علامه مجلسی(ره) می گوید: حضور پیامبر و پیشوایان دین(ع) هنگام مرگ از مسائلی است که اخبار فراوانی بر آن دلالت دارد، بین شیعه مشهور است، انکار آن پسندیده نیست و می توان تفسیر آن را به چند وجه بیان کرد: یکم: خداوند قادر است پیامبر و پیشوایان را بر اثر مصلحتی از دیدگان ما پوشیده دارد؛ چنان که در اخبار عامّه و خاصه ذیل آیة (جعلنا بینک و بین الّذین لا یؤمنون بالاخرة حجاباً مستوراً);اسراء/45 چنین وارد شده است: خداوند شخص پیامبر(ص) را از دشمنانش پنهان داشت؛ با این که دوستانش او را می دیدند. دوم: ممکن است آنان(ع) با جسد لطیف مثالی نزد محتضر حاضر شوند که دیگران نبینند؛ مانند حضور فرشته مرگ ویاران او؛ چنان که در اخبار رسیده است: ارواح آنان در برزخ، به جسد مثالی تعلق می گیرد. امّا دربارة امامان زنده(ع) می‌توان گفت بعید نیست که روح آنان در جسد مثالی نیز تصرّف کند. سوم: ممکن است خداوند مثالی همانند آنان بیافریند تا با مردگان تکلم کنند و به آنان بشارت دهند؛ زیرا در برخی از روایات واژه (تمثّل) وارد شده که گویای همین حقیقت است. چهارم: ممکن است صورت آنان در حسّ مشترک محتضر ترسیم شود و محتضر آنان را مشاهده کند و با آنان سخن بگوید؛ آن سان که بیمار گاهی مثال‌هایی را مشاهده می کند. پنجم: سیّد رضی (رض) گفته است: مراد آن است که محتضر در آن حال به ثمرة ولایت آن ذوات اقدس یا انحراف از آنان(ع) آگاه می شود؛ زیرا دوستدار آنان در آن حال چیزی می بیند که حاکی از بهشتی بودن است و دشمن آنان(ع) در آن چیزی را می بیند که بر جهنّمی بودن دلالت دارد. بنابراین، حضور و تکلّم آنان(ع) از باب استعارة تمثیلی است. این دو وجه اخیر از سیاق اخبار بسیار دور است و بهتر آن است که ما اصل آنها را بپذیریم و به شرح و ویژگی آنها متعرّض نشویم(بحار 6/200)
رجوع کنید به :1- آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 4 (معاد در قرآن)2- معاد شناسی ، علامه طهرانی3- معاد ، شهید دستغیب شیرازی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 38/100101662)
