در روایات آمده است که (عقل حجت باطنی است)؛ بنابراین با وجود این حجت باطنی، دیگر ولایت فقیه لغو و بیهوده است؛ چرا که با وجود عقل دیگر انسان نیاز به چیزی ندارد؟
در این باره توجه به چند نکته ضروری است:
یکم. روایت عمده‌ای که سخن از حجت ظاهر و باطن دارد، وصیت حضرت امام موسی بن جعفر(ع) به (هشام بن حکم) است. این روایت در کتاب بحارالانوارج 78، ص 300، باب 25، ح 1 و نیز: ج 1، ص 137، باب 4، ح 30.، از کتاب تحف العقول نقل گردیده است. حدیث فوق، بسیار طولانی و دارای حکمت‌ها و اندرزهای فراوانی است. در قسمتی از آن آمده است: (... یاهشام! ان لله علی الناس حجتین: حجه ظاهره و حجه باطنه؛ فاما الظاهره فالرسول و الانبیاء و الائمه و اما الباطنه فالعقول...)؛ (... ای هشام! همانا خداوند دو گونه حجت بر انسان‌ها قرار داده است: یکی حجت ظاهر و دیگری حجت باطن. حجتِ آشکار همان رسول و انبیا و ائمه هستند. حجت نهان، عقول است...).
گفتنی است که نه در این روایت و نه در هیچ حدیث دیگری، عقل و حجت درونی، مکفی از امور دیگر یا برتر از حجت آشکار و بیرونی (انبیا و ائمه(ع)) قلمداد نشده است؛ بلکه اگر عقل برتر و یا مکفی از هدایت‌های وحیانی و حاملان آن بود و باوجود آن انسان حاجت به چیز دیگری نداشت، فرستادن رسولان و انزال کتاب‌های آسمانی لغو می‌نمود و انجام آن بر خداوند حکیم، قبیح و محال شمرده میشد.
یکی از فلسفه‌های اساسی بعثت پیامبران، این است که نارسایی‌های عقل را جبران کنند و آنجا که شاهباز اندیشه قدرت پرواز ندارد، از طریق وحی انسان‌ها را هدایت کنند و آنچه را برای عقل درک‌پذیر نیست، به بشر بنمایانند و او را از ضلالت و گمراهی نجات بخشند. بنابراین اساساً فروغ هدایت پیامبران بسی فراخ‌تر و فراتر از جلوه تابش عقل است.
دوّم. مفاد این روایت آن است که: خداوند بر مردم دو حجت دارد؛ یعنی، خداوند بر اساس دو نعمتی که به انسان‌ها داده است، بر آنان احتجاج میکند و از آنها حساب می‌کشد. بنابراین هر انسانی در پیشگاه الهی بر اساس حجت‌های الهی محاکمه می‌شود و این حجت‌ها دو دسته‌اند:
1. حجت بیرونی
خداوند بر اساس آنچه به وسیله انبیا و ائمه فرستاده است و آنان به مردم ابلاغ و تبلیغ کردهاند، سؤال خواهد کرد. از جمله آنها مسأله (ولایت و حکومت) و یا (حجیت فتوا و حکم مجتهد اعلم در عصر غیبت) است؛ چرا که فقیه عادل بر حسب روایات متعدد، جانشین پیامبر(ص) و ائمه(ع) است. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) آمده است: (اللهم ارحم خلفائی! قیل: یا رسول الله! و من خلفاؤک؟ قال: الذین یأتون من بعدی یروون عنی حدیثی و سنتی)؛وسائل الشیعه، ج 18، باب 8، ح 50. (خدایا! جانشینان مرا مشمول رحمت خود قرار ده! پرسیده شد: جانشینان شما کیانند؟ فرمودند: آنان که پس از من می‌آیند، سخنان و سنت مرا باز می‌گویند).
در روایت دیگر از آن حضرت آمده است: (الفقهاء امناء الرسل)؛اصول کافی، ج 1، ص 46. (فقیهان امین پیامبرانند...).
2. حجت درونی
در مواردی که شخصی نسبت به حکم شرع، جاهل بوده و در جهالت مقصر نبوده و امکان دسترسی به حجت خارجی را نداشته است؛ و یا از مسائلی است که شارع درباره آن حکم نداده است؛ چنانچه عملش منطبق با عقل و فطرت باشد، حجت باطنی قابل قبول است؛ وگرنه مستحق مؤاخذه و عقوبت می‌باشد. بنابراین وجود حجت درونی، نافی حجت خارجی نیست و هر دو یار و همراه یکدیگرند.
سوم. مراتب عقل
عقل و خرد مراتب و درجات متفاوتی دارد. در یک تقسیم‌بندی می‌توان عقل را به دو قسم تقسیم کرد:
1. خردورزیده و متخصص
چنین خردی با آموزش و استمداد از منابع مختلف معرفتی -چون دین، شهود، برهان و تجربه ورزیدگی یافته و توان کارشناسی دقیق و عالمانه در یک یا چند حوزه یافته است.
2. خرد ناورزیده
چنین عقلی در مراحل بدوی خود باقی مانده و رشد و بالندگی قابل توجهی نیافته است. به حکم عقل و شرع خرد ناورزیده، باید از خرد ورزیده تبعیت کند. رجوع به متخصص و تبعیت از فقیه در حقیقت تبعیت از عقل است اما عقل ورزیده.
چهارم. نیاز جامعه بشری
ولایت و حکومت از لوازم همه جوامع بشری است و وجود عقل و خرد و فرزانگی در افراد، آنان را بی‌نیاز از آن نمی‌کند. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 19/500015)
