در میان دانشمندان شیعه اختلافی در این مسئله نیست که (بسم الله) جز سوره حمد و همۀ سوره‌های قرآن است. اصولاً ثبت (بسم الله) در متن قرآن مجید در آغاز همۀ سوره‌ها خود گواه زنده این امر است؛ زیرا می‌دانیم در متن قرآن چیزی اضافه نوشته نشده است و ذکر (بسم الله) در آغاز سوره‌ها از زمان پیامبر –صلی الله علیه و آله- تاکنون معمول بوده است: ( قیل لامیرالمؤمنین-علیه السلام- : یا امیرالمؤمنین! اخبرنا عن بسم الله الرحمن الرحیم أ هی من الفاتحۀالکتاب؟ فقال: نعم کان رسول الله و یدها آیۀ منها ).(1)
حضرت علی -علیه السلام- می‌گویند: (پیامبر (بسم الله) را جزء آیه می‌دانسته‌اند.
به نظر شیعه، (بسم الله) جزء سوره است و آیه محسوب می‌شود (2).
رشی رضا از اندیشمندان اهل تسنن و نویسنده تفسیر المنار آرای اهل سنت را به شرح زیر جمع‌آوری کرده است.
در میان علمای اهل سنت گفتگو است که آیا (بسم الله) در آغاز هرسوره‌ای جز سوره است یا نه. دانشمندان پیشین از اهل مکه، اعم از فقها و قاریان قرآن از جمله ابن کثیر و اهل کوفه از جمله عاصم و کسانی از قراء و بعضی از صحابه و تابعان از اهل مدینه و همچنین شافعی در کتاب جدیدش و پیروان او و ثوری و احمد در یکی از دو قولش، معتقدند که (بسم الله) جزء سوره است. همچنین علمای امامیه و از صحابه، امام علی -علیه السلام- و ابن‌عباس و عبدالله بن عمر و ابوهریره و از علمای تابعان، سعید بن جبیر و عطاء و زهری و ابن المبارک این عقیده را برگزیده‌اند.
گذشته از همۀ اینها سیرۀ مسلمانان همواره بر این بوده که هنگام تلاوت قرآن (بسم الله) را در آغاز هر سوره‌ای می‌خواندند و متواتر نیز ثابت شده که پیامبر –صلی الله علیه و آله- آن را تلاوت می‌فرمودند. چگونه ممکن است چیزی جزء قرآن نباشد و پیامبر و مسلمانان همواره آن را ضمن قرآن بخوانند و برآن مداومت کنند؟!
تنها ایراد قابل ملاحظه‌ای که مخالفان در این باره دارند، این است که می‌گویند در شمارش آیات سوره‌های قرآن به جز سورۀ حمد معمولاً (بسم الله) را یک آیه محسوب نمی‌کنند، بلکه آیۀ نخست را بعد از آن قرار می‌دهند.
پاسخ این ایراد را فخررازی در التفسیر الکبیر به روشنی داده است؛ آنجا که می‌گوید هیچ مانعی ندارد که (بسم الله) در سورۀ حمد به تنهایی یک آیه باشد و در سوره‌های دیگر قرآن جزیی از آیه محسوب گردد؛ بنابراین، مثلاً در سورۀ کوثر (بسم الله الرحمن الرحیم* انا اعطیناک الکوثر) همه یک آیه محسوب می‌شود. (3)
به‌هر حال، سؤال‌کنندۀ محترم! (بسم الله) طبق عقاید شیعه، جزء آیات سوره‌های قرآن می‌باشد. در میان اهل‌سنت کمی اختلاف است، ولی آنها دوگروه می‌باشند؛ عده‌ای، (بسم الله) را جزء آیه‌ها می‌دانند و عده‌ای به غیر از حمد در بقیۀ قرآن چنین چیزی را قبول ندارند؛ که اشکال آنها جواب داده شد.
منابع:
1. نور الثقلین، ج 1، ص9.
2. تفسیر تسنیم، عبدالله جوادی آملی، ج 1،ص268 ،انتشارات صدرا.
3. به نقل از: تفسیر جوان، دکتر محمد بیستونی، ناصر مکارم شیرازی،ج 1،ص12.
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 80/400008)
