع) نیز، باید با استفاده از استادان فن و مراجعه به کتاب‌هایی که در شرح سخنان آنان به رشته تحریر درآمده، همراه باشد. سوم. شناخت خدا: اگر ما خداوند و صفات و اسمای او را به طور حقیقی بشناسیم، می‌توانیم انسان‌های کامل راستین (امامان) را نیز بشناسیم؛ زیرا آنان جلوه های صفات جمال و جلال حضرت حق‌اند و در تسمیه به اسمای الهی، از تمامی موجودات عالم امکان برترند.
بر این اساس، با شناخت خدا و صفات او، می‌توانیم به اوصاف و ویژگی‌های امامان نیز واقف گردیم. شاید دعایی که سفارش شده در زمان غیبت بعد از نماز زیاد خوانده شود، ناظر به همین حقیقت باشد: (اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف رسولک اللهم عرفنی رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی؛ خداوندا! خود را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی پیغمبر را نمی‌شناسم؛ خدایا! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر به پیامبر معرفت پیدا نکنم، نمی‌توانم امامم را بشناسم؛ خدایا! حجت و امامت را به من بشناسان که اگر امام را نشناسم، در دین خود گمراهم) ( مفاتیح‌الجنان، دعا در غیبت امام زمان(عج(. ای مشیر ما تو اندر خیر و شراز اشارت‌هاست دلمان بی‌خبر ای (یرانا لانراه) روز و شب‌چشم بند ما شده دید سبب چشم من از چشم‌ها بگزیده شدتا که در شب آفتابم دیده شد لطف معروف تو بود آن ای بهی‌پس کمال البر فی اتمامه یارب! (اتمم نور نافی الساهرةواشجنا من مفضحات قاهرة) یار شب را روز مهجوری مده‌جان قربت دیده را دوری مده بعد تو مرگ است با درد و نکال‌خاصه بعدی که بود بعد الوصال آن که دیده‌ستت مکن نادیده اش‌آب زن بر سبزه بالیده اش ( مثنوی، دفتر 6، ابیات 2888 - 2898) بر اساس برخی از ادله می‌توان ادعا نمود که علاقه و عشق نسبت به اهل بیت عصمت(ع) در میان همه شیعیان شبیه امور فطری وجود دارد ولی آنچه لازم است پاس داشتن از این گوهر گران بها و رشد و بالندگی بخشیدن به آن است.
هر که یوسف دید چنان کردش خدا هر که گرگش دید برگشت از هدی تردیدی نیست که محبت و عشق محصول معرفت است. اگر اطراف آدمی را ده‌ها یوسف فرا گرفته باشد، و وی به جهت کوری نتواند آنها را ببیند، آیا هیچ گاه عاشق یوسف خواهد شد؟! اگر به محبت اهل بیت(ع) و اولیای الهی توصیه شده است، در حقیقت فرمان به تحصیل مقدمات آن - که همان معرفت می‌باشد - داده است؛ چرا که اگر معرفت حاصل شد، قهراً علاقه و عشق به دنبال آن پدید خواهد آمد.
