زیبایی
زیبایی به معنی هيئت نیکو می‌باشد و در باب صلات، نکاح از آن سخن گفته‌اند.
زیبایی تشیع از دیدگاه عقلانی چیست؟
زیبایی تشیع از دیدگاه عقلانی چیست؟ برای روشن شدن این موضوع به چند نکته اشاره می نماییم: 1٫ یگانه مأخذ مذهب شیعه برای کسب معارف یگانه مأخذی که مذهب شیعه به آن اتکا دارد همانا “قرآن کریم” است. قرآن کریم مدرک قطعی نبوت همگانی و همیشگی پیغمبر اکرم (ص) است و محتویات آن، دعوت اسلامی است. البته تنها مأخذ بودن قرآن کریم به معنای نفی حجت ها و مآخذ دیگر نخواهد بود، بلکه چنان که توضیح می دهیم، قرآن خود بیان کننده دیگر مآخذ نیز هست. 2٫ راه های ارائه شده توسط قرآن برای تفکر مذهبی قرآن کریم در تعلیمات خود برای رسیدن و درک نمودن مقاصد دینی و معارف اسلامی، سه راه را در دسترس پیروان خود قرار داده است. الف. ظواهر دینی: توضیح این که ما می بینیم قرآن کریم در بیانات خود، همه مردم را طرف خطاب قرار داده گاهی بی این که حجتی به گفته خود اقامه کند، بلکه به مجرد اتکا به فرمانروایی خدایی خود به پذیرفتن اصول اعتقادی؛ مانند توحید و نبوت و معاد و احکام عملی؛ مانند نماز و روزه و غیر آنها امر می کند و در برخی از اعمال نهی می نماید و اگر این بیانات لفظی را حجیت نمی داد هرگز از مردم پذیرش و فرمانبرداری آنها را نمی خواست. البته ظواهر دینی منحصر در آیات قرآن نیست، بلکه بیانات، رفتار و سکوت (تقریر) پیغمبر اکرم حضرت محمد (ص) بر اساس بیان همان ظواهر آیات قرآن دارای حجیت اند. “لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة”[1]؛ همانا پیغمبر اسلام برای شما الگوی خوبی است. همچنین با تواتر قطعی از رسول اکرم (ص) رسیده است که گفتار، رفتار و سکوت اهل بیت ایشان؛ مانند گفتار، رفتار و سکوت خود ایشان و تالی و همدوش آن است. اما احادیثی که از صحابه نقل می شود، اگر متضمن قول یا فعل پیغمبر اکرم (ص) باشد و مخالف با حدیث اهل بیت نباشد، و شرایط پذیرش سند روایت را داشته باشد قابل قبول است و اگر متضمن نظر شخصی صحابی باشد و یا شرایط دیگر را نداشته باشد از حجیت برخوردار نیست و حکم صحابه؛ مانند حکم سایر مسلمانان است. شاهد ما این است که خود صحابه نیز با یک صحابی همین معامله را می کردند. ب. استدلال عقلی: قرآن کریم در آیات بسیاری انسان را به سوی حجت عقلی، رهبری می کند و مردم را به تفکر و تعقل و تدبر در آیات آفاق و انفس، دعوت می فرماید و خود نیز در موارد احقاق حقایق به استدلال عقلی می پردازد. قرآن کریم نمی گوید اول حقانیت معارف اسلامی را بپذیرید، سپس به احتجاج عقلی پرداخته و معارف نامبرده را از آنها استنتاج کنید، بلکه با اعتماد کامل به واقعیت خود می گوید: به احتجاج عقلی پرداخته حقانیت معارف نامبرده را، از آن دریابید و بپذیرید. نه این که اول ایمان بیاورید و بعد به قید مطابقت آن دلیل اقامه کنید. حجت های عقلی که انسان با فطرت خدادادی نظریات خود را با آنها اثبات می کند دو قسم است: “برهان، و جدل”. “برهان” حجتی است که مقدمات آن حق (واقعی) باشد. به عبارت دیگر، قضایایی باشند که انسان با شعور خدادادی خود، آنها را درک و تصدیق می کند. چنان که می دانیم عدد سه از چهار کوچک تر است. این گونه تفکر، تفکر عقلی است و در صورتی که در کلیات جهان هستی انجام گیرد؛ مانند تفکر در مبدأ آفرینش و سرانجام جهان و جهانیان، تفکر فلسفی نامیده می شود. “جدل” حجتی است که همه یا برخی از مواد آن از مشهورات و مسلّمات گرفته شود. چنان که در میان گروندگان ادیان و مذاهب معمول است که در داخل مذهب خود، نظریات مذهبی را با اصول مسلمه آن مذهب، اثبات می کنند. قرآن کریم هر دو شیوه را به کار بسته و آیات بسیاری در این کتاب آسمانی در هر یک از این دو شیوه موجود است. چون اوّلاً: به تفکر