دیدگاه قرآن درباره جهاد را بفرمایید؟

در آیة 39 سورة حج که به عقیدة بعضی نخستین آیة جهاد است می‌خوانیم (اُذُنَ لِلَّذینَ یُقاتِلُونَ بِاَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَاِنَّ اللهَ عَلَی نَصْرِهِم لَقَدیر؛ به آنها که مورد تهاجم دشمن و جنگ قرار گرفته‌اند اجازة جهاد داده شده است و خداوند، قادر بر یاری آنهاست). سپس به دنبال این آیه در توضیح مطلب می‌افزاید: (اَلَّذینَ اُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرَ حَقٍّ اِلّا اَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللهُ؛ همان کسانی که به ناحق از خانه و کاشانة خود بدون هیچ دلیلی اخراج شدند جز اینکه می‌گفتند پروردگار ما الله (و خداوند یکتا) است). تعبیر آیه که با (اذن) شروع شده، تناسب زیادی با گفتة کسانی دارد که آن را نخستین آیات جهاد می‌دانند و نشان می‌دهد که قبلاً چنین اذنی وجود نداشت. و به هر حال به خوبی نشان می‌دهد که آغاز تشریع جهاد، جهاد دفاعی در برابر دشمن بوده، همان دشمنانی که مسلمانان را مجبور به هجرت و ترک خانه و لانة خود کرده بودند، بی آنکه گناهی داشته باشند، آری اگر گناهی داشتند گناهشان اعتقاد به توحید و یگانگی خدا بود. بعضی دیگر، نخستین آیة جهاد را آیة 190 سورة بقره می‌دانند که می‌گوید: (وَ قاتِلُوا فی سَبیلِ اللهِ الَّذینَ یُقاتِلُونَکُمْ... ؛با آنها که به نبرد با شما برخاسته‌اند در راه خدا پیکار کنید... ). اگر این نظر را بپذیریم، باز پایة جهاد بر اساس در هم شکستن تهاجم دشمن گذارده شده است و هر انسان عاقلی می‌داند سکوت در برابر تهاجم دشمن خونخوار با هیچ منطقی نمی‌سازد.(1)
جهاد ابتدایی از احکام مسلم اسلام است و آیات قرآن بر آن دلالت دارد و در سیره نبوی(ص) نیز مشاهده می‌شود. بررسی تفصیلی این مطلب مجالی واسع می‌طلبد. برخی از آیات شریفه قرآن در این باره عبارت است از:
1- قاتِلُوا اَلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ(2)
2- وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ اَلْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ اَلرِّجالِ وَ اَلنِّساءِ وَ اَلْوِلْدانِ اَلَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ اَلْقَرْیَةِ اَلظَّالِمِ أَهْلُها وَ اِجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَ اِجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیراً(3).
لیکن در این باره چند نکته شایان توجه است:
1- ماهیت جهاد ابتدایی جنگ برای تحمیل عقیده نیست، بلکه اساساً عقیده در اسلام قابل اکراه نمی‌باشد. در طول تاریخ نیز در جنگ‌های پیامبر و نه خلفای بعد از آن حضرت کسی افراد مجبور به پذیرش اسلام نمی‌شدند. بلکه اساساً جهاد ابتدایی نبرد رهایی بخش در برابر خشونت و اختناق و برای مبارزه با نظام‌های خشن و فاسدی است که مانع رسیدن آوای حق و توصیه به گوش مردمان می‌شدند. به عبارت دیگر جهاد ابتدایی خود نوعی دفاع بوده است، ولی نه دفاع از حقوق شخص یا ملت، بلکه دفاع از (حقوق انسانیت) و دفاع از آزادی بررسی و شناخت حقیقت و برداشتن موانع رسیدن آوای حق به گوش علامه طباطبایی پس از بررسی آیات جهاد می‌فرماید: (پیکار چه در راه دفاع از اسلام یا مسلمین باشد و چه جهاد ابتدایی همه در واقع دفاع از حقیقت انسانیت است)،(4).برای آگاهی بیشتر ر.ک: جهاد، شهید مطهری، انتشارات صدرا - نیز: تفسیر نمونه، تفسیر سوره بقره، ذیل آیةالکرسی.
2- در ورود سپاه اسلام به ایران حتی اگر عنصر توسعه‌طلبی خلفا نیز باشد در عین حال تمام مسأله این نیست، بلکه شرایط داخلی ایران و فساد دستگاه حاکمه تحول بزرگی را می‌طلبد و ایرانیان انتظار تحولی بزرگ را داشتند که پس از آشنایی با اسلام آن را بهترین بدیل یافته و خود راه ورود مسلمانان را هموار ساختند و با جدیت در ایجاد تحول بنیادین در تمام ابعاد کوشیدند و حتی شاه ایران به دست خود ایرانیان به قتل رسید. برای آگاهی بیشتر ر.ک: شهید مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج 1 و 2.
-------------
منابع:
1. پیام قرآن ج 10، حضرت آیت الله مکارم شیرازی و سایر همکاران به نقل از سایت تبیان
2. بقره، آیه 29
3. نساء، آیه 75 - نیز توبه، آیات 5، 73، 39، 41 - انفال، آیه 66 و...
4. تفسیر المیزان، ج 9، ص 67
---------------------
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100105545)