برای تحصیل معرفت و محبت به پیشوایان معصوم(ع) راه کارهای زیر را به شما توصیه می‌کنیم: 1- مطالعه در زندگی، اخلاق، رفتار و کرامت‌های پیامبر(ص) و ائمه(ع). 2- مطالعه کلمات و سخنان آن بزرگواران؛ چرا که فرمایش‌های آنان، درّهای گران بهایی است، که باید در جست و جوی آنها بود. آیا ممکن است کسی نهج البلاغه را بخواند و بفهمد، ولی عاشق علی(ع) نشود؟ 3- تهذیب نفس و پرهیز از گناه، و نیز عمل به واجبات؛ چرا که آدمی تا تزکیه و تهذیب نفس نکند نمی‌تواند با اولیای مقرب الهی ارتباط برقرار کند. نوریان مر نوریان را طالبند ناریان مر ناریان را جاذبند
4- آشنایی هر چه بیشتر با آنها و مقامات معنوی و راه و روش آنان در زندگی فردی و اجتماعی، 5- تلاش پیوسته و مداوم نسبت به پیمودن راه آنان و پیروی از خطی که برای بشریت ترسیم کردهاند و عمل به دستوراتشان، 6- همواره به یاد آنان بودن و در صورت امکان به زیارت آنان رفتن یا از دور زیارت نمودن و نام و ذکرشان را در دل، زبان، خانه و جامعه زنده نگه‌داشتن. البته گناهان در دور ساختن انسان از قرب به آنان بسیار موثر است ولی با توبه و توسل می‌توان آن را جبران کرد؟ 7- دعا و الحاح به درگاه خداوند جهت القای محبت آنان در دل
برای مطالعه‌ی ابعاد مختلف سیره و زندگی امامان معصوم شیعه(ع) به این کتابها مراجعه کنید:
1. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، نوشته‌ی رسول جعفریان، از انتشارات انصاریان، قم.
2. امامان شیعه و جنبش های مکتبی، محمدتقی مدرسی، ترجمه حمیدرضا آژیر
3. سیره‌ی معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی.
4. سیره‌ی پیشوایان، مهدی پیشوائی
به علاوه اینها می‌توانید به این کتابها هم مراجعه بکنید:
1. زندگی دوازده امام، هاشم معروف حسینی، ترجمه محمد رخشنده.
2. منتهی الآمال، چاپ هجرت.
3. جلاء العیون، علامه مجلسی.
4. ناسخ التواریخ.
در این زمینه مطالعه کتابهای زیر مفید خواهد بود :
شناخت پیامبر(ص):
- فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، دفتر تبلیغات اسلامی قم
- محمد(ص) تصویر جمال خدا، حسین بدرالدین، علم تهران
- سیره نبوی، شهید مرتضی مطهری
- سیره نبوی، مصطفی دلشاد تهرانی ، انتشارات وزارت ارشاد
- تاریخ پیامبر اسلام(ص)، محمد ابراهیم آیتی، دانشگاه تهران
شناخت امام علی(ع):
- امام علی(ع) از ولادت تا شهادت، سید محمد کاظم قزوینی، دلیل قم
- امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، جرج جرداق، ترجمه سید هادی خسروشاهی، خرم قم
- امام علی(ع) نماد حکومت حق، عزیز سید جاسم، ترجمه موسی دانش، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی
- شهید تنها، محمد رضا حسینی مطلق، پارسایان قم
حضرت زهرا(س):
- نهج الحیاه (فرهنگ سخنان فاطمه)، محمد دشتی، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع)
ُ- زندگانی زهرا(س)، محمد باقر مجلسی، ترجمه محمد روحانی علی آبادی، مهام تهران
- فرهنگ فاطمیه (الفبای شخصیتی حضرت زهرا(س)) مهدی نیلی پور، مرکز فرهنگی شهید مدرس اصفهان
- زهرا، برترین بانوی جهان، ایت الله مکارم شیرازی، هدف قم
- جامی از زلال کوثر، محمد تقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
کتب در مورد زندگانی و شخصیت امام مجتبی‌علیه السلام
1. جواد نعمتی، آفتابی در هزاران آیینه، سازمان تبلیغات اسلامی
2. سید علی شفیعی، از گوشه و کنار تاریخ، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، تهران، کتابخانه صدر
3. محمد علی انصاری اراکی، اسرار صلح امام حسن‌علیه السلام،بی‌تا، تهران، 1386ه. ق.
4. مهدی پیشوایی، امام حسن پرچم‌دار صلح و آزادی، انتشارات توحید، قم.
5. علی قائمی امیری، امام حسن‌علیه السلام در موضع واقع‌بینی و هدفگرایی؛ انتشارات شفق.
6. دارالتوحید، امام حسن‌علیه السلام، سازمان تبلیغات اسلامی.
7. گروهی از نویسندگان، امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام پیشوای دوم، مؤسسه در راه حق.
