مجلس خبرگان رهبری چگونه شکل گرفت و تاکنون چه دوره‌ها و اقداماتی داشته؟

مجلس خبرگان رهبری چگونه شکل گرفت و تاکنون چه دوره‌ها و اقداماتی داشته؟

با پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی نظام 2500 ساله استبدادی، حکومتی (مردمی) مبتنی بر آموزه‌های اصیل (اسلامی)، در جامعه اسلامی ایران شکل گرفت. نظام نوپای (جمهوری اسلامی) تحولی ژرف در ساختار حکومت پدید آورد و قانون اساسی، تشکیلات، نهادها و سایر عناصر ضروری جدید را که لازمه حیات یک نظام سیاسی است، را اقتضا می‌نمود. در این میان تنظیم و نهادینه کردن (رهبری) از اهمیت و اولویت به مراتب بیشتری برخوردار بود؛ زیرا رهبری رکن اساسی و محور اصلی نظام سیاسی اسلام بوده و از اساسی‌ترین عوامل پیروزی انقلاب اسلامی، حفظ و تداوم آن به شمار می‌رود. و در قانون اساسی و ساختار نظام جمهوری اسلامی نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ از این رو تنظیم و نهادینه کردن رهبری به صورت قانونی حفظ و حراست از جایگاه آن در دوره‌های بعد و سایر مسائل مرتبط با آن، احساس نیاز برای تشکیل مرجع قانونی که بتواند به این نیازهاپاسخ گوید، را بیش‌تر می‌نمود؛ و بدین ترتیب (مجلس خبرگان رهبری) پا به عرصه وجود گذاشت.
دوره‌های سه گانه مجلس خبرگان‌
مجلس خبرگان رهبری، از ابتدای شکل‌گیری تاکنون سه دوره داشته، که مدت هر دوره، هشت سال می‌باشد. مقدمات اولین دوره در سال 1361 فراهم شد؛ این انتخابات به خاطر آن که هنوز در مورد وظایف و اختیارات آن شبهاتی وجود داشت و به ویژه حضرت امام هنوز در قید حیات بودند، دارای حساسیت‌هایی بود ر.ک: مجلس خبرگان، احمد حبیب نژاد، تهران: کانون اندیشه جوان 1385، ص 18. و عده‌ای اختیارات مجلس خبرگان همچون حق عزل و نظارت بر ایشان را نوعی تضعیف رهبری می‌دانستند. حضرت امام در مقابل این فضا فرمودند: ([آن چه‌] امروز در ملت ما مطرح است [درباره‌] قضیه مجلس خبرگان برای تعیین رهبری، این مسئله است که نباید ملت ایران‌برای آن کم ارج قائل باشد، الان یک دسته از قرار شنیدم دور افتاده‌اند که این مجلس خبرگان نباید باشد برای این که تضعیف رهبری است. مجلس خبرگان تقویت رهبری است) امام خمینی، صحیفه نور، ج 17، ص‌77..
دوره اول؛ سرانجام انتخابات دوره اول مجلس خبرگان، در روز جمعه، 19/9/1361، هم زمان در سراسر کشور، با نظارت شورای نگهبان و بر طبق قانون و آیین‌نامه‌ای که فقهای شورای نگهبان تصویب کرده بودند، و در شرایطی که کشور مورد هجوم نظامی بیگانگان بود، با شرکت هجده میلیونی مردم فهیم، شجاع و مقاوم ایران انجام شد و منتخبین ملت در بیست و سوم تیرماه 1362، رسماً فعالیت خود را با پیام حضرت امام(رحمه‌الله) ر.ک: همان، ج 18، ص 41.، آغاز کردند. تشکیل این مجلس در شرایط حساس آن روز آثار و نتایج بسیار درخشانی را برای آینده انقلاب اسلامی به ارمغان آورد و بازتاب‌های گسترده‌ای‌در محافل سیاسی و مطبوعاتی جهان داشت ر. ک : پرسش‌ها و پاسخ‌هایی درباره مجلس خبرگان رهبری، سید محمد مسعود معصومی و همکاران، قم : دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، 1385، به نقل از کتابخانه الکترونیک سایت خبرگان ؛ روزنامه کیهان، 24/4/62.. به طوری که حضرت امام(رحمه‌الله) بعد از انتخابات مجلس خبرگان فرمودند: (انقلاب تثبیت شد. می‌توانم راحت بمیرم و از آینده مطمئن باشم) فصلنامه حکومت اسلامی، سال هشتم، ش‌2، ص‌224، 225.
