در مورد روایاتی که بهترین مسجد زنان را خانه‌هایشان معرفی کرده باید چند نکته را در نظر داشت: الف) این روایات در بردارنده حکمی کلی و استثنا ناپذیر نیستند؛ به عبارت دیگر بسیاری از احکام قانونی شریعت در بادی نظر ظاهری مطلق و کلی دارند.
ولی غالبا مخصصات و مقیداتی در دیگر منابع احکام دارند که با توجه به آنها دایره حکم ضیق و محدود می‌گردد. ب) در پرتو امر فوق چنین به دست می‌آید که: اولا: این روایات هرگز منع کننده حضور زن در صحنه اجتماع بویژه در موارد لزوم مانند شرکت در راهپیمایی‌ها تحصیل دانش و... با رعایت شوءون اسلامی نیست. از همین رو فقهانیز چنین مواردی را نه تنها منع ننموده‌اند.
بلکه در مواردی مانند آموزشهای علمی مخصوص بانوان دفاع در برابر دشمنان مهاجم در صورت عدم کفایت مردان شرکت در مبارزات ضد طاغوتی به فرمان امام را واجب شمرده‌اند. ثانیا: از جمع‌بندی متون دینی به دست می‌آید که: این گونه روایات منصرف به مواردی است که علاوه برعدم ضرورت حضور زن نوعی بی‌نظمی در مسؤولیت‌های زن در خانه و یا بی‌نظمی در اجتماعات عمومی و دینی پدید آورد. چنان که بسیاری از زنان به خاطر داشتن مسوءولیت مراقبت و پرستاری از اطفال و کودکان حضورشان در مسجد چنین پیامدهایی را دارد.
ولی در صورتی که فارغ از چنین مشکلاتی بوده یا راه حل مناسبی برای آنها داشته باشند حضورشان در مساجد و مجامع عمومی با رعایت شوءونات اسلامی مطلوب است.
بحمدالله از بعد از وقوع انقلاب اسلامی تا کنون، زنان کشورمان به صورت گسترده و چشمگیری در فعالیت های سیاسی و اجتماعی حضور دارند به نحوی که به هیچ وجه قابل مقایسه با زمان قبل انقلاب و سایر کشورهای منطقه نیست، اما در عین حال نگاهی به اهداف والای نظام و انقلاب اسلامی و مقایسه آن با واقعیات موجود بیانگر ایناست که زنان به مراتب می توانند نقش و کارکردهای مهم تر و فعال تری در جامعه ایفا نمایند. جهت دستیابی به چنین هدفی راهکارهای متعددی وجود دارد که برخی از آنها در حال حاضر موجود و نیازمند تقویت و یا اصلاح است و برخی نیازمند ایجاد و نوآوری است.
برخی از مهم ترین این راهکارها عبارتند از:
1. تحصیلات و ارتقای کمی و کیفی آن در تمامی مقاطع موجود.
2. ترویج فرهنگ سیاسی اسلام، به صورت صحیح جهت ایجاد انگیزه و احساس مسئولیت زنان در قبال مسائل سیاسی و نحوه صحیح مشارکت در فرآیندهای مختلف آن.
3. استفاده از کارآمدترین روش ها و ابزارهای تبلیغی و هنری در این زمینه و ... .
در ادامه برخی مطالب مفید که با موضوع سؤال مرتبط است آورده می شود:
زنان و مسئولیت‌های سیاسی
در اسلام هیچ گونه تبعیضی بین مرد و زن وجود ندارد؛ بلکه در جنبه‌های مختلفی از تساوی برخوردارند: در آفرینش؛ در جنبه‌های روانی و معنوی، در شئون همسری، در همدوشی با مردان در زمینه‌های مختلفی از سیر و سلوک گرفته تا استقلال اقتصادی و... . همان، ص 231
اما هرگز نباید بین (تساوی) یا (تشابه) اشتباه کرد؛ در اینکه زن و مرد دارای تساوی در حقوق و انسانیت اند، جای بحث نیست؛ ولی این سخن به معنای تشابه در حقوق نیست: اصل این است که مرد و زن به کمال مقدر خود برسند؛ ولی هر کدام در نظام خاص زیستی، عاطفی و روانی خود. مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، 1374
مهم ترین مطلب در اینجا که اسلام به آن توجه خاص شده مسئلة تفاوت های روحی و جسمی زنان و مردان و تفاوت وظایف آنان است.