8. رضا محمدی، امام حسن‌علیه السلام مظلوم تاریخ، صحفی، قم، 1370ه.ش.
9. جعفر مرتضی عاملی، تحلیلی از زندگی سیاسی امام حسن‌علیه السلام، ترجمه محمد سپهری، سازمان تبلیغات اسلامی.
10. احمد مطهری، زمامداری امام حسن‌علیه السلام، دارالکتاب، قم، بی‌تا.
11. سید هاشم رسولی محلاتی، زندگانی امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
12. احمد زمانی، حقایق پنهان (پژوهشی از زندگانی سیاسی امام حسن‌علیه السلام)، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
13. باقر شریف القرشی، زندگانی حسن بن علی‌علیه السلام، ترجمه فخرالدین حجازی، 2 جلد، مؤسسه انتشارات بعثت، 1353ه. ش.
14. جمعی از نویسندگان مؤسسه البلاغ، سرچشمه‌های نور، حضرت امام حسن مجتبی‌علیه السلام، سازمان تبلیغات، تهران، 1367ه. ش.
15. رضا شیرازی، قهرمان دو میدان داستان زندگی امام حسن‌مجتبی‌علیه السلام، انتشارات پیام آزادی، تهران، 1370ه. ش.
در مورد آگاهی از زندگی و شخصیت امام حسین ( علیه السلام ) و همچنین واقعه عاشورا ر . ک :
1- الفبای فکری امام‌حسین(ع) محمدرضا صالحی کرمانی
2- فرهنگ عاشورا جواد محدثی
3- درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت شهید هاشمی‌نژاد
4- سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا صادق نجمی
5- قیام جاودانه محمدرضا حکیمی
6- منتهی‌الآمال شیخ عباس قمی
7- ترجمه لهوف ابن طاووس
8- حماسه حسینی شهید مرتضی مطهری
9- حسین بن علی(ع) را بهتر بشناسیم محمد یزدی
10- پیشوای شهیدان سید رضا صدر
11- پرتوی از عظمت حسین(ع) لطف اللّه صافی
12- الخصائص الحسینیه شیخ جعفر شوشتری
13- خون خدا جواد محدثی
14- الوقایع والحوادث (محرم) محمد باقر ملبوبی
15- ترجمه موسوعه کلمات الامام حسین سازمان تبلیغات اسلامی
16- انصار الحسین مهدی شمس‌الدین
17- چشمه خورشید، مجموعه مقالات کنگره امام خمینی و فرهنگ عاشورا
18- قصه کربلا، نظری منفرد
شناخت سایر ائمه(ع):
- سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق(ع) قم
- سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، سروش تهران
- منتهی الامال، شیخ عباس قمی، هجرت قم
- نگاهی به زندگی چهارده معصوم(ع)، محمد محمدی اشتهاردی، ناصر قم
- سیری در سیره ائمه اطهار(ع)، شهید مطهری، صدرا قم
شناخت امام زمان(عج):
- آموزش عقاید (دوره کامل سه جلدی)، محمد تقی مصباح یزدی، درس چهلم
- کتاب غیبت، محمد بن ابراهیم نعمانی، ترجمه احمد فهری زنجانی، دارالکتب الاسلامیه
- قیام و انقلاب مهدی(عج)، شهید مرتضی مطهری، صدرا
- گفتمان مهدویت، جمعی از نویسندگان، مؤسسه فرهنگی انتظار نور، دفتر تبلیغات اسلامی قم
- در انتظار ققنوس، ثامر هاشم العمیدی، ترجمه مهدی علیزاد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
- نهج الولایه، حسن زاده آملی، قیام، قم
- چشم اندازی به حکومت مهدی(عج)، نجم الدین طبسی، دفتر تبلیغات اسلامی قم
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 4/100113023)
- [سایر] چه کنیم که معرفت ما نسبت به خداوند و ائمه معصومین(ع) بیشتر شود؟
- [سایر] چگونه شناخت و معرفت پیدا کنیم؟
- [سایر] آیا عشق به شناخت و معرفت نیازمند است؟
