امام رضا علیه السلام امام زمان عج را چگونه معرفی می کردند؟

امام هشتم علیه السلام، ضمن اشاره به شرایط خاص زمانی و مکانی تولد امام عصر علیه السلام، به مخفی بودن جایگاه ولادت آن حضرت اشاره دارند چنانچه می فرمایند :
(... رجُلًا خَفیَّ المَوْلِد والمَنشأ غیر خَفیٍّ فی نَسَبِهِ). [1] .
(حضرت مهدی علیه السلام) مردی است که علیرغم روشن بودن نسب او بر همگان، مخفیانه بدنیا می آید.
علیرغم بیان ویژگی ها و خصوصیات آن حضرت، امام هشتم از شک برخی افراد نسبت به آن وجود مقدس، خبر می دهند :
(... هُوَ الّذی یَشُکُّ النّاسُ فی وِلادَتِه). [2] .
او کسی است که مردم در ولادت او دچار تردید می شوند.
زمامداران ستمگر عباسی از ویژگی های آن حضرت خبر داشتند، لذا وجود مبارکش را برای سلطنت خود خطری بزرگ می دانستند. بنابراین خانه امام حسن عسکری علیه السلام را تحت نظر داشته و درصدد بودند، به محض اطلاع از تولد فرزندی پسر برای آن حضرت، او را از بین ببرند، به همین منظور بارها به خانه امام یازدهم مأمورانی گسیل می داشتند. امّا خداوند برای درامان ماندن آن وجود مبارک، مقدّر فرمود تا آن حضرت در یک شرایط استثنایی به گونه ای بدنیا بیاید، که حتی نزدیکترین افراد هم، متوجه نگردند و در نتیجه بسیاری از افراد طبق فرموده امام علیه السلام در اصل تولد آن حضرت دچار تردید شدند.
نظر به اینکه پس از تولد آن وجود گرامی تا مدتی شرایط اقتضا می کرد که مسأله ولادت امام، همچنان مخفی بماند، لذا آن معدود افراد که از جریان تولد حضرت آگاه بودند، موظف بودند آن را در جایی اظهار نکنند، و حضرت عسکری علیه السلام نیز در این زمینه سعی تمام داشتند، که جز بعضی از خواص، کس دیگری از آن مطلع نگردد.

حضرت رضا علیه السلام با توجّه به چنین شرایطی می فرمود :

(لا یُری جِسمُهُ ولا یُسَمّی باسمِهِ). [3] .
جسمش (حضرت مهدی علیه السلام) دیده نشود، و نامش برده نگردد.
روایات زیادی درباره نهی از ذکر نام آن حضرت نقل شده که از بررسی مجموع آنها می توان احتمال داد که این امر اختصاص به زمان غیبت صغری داشته ؛ چراکه در آن ایام تهدیداتی متوجه جان آن حضرت بوده است.
علی رغم این همه دشواری ها، جهت تقویت بیشتر ایمان و اعتقاد مردم به آن وجود مقدس، بسیاری از ویژگی ها و اوصاف حضرت مهدی علیه السلام توسط ائمه بزرگوار شیعه، بیان گردیده است.

از جمله، حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در ضمن روایتی می فرمایند :

(... بِأَبی وَاُمّی سَمِیِّ جَدّی). [4] .
پدر و مادرم بفدای او (امام عصر علیه السلام) که همنام جدّم رسول خداست.

در روایت دیگری آن حضرت را به عنوان چهارمین فرزندشان معرفی می فرماید :

