شرح پرسش:
لطفا این حدیث را شرح دهید. امام زمان (علیه السلام) می‌فرمایند: (عِلْمُنا عَلی ثَلاثَةِ أَوْجُه: ماض وَغابِر وَحادِث، أَمَّا الْماضی فَتَفْسیرٌ، وَأَمَّا الْغابِرُ فَمَوْقُوفٌ، وَأَمَّا الْحادِثُ فَقَذْفٌ فیِ الْقُلُوبِ، وَنَقْرٌ فی الاَْسْماعِ، وَهُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنا، وَلا نَبیَّ بَعْدَ نَبِیِّنا؛ علم ما اهل بیت (علیهم السلام) بر سه نوع است: علم به گذشته و آینده و حادث. علم گذشته، تفسیر است؛ علم آینده، موقوف است و علم حادث، انداختن در قلوب، و زمزمه در گوش‌هاست. این بخش، بهترین علم ماست و بعد از پیامبر ما، رسول دیگری نخواهد بود.)[1]
شرح حدیث:
این عبارت، بخشی از جواب امام زمان (علیه السلام) به سؤال علی بن محمّد سمری درباره‌ی علم امام است.
مرحوم مجلسی(رحمه الله) در مرآة العقول، در تفسیر این سه نوع علم می‌فرماید:
علم ماضی یعنی علمی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای اهل بیت (علیهم السلام) تفسیر کرده‌اند؛ نیز شامل علومی است از وقایع گذشته درباره‌ی انبیا و امّت‌های پیشین، و حوادثی که برای آنان اتّفاق افتاده و خبر از شروع امور و عوالم است.
مراد از (غابر)، علومی است که به امور آینده تعلّق می‌گیرد؛ زیرا، غابر به معنای (باقی) است. مراد از غابر خبرهای حتمی است که مربوط به آینده‌ی جهان است. و بدین سبب امام آن را به (موقوف) تفسیر کرده اند که علومی که تعلق به آینده‌ی جهان دارد، مختصّ به اهل بیت (علیهم السلام) است. موقوف، یعنی (مخصوص).
مراد از علم حادث، علمی است، که به تجدد احوال موجودات، تجدّد پیدا می‌کند، و یا تفصیل مجملات است ... مراد از (قذف در قلوب)، الهام الهی بدون واسطه ی ملک است.
مراد از (نقر در اسماع)، الهام الهی است به واسطه‌ی ملک.
دلیل افضلیّت نوع سوم این است که الهام با واسطه یا بدون واسطه به اهل بیت (علیهم السلام) اختصاص دارد.
از آن جا که ادعای الهام الهی، ممکن است انسان را به توهّم نبوّت بیندازد، حضرت در پایان به این نکته اشاره دارد که پس از پیامبر ما، پیامبری نخواهد آمد[2].
پی‌نوشت‌ها:
[1]. دلائل الإمامة، ص 524، ح 495 ؛ مدینة المعاجز، ج 8، ص 105، ح 2720.
[2]. ر.ک: مرآة العقول، ج 3، ص136 و 137.
منبع: شرح چهل حدیث از حضرت مهدی(علیه السلام)، علی اصغر رضوانی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1382).
