دلایل ارتداد شیعیان اخباری چیست؟
شیعیان اخباری مرتد نیستند. مکتب اخباری بر گروهی از شیعیان اطلاق میگردد که خط مشی عملی آنان در دستیابی به احکام شرعی و تکالیف الهی پیروی از اخبار و احادیث است نه روشهای اجتهادی و اصولی در مقابل آنان فقهای معتقد به خط مشی اجتهادی اند که با عنوان اصولی شناخته می شوند تقابل این دو گونه نگرش به سدهای نخستین حیات فقه شیعه باز می گردد با پایان یافتن عصر حضور امامان علیهم السلام و آغاز غیبت صغری در سال 260 (ه.ق ) در چگونگی دستیابی به احکام شرع دو گونه نگرش پدید آمد یک نگرش -که امتداد خط مشی عصر حضور بود و بیشتر یاران ائمه بر آن بودند -بسنده کردن به احادیث و عدم تجاوز از آن در دستیابی به احکام شرعی بود چهره های بر جستهاین نگرش در این دوره عبارتند از محمد بن یعقوب کلینی (م328 یا ه329 ه.ق ) علی بن با بویه قمی (م328 ه.ق ) و محمد بن علی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (م381 ه.ق )که در گرداوری کهن تریت آثار و مجموعه های فقهی و حدیثی نقش اساسی داشتند .
نگرش دیگر اجتهاد و استخراج واستنباط احکام از دلیلهای چهار گانه ظواهر آیات قران کریم, سنت ,عقل, واجماع بود که از برجستگان این مکتب میتوان از شیخ مفید ( م413 ه.ق ) سید مرتضی (م436 ه.ق )و شیخ طوسی (م460 ه.ق ) نام برد که با نگارش و بر جای گذاشتن آثاری در اصول فقه پایه گذار حرکتی نوین و بنیادی در فقه شیعه به شمار میروند در این میان شیخ طوسی بیشترین سهم را داشت نگرش اصولی به فقه به تدریج رونق یافت و بر نگرش نخست چیره شد و تا قرنها گرایش فقها به استنباط و اجتهاد را بر حدیث گرایی صرف برتری داد و کم فروغی و بی رونقی مکتب فقیهان اهل حدیث را در اواخر سده چهارم و نمیه نخست سده پنجم هجری در پی داشت .
مکتب اهل حدیث در اوایل قرن یازدهم هجری بار دیگر به وسیله محمد امین استر آبادی (م1033 یا1036 ه.ق )در قالبی نو مطرح و احیا شد . وی در این مرحله با سامان دادن مکتب اهل حدیث بر مکتب اصول گرایی سخت حمله کرد و بدین ترتیب دوره نوینی از تقابل دو مکتب یاد شده در حوزه فقاهت شیعی پدید امد و در حقیقت رواج و اطلاق عنوان ( اخباری ) بر گروهی از فقها با مفموم و اصطلاح خاص و امروزی , از همین دوران و با ظهور استر ابادی آغاز شده است .
از بارزترین عالمان دینی پیرو مکتب استر ابادی میتوان از محمد تقی مجلسی (م1170 ه.ق ) محمد باقر مجلسی صاحب بحار الانوار (م1111 ه.ق ) محمد بن مرتضی معروف به ملا محسن فیض کاشانی (م1091 ه.ق )محمد بن حسن حر عاملی مولف وسائل الشیعه (م1104 ه.ق ) سید نعمه الله جزایری (م 1112 ه.ق )و شیخ یوسف بحرانی صاحب حدائق (م 1186 ه.ق ) نام برد .
محورهای اختلاف اخباری و اصولی : عمده ترین محورهای اختلاف میان دو مکتب اخباری و اصولی عبارت است از:
1. منابع استنباط در مکتب اخباری محدود به قران و سنت معصومان علیهم السلام است . آنان عمل به قران را نیز در آن حد مجاز میدانند که تفسیر آن در سنت آمده باشد.
اخباریان -جز ایاتی که دلالت انها بر معنای مراد ,نص وصریح است وعمل بدان را جایز بلکه واجب میدانند - ظواهر قران را حجت ودلیل نمیدانند , مگر به کمک روایات رسیده از معصومان علیهم السلام , حتی برخی اخباریان حجیت احادیث پیامبر صلی الله علیه واله را منوط به این دانسته اند که تفسیر و تبیین مراد آن از امامان معصوم علیهم السلام رسیده باشد.
اما در متب اصولی علاوه بر قران وسنت اجماع وعقل نیز از ادله شرعی ومنابع استنباط احکام شمرده شده است واصولیان ظواهر قران را حجت میدانند.
2 . در مکتب اخباری اشیا یا حلال اند یا حرام یا مشتبه و چنانچه حلیت و حرمت چیزی معلوم نباش و نصی از معصوم علیه السلام در باره آن نرسیده باشد باید در فتوی توقف و در عمل احتیاط کرد. اما در مکتب اصولی در موارد مشکوک اصل بر برائت است و احتیاط و واجب نیست .
3 . اخباریان دستیابی به احکام شرع را از راه گمان یعنی هان ظن حرام و تنها راه تحصیل احکام را علم و اطمینان می دانند در حالی که اصولیان ظن خاص را نیز همچون علم , حجت و معتبر می دانند.
4 . اجتهاد نزد اخباریان حرام و نزد اصولیان و نزد اصولیان واجب کفایی بلکه به نظر برخی واجب عینی است.
5 . در نگرش اخباری تقلید از غیر معصوم علیه السلام جایز نیست مگر از معصوم روایت کنند که در این صورت تقلید از او به معنای قبول روایات وی, جایز بلکه واجب است. اما در نگرش اصولی, تقلید عامی از مجتهد جامع الشرایط به معنای پذیرش نظر و فتوای او واجب است.
6 . اخباریان احادیث را دو قسم می دانند: صحیح و ضعیف, لیکن اصولیان چهار قسم: صحیح, حسن, موثق و ضعیف.
تعریف دو گروه از حدیث صحیح نیز متفاوت است اخباریان حدیثی را صحیح می دانند که به صدور آن از معصوم علیه السلام اطمینان حاصل شود خواه منشأ اطمینان و ثاقت راوی یا راویان باشد یا قراین و شاهد اما مجتهدان حدیثی را صحیح میدانند که همه راویان آن شعیه دوازده امامی و عادل باشند.
7 . در مکتب اخباری همه احادیثی که در کتب اربعه بلکه در دیگر کتابهای حدیثی که عالمان بزرگ شیعه آنها را تدوین کرده و به صحت احادیث نقل شده گواهی داده اند آمده است صحیح می باشد و میتوان بر طبق انها عمل کرد لیکن در نگرش اصولی, احادیث موجود در مجامع روایی شیعی حتی کتب اربعه ممکن است مصداق یکی از عناوین واقسام چهار گانه یاد شده قرار گیرند وهمه انها را نمی توان به صرف نقل در کتب یاد شده صحیح دانست.
منبع : فرهنگ فقه 2/327-330 .