حقیقت غیر قابل انکار این است که مرد و زن از نظر جسمی و شرایط فیزیولوژیک، با یکدیگر متفاوت‌اند و هر یک برای انجام دادن وظایف ویژه‌ای آفریده شده‌اند. اینکه برخی اصرار دارند این دو جنس را مساوی در همه چیز قلمداد کنند، اصراری به دور از واقعیت است و مطالعات مختلف علمی آن را انکار می‌کند، مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، بخش هفتم، صص 190 167، انتشارات حکمت آیا با وجود این تفاوت آشکار می‌توان گفت: زن و مرد باید در تمام شئون همراه یکدیگر گام برداشته و در تمام کارها مثل هم باشند؟ حتی در جوامعی که شعار آنها مساوات و برابری بین زن و مرد در تمام جهات است، در عمل غیر آن دیده میشود.
برای مثال مدیریت سیاسی و نظامی بیشتر آنها، در دست مردان است.
واقعیت این است که جنس زن برای انجام دادن وظایف متفاوتی با مرد آفریده شده و به همین دلیل احساسات متفاوتی دارد. قانون آفرینش، گرمی کانون خانواده و پرورش نسل‌ها را بر عهده او گذاشته و به همین دلیل سهم بیشتری از عواطف و احساسات به او داده است.
در حالی که وظایف خشن و سنگین اجتماعی، بر عهده جنس مرد گذاشته شده و سهم بیشتری از دوراندیشی به او اختصاص یافته است. بنابراین اگر بخواهیم عدالت را اجرا کنیم، باید پاره‌ای از وظایف اجتماعی که نیاز بیشتری به اندیشه و مقاومت و تحمّل شداید دارد بر عهدة مردان گذاشته شود و وظایفی که عواطف و احساسات بیشتری را می‌طلبد، بر عهدة زنان. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، جلد 2، ص 164 ذیل آیه 228 سوره بقره، چاپ اول، 1374، چاپخانه مروی، دار الکتب الاسلامیه
قرآن کریم با تصریح به واقعیت حقوقی زنان، عدالت در وضع قوانین را نیز گوشزد کرده است، با اشاره به این حقیقت که لازمه این عدالت عدم برابری بین زنان و مردان در برخی حقوق است، تفسیر نمونه، جلد 2، ص 157 و 156 ذیل آیه 228 سوره بقره آنجا که می‌فرماید: (وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ)؛ (و برای زنان همانند وظایفی که بر دوش آنها است، حقوق شایسته‌ای قرار داده شده و مردان بر آنان برتری دارند و خداوند توانا و حکیم است). بقره (2)، آیه 228
در تفسیر مجمع البیان آمده است: فضل‌بن حسن طبرسی، تفسیر مجمع البیان، جلد 3، ص 73، مؤسسه الاعلمی بیروت، 1415 قمری؛ نگاه کنید: تفسیر نمونه، جلد 3، ص 362، ذیل آیه 32، سوره نساء ام سلمه یکی از همسران پیامبر روزی به پیامبر اکرم(ص) عرض کرد: چرا مردان به جهاد می‌روند و زنان جهاد نمی‌کنند؟! چرا برای ما نصف میراث آنها مقرر شده است؟! ای کاش ما هم مرد بودیم و همانند آنها به جهاد می‌رفتیم و موقعیت اجتماعی آنها را داشتیم! همانند این پرسش‌ها را دیگر زنان نیز از پیامبر(ص) مطرح کرده بودند که این آیه نازل شد: (برتری‌هایی که خداوند نسبت به برخی از شما بر بعضی دیگر قرار داده، آرزو نکنید [این تفاوت های طبیعی و حقوقی برای حفظ نظام اجتماع شما و طبق اصل عدالت است ولی با این حال] مردان و زنان هر کدام بهره‌ای از کوشش‌ها، تلاش‌ها و موقعیت خود دارند [و نباید حقوق هیچ یک پایمال گردد] و از فضل [و رحمت و برکت] خدا درخواست کنید و خداوند به هر چیز دانا است). نساء(4)، آیة 32
همان طور که در شأن نزول این آیه آمده است، تفاوت سهم ارث مردان و زنان و دیگر تفاوت ها برای جمعی به صورت یک سؤال در آمده بود. آنها گویا توجه نداشتند که این تفاوت به جهت آن است که هزینه زندگی عموما بر دوش مردان است و دیگر تفاوت‌ها نیز به جهت تفاوت از نظر آفرینش و جنسیت و صفات جسمی و روحی است که همة آنها، بر طبق عدالت و قانون الهی است و اگر غیر آن مصلحت بود، برای شما قرار داده میشد! بنابراین آرزوی تغییر آنها، یک نوع مخالفت با مشیّت پروردگار است که عین حق و عدالت است.
