بدن برزخی چگونه است؟

بسیاری از حقایق هستی و خصوصاً حقایقی که در ماوراء جهان طبیعت وجود دارد، برای ما مجهول است. البته این ندانستن، بیشتر در کم و کیف و چگونگی آن حقایق است؛ ولی اصل آن حقایق را عقل و وحی در جای خود اثبات کرده‌اند و ما نسبت به آن آگاهی داریم. البته علم ما به کنه و ماهیت آن حقایق بسیار محدود است؛ مگر برای عده کمی که با سلوک عملی در همین دنیا به آن عوالم راه یافته باشند و علم اجمالی آنها به علم تفصیلی تبدیل شده باشد. از این رو، سنخیت و چگونگی بدن‌های برزخی برای ما به صورت کامل و دقیق روشن نیست؛ ولی در عین حال از مجموعه آیات و روایات و تحلیل‌های عقلی می‌توان دورنمایی از کم و کیف بدن برزخی را تصویر کرد. قبل از تفسیر اجمالی مطلب، توجه به دو مطلب ضروری است: 1 . در تمام عوالم هستی (عالم مادی، برزخ و قیامت) انسان دارای بدن است و در هیچ عالمی بی‌بدن نیست؛ به دلیل این که روح حقیقتی است عین تعلق به بدن و در متن و ذات روح، تعلق به بدن خوابیده است. از این رو، ممکن نیست که روح باشد و بدنی در کار نباشد. پس اگر انسان در عالم طبیعت، برزخ و قیامت، دارای روح است -که هست- واجد بدن نیز خواهد بود. 2 - هر یک از عوالم هستی دارای نظام، احکام، آثار و قوانین مخصوص به خود است؛ یعنی، در عالم طبیعت قوانینی حاکم است غیر از سننی که بر عالم برزخ حکم‌فرماست؛ و در عالم برزخ نظامی وجود دارد که در عالم قیامت وجود ندارد و در عالم قیامت، آثاری است که در دو عالم برزخ و ماده نیست. از این رو، بدنی که در عالم طبیعت است هم سنخ با قوانین حاکم بر این دنیا است؛ و این بدن غیر از بدن برزخی است. بدن برزخی، هم سنخ با احکام و آثار عالم برزخ است. هم‌چنین بدن در قیامت غیر از بدن برزخی و بدن مادی است و بدنی است که هم سنخ با سنن ویژه عالم قیامت و آماده پذیرش آن قوانین مخصوص است. مثلاً بدن قیامتی، بدنی است که در عین سوختن مدام، از بین نمی‌رود؛ یا مثلاً بدن قیامتی یک فرد بهشتی، به صورتی است که در عین خوردن و آشامیدن، نیازی به تخلیه مواد تغذیه شده از بدن ندارد؛ و بدن طوری ساخته شده است که نیازمند چنین امری نیست. بنابراین نباید تصور کرد که بدن مادی، برزخی و قیامتی یکسان هستند. 3 - در جای خود مستدل شده است که عالم تجرد و قیامت، عالم بالاتر و نزدیک‌تر به مبدأ متعال است و از این رو موجودات آن از مراتب وجودی بالاتر و کامل‌تری برخوردارند. قبل از آن (یعنی در مرتبه فروتر) عالم مثال و برزخ است که مترتب بر عالم تجرد و متأخر از آن است. عالم آخر، عالم جسم و جسمانیات و یا نظام مادی است که دورترین عالم از مبدأ متعال است. از این رو، موجودات آن نیز از مراتب ضعیف‌تر و ناقص‌تری برخوردارند. بنابراین، موجودات عالم برزخ از موجودات عالم مادی، کامل‌تر؛ ولی نسبت به موجودات عالم قیامت و تجرّد ناقص‌ترند. برای اطلاع تفصیلی از سه نکته فوق نگا: استاد محمد شجاعی، معاد یا بازگشت به سوی خدا، ج اول، صص 141 - 128 و 226 - 212. با دقت در مطالب پیشین، مشخص می‌شود که: اولاً، بدن برزخی غیر از بدن مادی و غیر از بدن قیامتی است. ثانیاً، بدن برزخی متناسب با احکام و آثار و قوانین عالم برزخ است. ثالثاً، بدن برزخی از بدن مادی کامل‌تر و بالاتر و از بدن قیامتی ناقص‌تر و پایین‌تر می‌باشد. بنابراین، بدن برزخی از آن جا که از بدن مادی بالاتر است، از سنخ ماده و جسم طبیعی نیست که احکام ماده بر آن غالب باشد. ولی از آن جا که از بدن قیامتی پایین‌تر است، واجد برخی لوازم ماده چون، شکل، اندازه و مقدار می‌باشد. روایات نیز به صراحت بیانگر این حقیقتند که بدن برزخی شبیه بدن دنیوی است. امام صادق(ع) می‌فرماید: (ارواح مؤمنان (در برزخ) در بدن‌هایی شبیه بدن‌های دنیوی آنان است) بحارالانوار، ج 6، ص 268، روایت 119. و در جمله‌ای دیگر می‌فرماید: (ارواح انسان‌ها (در برزخ) به صورت جسدهای دنیوی‌اند) همان، ص 269، روایت 121. امّا هر چند بدن برزخی بالاتر و کامل‌تر از بدن مادی است، در عین حال، از بدن قیامتی ناقص‌تر است. امام صادق(ع) فرمودند: (بدن‌هایی شبیه بدن‌های دنیوی) یا (در صورت جسدهای دنیوی) که بیانگر شباهت، است نه یکسان بودن. شبیه آن است چون شکل، مقدار و اندازه دارد، و هر فرد مرده‌ای، مرده دیگر را در این قالب مشاهده کرده، او را می‌شناسد؛ چنان که در خواب، آدمی صورت خود را به شکل دنیوی با دیگران در سرور یا رنج می‌بیند. اما عین شکل دنیوی خود نیست؛ چون می‌تواند بدون وسایل و ابزار مادی مثلاً مسافت طولانی را سیر کند و با اراده‌ای خود را در جای دیگر قرار دهد چنان که در خواب، آدمی بدون استفاده از ابزار مادی سیر و سفرها می‌کند. به همین جهت، در بسیاری از روایات خواب را نشان خوبی برای عالم برزخ و بدن برزخی دانسته‌اند. در این باب نگا: استاد محمد شجاعی، خواب و نشان‌های آن، صص 62 - 58. پس بدن برزخی، نه مادی محض است مانند بدن دنیوی؛ نه غیر مادی محض است مانند بدن قیامتی؛ بلکه بدنی است که در قالب جسم طبیعی دنیوی نمی‌باشد؛ و در عین حال، برخی از آثار جسم طبیعی چون شکل و اندازه و مقدار را دارد.