(... الرّابعُ مِنْ وُلْدِی ابنُ سَیِّدَةِ الإماء). [5] .
امام زمان علیه السلام چهارمین فرزند من، و مادرش بهترین کنیزان است.
زمانی که دعبل، اشعار جانسوز خود را در محضر امام هشتم علیه السلام قرائت کرد و در ضمن اشعار خود اشاره به ظهور امام زمان علیه السلام نمود، حضرت پس از تشویق و تأیید او، فرمودند : ای خزاعی، آیا می دانی این امام کیست و چه موقع قیام می کند؟ سپس حضرت رضا علیه السلام به معرفی حضرت مهدی علیه السلام پرداختند :
(یا دِعْبِلُ! الإمامُ بعدی مُحمَّدٌ ابنی، وَبَعْدَ مُحمّدٍ ابنُهُ عَلیٌّ، وَبَعْدَ عَلیٍّ اِبنُهُ الحَسَنُ، وَبَعْدَ الحَسَن ابنُهُ الحُجَّةُ القائِمُ المُنْتَظَرُ فی غَیبَته، المُطاعُ فی ظهورِه، لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیا إلّا یَوْمٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ذلِکَ الیومَ حَتّی یَخْرُجَ فَیَمْلَأ الأَرْضَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْراً). [6] .
ای دعبل! امام بعداز من پسرم محمّد، و بعد از محمّد پسرش علی، و بعد از علی فرزند او حسن، و بعد از حسن فرزندش، حجّت قائم منتظر خواهد بود، که در دوران غیبتش انتظارش را می کشند و در زمان ظهورش، اطاعتش می نمایند. اگر از عمر دنیا، تنها یک روز باقی مانده باشد همان یک روز را خداوند آن قدر طولانی گرداند تا اینکه او قیام کند و زمین را مالامال از عدل نماید، چنانکه از ظلم پر شده باشد.
از جمله امور مهمی که حضرت رضا علیه السلام در زمان خود به آن همّت گماردند آن است که وقتی مأمون براساس اهداف پلید خود آن حضرت را به پذیرش ولایت عهدی وادار کرد، بیشتر شیعیان - که از حقیقت این نیرنگ آگاه نبودند - گمان می کردند صاحب الامری که در سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و ائمّه معصومین علیهم السلام به ظهورش مژده داده شده است حضرت رضا علیه السلام می باشند. لذا آن حضرت در مناسبت های مختلف ضمن رفع این شبهه به معرفی بیشتر صاحب الامر علیه السلام مبادرت می فرمود.
در این باره، از ایوب بن نوح روایت شده است که : روزی خدمت علی بن موسی الرضا علیه السلام عرض کردم : ای فرزند رسول خدا! حالا که همه مردم با شما بیعت کرده اند و سکّه بنام مبارک شما زده شده، امیدوارم آن صاحب الامر شما باشید و بدون اینکه نیازی بجنگ باشد، حکومت به شما منتقل شود.
حضرت در پاسخ فرمودند : (کسی از ما نیست که نامه ها و پرسشها و اموال به طرف او سرازیر شود... مگر اینکه او به شهادت رسد تا وقتی که خداوند مردی را برای این کار برانگیزد، که تولد او علی رغم روشن بودن نسبش، مخفی خواهد بود). [7] .
در همین زمینه وقتی ریّان بن صلت به حضرت رضا علیه السلام عرض می کند آیا صاحب الامر شما هستید؟

حضرت می فرمایند :

(أنَا صاحبُ الأمرِ ولکنّی لستُ بِالّذی أمْلَأُها عدلًا کما مُلِئَتْ جوْراً، وکیفَ أکونُ ذلکَ عَلی ما تَری مِنْ ضَعْفِ بَدَنی، وإنّ القائمَ هُوَ الَّذی إذا خَرَجَ کانَ فی سِنِّ الشُیُوخِ ومَنْظَرِ الشُّبّانِ ؛ قویّاً فی بَدَنِه حَتّی لَو مَدَّ یدَهُ إلی أعظَمِ شَجَرَةٍ علی وَجْهِ الأرضِ لقَلَعَها وَلَو صاحَ بَیْنَ الجِبالِ لتدَکْدکت صُخُورُها...). [8] .
من صاحب این امر - ولایت - هستم، ولی آن کسی که زمین را پس از پر شدن از جور و ظلم از عدل و داد پر خواهد ساخت نیستم. با این ضعف بدنی که در من می بینی، چگونه می توانم او باشم؟! در حالی که قائم کسی است که وقتی ظهور نماید، در سنّ پیران ولی در سیمای جوانان خواهد بود. او به قدری نیرومند است که اگر دست مبارکش را به طرف تنومندترین درختان روی زمین دراز کند آن را از ریشه برکَند و اگر در میان کوهها بانگ برآورد، صخره ها فرو ریزند.
بدینوسیله ضمن توصیف ویژگی های جسمانی آن حضرت، مردم را از اشتباهی که دچار شده اند رهائی می بخشد.

پی نوشتها :

[1] منتخب الاثر، ص288.
[2] بحارالانوار، ج52، ص321.
[3] منتخب الاثر، ص262.
[4] بحارالانوار، ج51، ص152.
[5] همان، ج52، ص321.
[6] همان، ج51، ص154.
[7] غیبت نعمانی، باب 10، ح9.
[8] منتخب الاثر، ص221، ح2.