اما در عین حال این آیه گوش زد می‌کند که نباید این تفاوت جنسیت، سبب شود یکی از این دو جنس، حقوق دیگری را پایمال کند از این رو می‌فرماید: (مردان و زنان هر کدام بهره‌ای از کوشش‌ها و تلاش‌ها و موقعیت خود دارند).
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، اهمیت و اهتمام اسلام به حفظ حرمت زن و پاسداشت کرامت وی و تأکید بر حفظ عفت و پاکدامنی او است. شاید یکی از فلسفه‌های قوانینی که این گونه محدودیت ها را برای بانوان قرار داده، در صدد توجه دادن آنان به جایگاه بلند و مرتبه والای آنان در آیین الهی است و توجه دادن به کرامتی است که خداوند به آنان بخشیده و فراهم آوردن ضمانت‌ها و تعهدات کافی برای حفظ پاکی و پاکدامنی آنان می‌باشد. مقاله: محمدی گیلانی، شایستگی زنان برای عهده‌داری قضاوت، فصل‌نامه فقه اهل بیت، تابستان 1376، شماره 10، ص 114
محدودة فعالیت های اجتماعی و سیاسی زنان
به غیر از مشاغل خاصی نظیر مرجعیت، قضاوت، امامت ظاهری و رهبری و ریاست جمهوری که به دلیل ویژگی‌های خاص این مشاغل از یک سو و خصوصیات روحی و عاطفی زنان از سوی دیگر در سایر فعالیتهای اجتماعی و سیاسی، هیچ گونه محدودیتی برای زنان، از صدر اسلام تاکنون وجود نداشته است. براساس آموزه‌های اسلامی، زنان نیز مانند مردان حق دارند تا انتخاب گر باشند و مخالفت یا موافقت خویش را با نظام حاکم بیان کنند. سراج، مرکز پژوهش‌های صدا و سیما، 1380، ص 218
البته دو شرط اصلی وجود دارد: 1. رعایت عفت، حجاب و شئون اسلامی، 2. حفظ حقوق شوهر و فرزندان و نهاد خانواده. اگر این نکات در مشارکت سیاسی، اجتماعی زنان رعایت نشود، همان آثار منفی را در پی خواهد داشت که در کشورهای غربی شاهد آن هستیم. آنها نیز هم اکنون در حال بیداری و بازگشت از این مسیر انحرافی می‌باشند: چنان که براساس آمار، دو سوم زنان انگلیسی، خانه دار بودن را به اندازه شغل بیرون از منزل مهم و مفید می‌دانند و معتقدند: مسئولیت آنان در داخل خانه است و کسب درآمد و روزی، وظیفه مردان. همچنین در آمریکا بسیاری از زنانی که فرزند کوچک دارند، مشاغل خود را رها کرده و به مادران تمام وقت تبدیل شده‌اند. مجله صبح، ش 75، ص 68
خانم (ویجدیس فینبو گادوتیو) نخستین زنی که رئیس جمهور ایسلند شد پس از پایان دوره ریاست جمهوری خود، اعلام کرد: حاضر نیست در دوره بعدی در انتخابات شرکت کند؛ چون به نظر او (کار در خانه به مراتب آسان‌تر و لذت بخش‌تراست و در قبال مردم مسئولیت داشتن کمر شکن است، مردم نمی‌دانند که داشتن یک مقام عمومی، چه قدر دردسر و خودخوری دارد. نه تنها باید از منافع کشور دفاع کند؛ بلکه باید مراقب تاریخ هم باشد تا بعد او را مورد انتقاد قرار ندهند و مسئول خرابی‌های آینده ندانند). مجله صبح، ش 75، ص 68
این درست همان فرمایش امام علی(ع) در 1400 سال پیش است که درباره مشاغل سیاسی و اجتماعی زنان فرمود: (المراة ریحانه و لیست بقهرمانه)؛ (زن گلی خوشبو است و قهرمانی زورمند نیست). نهج البلاغه، نامة 31، ص 129
حجاب وفعالیت‌های اجتماعی زنان:
تجربة انقلاب اسلامی اثبات کرد که به هیچ وجه، حجاب محدودیت نیست و نه تنها هیچ منافاتی با پیشرفت زنان در عرصه‌های مختلف ندارد؛ بلکه عاملی مثبت در مصونیت و حفظ کرامت و شخصیت زنان است. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100111837)