- [سایر] شناخت حضوری، چگونه شناختی است؟ (در مباحث معرفت نفس)
- [سایر] پرسش: طریق کسب معرفت به حضرت ؟
- [سایر] طریق کسب معرفت به حضرت مهدی علیه السلام چیست؟
- [سایر] راه های کسب محبت و معرفت اهل بیت (ع) چیست؟
- [سایر] در مورد شناخت قلبی یا همان علم حضوری دو سؤال برای من مطرح است: 1. آیا شناخت قلبی یا معرفت باطنی که استدلال عقلی در آن راه ندارد از طریق عقل و برهان قابل اثبات است یا تنها با تجربه و درک آن می توان به وجود آن پی برد؟ 2. آیا این نوع معرفت منحصر به شناخت خداست یا می توان قلبا به موضوعات دیگر نیز معرفت پیدا کرد؟
- [سایر] مقصود از اسمای کلی یا ائمة الاسماء که اهل معرفت گفته‌اند چیست؟
- [آیت الله خامنه ای] آگاه شدن از کتابهای گمراه کننده و کتابهای ادیان دیگر برای شناخت دین و عقاید آنها به قصد افزایش معرفت و اطلاعات چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] تمام فرقه های اسلامی پاکند، مگر آنها که با ائمه معصومین(علیهم السلام)عداوت و دشمنی دارند و خوارج و غلات، یعنی غلوکنندگان در حق ائمه(علیهم السلام).
- [آیت الله مظاهری] کسی که از کسب و تجارت فایدهای برده، اگر مال دیگری هم دارد که خمس آن واجب نیست، می‌تواند مخارج سال را فقط از فایده کسب بردارد و اگر از آن مالی که خمس ندارد برداشت باید خمس فایده کسب را بدهد.
- [آیت الله اردبیلی] خُمس ماهی و حیوانات دیگری که انسان بدون غوّاصی می‌گیرد، در صورتی واجب است که آنها را برای کسب بگیرد و به تنهایی یا با منفعتهای دیگر کسب او، از مخارج سالش زیادتر باشد.
- [آیت الله اردبیلی] کسی که بدهکار است و نمی‌تواند بدهی خود را بدهد، اگر کسبی داشته باشد، باید برای پرداخت بدهی خود کسب کند و کسی که کسبی ندارد، چنانچه بتواند کاسبی کند، واجب است که کسب کند و بدهی خود را بدهد.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که مال ندارد و مخارجی بر او واجب است مثل خرج زن و بچه باید کسب کند و برای کارهای مستحب مانند وسعت دادن به عیالات و دستگیری از فقرا کسب کردن مستحب است
- [آیت الله سبحانی] کسی که از کسب و تجارت فائده ای برده، اگر مال دیگری هم دارد که خمس آن واجب نیست، می تواند مخارج سال خود را فقط از فائده کسب بردارد و به مصرف برساند.
- [آیت الله سبحانی] خمس ماهی و حیوانات دیگری که انسان بدون فرو رفتن در دریا می گیرد در صورتی واجب است که برای کسب بگیرد و به تنهائی یا با منفعت های دیگر کسب او از مخارج سالش زیادتر باشد. 6 غنیمت
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که از کسب و تجارت فایدهای برده، اگر مال دیگری هم دارد که خمس آن واجب نیست، می‌تواند مخارج سال خود را فقط از فایده کسب حساب کند.
- [آیت الله بروجردی] کسی که مال ندارد و مخارجی بر او واجب است مثل خرج زن و بچه باید کسب کند (4) و برای کارهای مستحب، مانند وسعت دادن به عیالات و دستگیری از فقرا کسب کردن مستحب است.
- [امام خمینی] خمس ماهی و حیوانات دیگری که انسان بدون فرو رفتن در دریا می گیرد در صورتی واجب است که برای کسب بگیرد و به تنهایی یا با منفعتهای دیگر کسب او از مخارج سالش زیادتر باشد.