به صورت کلی درعلّت عدم ایمان و اقبال عربها با توجه به آیات و روایات می توان به تعصب بر قومیت، زبان، و آداب و رسوم گذشتگان اشاره کرد. و شاهد این مسائل هم نحوه ی برخورد عربها با قرآن و پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) است. با این که قرآن به زبان عربی و به پیامبر عرب زبان و از قوم عرب نازل شد، چقدر دشمنیها و مخالفتها و جنگها کردند، حال اگر به زبان غیر عربی نازل می شد چکار می کردند؟ در صورتی که غیر عربها که نوعا مسلمان شدند و ایمان آوردند، این طور بر خورد نکردند.
از امام صادق(علیه السلام) به مضمون پرسش شما حدیثی نقل شده که در تفاسیر از جمله در تفسیر علی بن ابراهیم ذیل آیات 198 تا 203 سوره ی شعراء(26) آمده است که مناسب دیدیم در پاسخ به سوال شما بیان شود.
حضرت می فرماید: (لو نزل القرآن علی العجم ما آمنت به العرب، و قد نزل علی العرب فامنت به العجم، فهذه فضیلة العجم: اگر قرآن بر عجم نازل شده بود عرب به آن ایمان نمی‌آورد، ولی قرآن بر عرب نازل شد و عجم به آن ایمان آورد و این فضیلتی است برای عجم.) (ر. ک: نور الثقلین، ج4، ص165؛ تفسیر نمونه، ج15، ص358)
فضیلت یعنی زیادی و برتری. و فضیلت گاه تکوینی است یعنی خداوند از اول به کسی یا چیزی زیادی و برتری خاصی عطا فرموده است مثلا در هوش و قیافه. و گاه برتری پاداشی است که خداوند در اثر کوشش و تلاش و عقلانیت در انتخاب راه و انجام عمل صالح، نصیب کسی می کند، مانند شریعت ناب، ایمان قوی، علم مفید، رفیق شفیق. و مراد از فضیلت در حدیث شریف برتری پاداشی است نه تکوینی.
بنابر آیات قرآن از جمله آیات سوره ی مبارکه شعراء و روایت مورد بحث و معنای فضیلت، می توان گفت: اگر چه قرآن به زبان عربی فصیح نازل شده أما تعصبهای اعراب به آداب و رسوم جاهلی و مخالفت آنها با قرآنی که به زبانشان بود و با پیامبری که از جنس خودشان بود مانع ایمان و پذیرش حقّ از سوی آنها حتی در مکّه شد. ولی عجمها این طور نبودند، یعنی مخالفت و دشمنی نکردند یا به اندازه ی عربها نکردند و وقتی ندای اسلام و قرآن را شنیدند و آن را موافق با عقل و فطرت دیدند، اسلام آوردند و مؤمن شدند و ایمان فضیلت و برتری واقعی است که به صورت پاداشی به مؤمن داده می شود.
طبق آموزه های دین اسلام هیچ برتری نه برای عرب و نه برای عجم، جز در اسلام و تسلیم خدا شدن و ایمان و تقوا مدّ نظر نیست. و عربها گر چه قرآن در میان آنها و به زبان آنها نازل شد اما تا چندی که تعصب و جهالت ورزیدند و به وحی و رسالت ایمان نیاوردند در فضیلت و برتری پاداشی که مهمترین فضیلت است، داخل نشدند.
نتیجه اینکه: همانطور که در بالا نیز ذکر شد باید گفت: به فرموده قرآن ملاک فضیلت، تقوی ودرک و فهم و دوری از تعصب است و زبان و نژاد نمی تواند ملاک برتری باشد چون ارزشی نیست بلکه ملاک شناسایی ظاهری است و همه مردم جهان این نوع ملاک و تقسیم بندی را دارند. مانند: کوچک و بزرگ، سیاه و سفید، ایرانی و غیر ایرانی، آمریکایی و غیر آمریکایی، آفریقایی و غیر آفریقایی، ترک و غیر ترک، فارس و غیر فارس، عرب و غیر عرب(عجم) .
برای اطلاع بیشتردر این زمینه ر. ک: تفاسیر نمونه، المیزان ذیل آیات مورد اشاره.
غلامرضا کاویان - خرداد 94