و روزنامه (کرسنت اینترنشنال)،چاپ کانادا دراین‌باره می‌نویسد: (تأسیس خبرگان، نشان‌گر سبکی جدید در امر انتخاب شورای رهبری است. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تشکیل نظام‌های نوین اسلامی را به دست نسل‌های مسلمان آینده نوید می‌دهد. با تشکیل مجلس خبرگان، همه نهادهای پیش‌بینی شده در قانون اساسی تحقق می‌یابد؛ ولی نهادهایی مانند خبرگان، که هنوز تجربه نشده‌اند، در بوته آزمایش سختی قرار گرفته‌اند؛ اما به نظر می‌رسد که با وجود دشمنی‌های جهانی، هم‌چنان استوار و پابرجا بمانند ر. ک: کرسنت اینترنشنال، 16/11/1982..
مهم‌ترین اقدام در کارنامه مجلس اول خبرگان رهبری، انتخاب شایسته و سریع حضرت آیةاللَّه خامنه‌ای به عنوان رهبر، پس از ارتحال حضرت امام خمینی(رحمه‌الله) است که توانست جلوی بسیاری از آسیب‌های احتمالی را بگیرد.
دوره دوم؛ دومین دوره مجلس خبرگان در تاریخ 16 مهر 1369 برگزار شد. این دوره با شرایط پس از جنگ و تثبیت نظام اسلامی در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مصادف بود. رهبر منتخب خبرگان، با توان و قاطعیت کامل، مسیر انقلاب را در همان راهی که امام راحل(رحمه‌الله) ترسیم فرموده بودند، هدایت می‌نمودند و از نگاه خاص و عام، جانشین صالحی برای بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌آمدند. از این رو،مسئله خاصی که مربوط به مسؤولیت خطیر مجلس خبرگان باشد، به وجود نیامد و عملکرد خبرگان در این دوره، بیشتر بر محور بررسی و اصلاح موادی از آیین‌نامه و فعالیت کمیسیون‌های مربوط، متمرکز بود.
دوره سوم؛ این‌دوره ازسال‌1378 آغاز شد؛ در این‌دوره مجلس‌خبرگان، فعالیت خود را با برگزاری دو اجلاسیه در سال، به انجام مسؤولیت‌های ذیل پرداخت:
1. انتخاب اعضای کمیسیون‌ها، فعالیت کمیسیون‌ها در طول سال و ارائه گزارش عملکرد آن‌ها در هر اجلاسیه، بحث و بررسی درباره مهم‌ترین مسائل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی نظام اسلامی در سخنان پیش از دستور نمایندگان و دعوت از شخصیت‌های کشوری، برای مطرح کردن و تبادل دیدگاه‌ها درباره مسائل یاد شده.
2. بحث و بررسی درباره طرح‌های ارائه شده و راهکارهای پیشنهادی، در جهت انجام دادن مسؤولیت‌های این نهاد.
3. انجام دادن اصلاحات و تغییرات در برخی مواد آیین‌نامه و تصویب موادی دیگر.
4. تنظیم و تدوین موضوعات مطرح شده در مذاکرات و نطق‌های پیش از دستور - که مربوط به نهادها و دستگاه‌های مختلف کشور بوده است - و ارائه آن مطالب، به مقام معظم‌رهبری.
5. انجام دادن فعالیت‌های فرهنگی و تحقیقات علمی، تشکیل میزگردهای علمی با حضور اعضای خبرگان و دیگر شخصیت‌های علمی حوزه و دانشگاه، درباره موضوعات مربوط به مجلس خبرگان.
6. موضع‌گیری‌ها درباره مسائل و موضوعات مهم روز، در قالب بیانیه‌های هر اجلاسیه و...، از جمله فعالیت‌های این دوره می‌باشد درباره آمار شرکت کنندگان در این سه دوره گفتنی است: انتخابات دوره اول از مجموع 871/277/23 نفر واجد شرایط، 061/013/18 نفر رأی خود را به صندوق‌ها ریختند که بنابر این آمار، 38/77 درصد دارندگان شرایط، در انتخابات نخستین دوره مجلس خبرگان رهبری مشارکت داشته‌اند. و در انتخابات دوره دوم، از میان 084/280/31 نفر دارای شرایط رأی دادن، 378/258/12 نفر، یعنی حدود 41 درصد مشارکت داشته‌اند. در انتخابات دوره سوم نیز از مجموع 597/570/38 نفر واجد شرایط، تعداد 869/857/17 نفر آرای خود را به صندوق‌ها ریختند که بنابراین آمار، 3/46 درصد از دارندگان شرایط، در انتخابات سومین دوره مجلس خبرگان رهبری مشارکت داشته‌اند.. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 1/500023)