آزاد در کلیات جهان هستی، در نظام کلی عالم و در نظام های خاص؛ مانند نظام آسمان، ستارگان، شب، روز، زمین، نبات، حیوان، انسان و غیر آنها امر می کند و با رساترین بیان کنجکاوی عقلی آزاد را می ستاید. ثانیاً: به تفکر عقلی جدلی که معمولاً بحث کلامی نامیده می شود، مشروط به این که با بهترین صورت (به منظور اظهار حق و با اخلاق نیکو و بدون لجاجت[2]) انجام گیرد، امر نموده است. پیش قدمی شیعه در تفکر فلسفی و کلامی در اسلام کسانی که به آثار صحابه پیغمبر اکرم (ص) آشنایی دارند خوب می دانند که در میان این همه آثار که از صحابه در دست است، حتی یک اثر که مشتمل به تفکر فلسفی باشد نقل نشده است، اما بیانات جذاب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب در الاهیات عمیق ترین تفکرات فلسفی را مطرح می کند. صحابه و تابعین و بالاخره عرب آن روز به تفکر آزاد فلسفی هیچ گونه آشنایی نداشتند و در سخنان دانشمندان دو قرن اول هجری نمونه ای از کنجکاوی فلسفی دیده نمی شود، تنها بیانات عمیق پیشوایان شیعه و بالخصوص امام اول و هشتم شیعه است که ذخایر بی کرانی از افکار فلسفی را دارا است و آن بزرگواران بودند که گروهی از شاگردان خود را با این طرز تفکر آشنا ساختند. تفکر فلسفی هرچند از اوایل قرن سوم هجری با ترجمه کتاب های یونانی در میان عموم مسلمانان راه یافت، ولی در میان اکثریت اهل تسنن تا قرن هفتم بیشتر دوام نیافت و با رفتن ابن رشد اندلسی فلسفه از میان ایشان نیز رفت، ولی از میان شیعه هرگز نرفت و عامل مؤثر در بقای این طرز تفکر در میان شیعه، همان ذخایر علمی است که از پیشوایان شیعه به یادگار مانده است. برای روشن شدن مطلب کافی است که ذخایر علمی اهل بیت (ع) را با کتب فلسفی که با مرور تاریخ نوشته شده بسنجیم؛ زیرا به روشنی خواهیم دید که روز به روز فلسفه به ذخایر علمی نامبرده نزدیک تر می شد تا در قرن یازده هجری تقریباً به هم دیگر منطبق گشته و فاصله ای جز اختلاف تعبیر در میان نمانده است. ج. کشف و شهود: قرآن کریم با بیانی جالب روشن می سازد که همۀ معارف حقیقیه از توحید و خداشناس واقعی سرچشمه می گیرد و کمال خداشناسی از آن کسانی است که همه چیز را فراموش کرده اند و همۀ قوای خود را متوجه عالم بالا ساخته و با اخلاص و بندگی، دیده به نور پروردگار پاک، روشن ساخته اند و با چشم واقع بین، حقایق اشیا و ملکوت آسمان و زمین را دیده اند؛ زیرا در اثر “اخلاص و بندگی” به یقین رسیده اند و در اثر یقین ملکوت آسمان و زمین و زندگی جاودانی جهان ابدیت بر ایشان مکشوف شده است. با دقت در آیات کریمه زیر این مدعا کاملاً روشن می شود: “و اعبد ربک حتی یاتیک الیقین”.[3] “کلا لو تعلمون علم الیقین لترون الجحیم”.[4] ” فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً”.[5] عرفان شیعی: اوّلاً: منشأ پیدایش و ظهور عرفان در اسلام را باید بیانات بلیغ امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) در باب حقایق عرفانی و مراحل حیات معنوی دانست که ذخایر بی کرانی از این معارف را در اختیار جامعه بشری قرار داده است. ثانیاً: رعایت موازین شرعی در سیر و سلوک و تطبیق نمودن سیر و سلوک با قواعد شریعت در عرفان شیعی مهم ترین عامل صیانت عرفان شیعی از انحرافات فکری و اخلاقی است.[6] 3٫ ره آورد تفکر شیعه در حوزه اعتقاد آن چه تاکنون به صورت اختصار بیان شد اساس تفکر شیعه است، اما ره آورد چنین تفکری در حوزه عمل و باور، بسیار گسترده است، حتی ذکر عناوین و سرفصل های آن نیز طولانی خواهد بود و به همین جهت به برخی از عناوین و سرفصل های آن در حوزۀ اعتقاد (کلامی)، اشاره و بحث مفصل ره آورد اندیشۀ تشیع در دو حوزۀ کلام و فقه را به جای دیگر واگذار می کنیم: - اعتقاد به وجود خدا، اصل مشترک میان همۀ ادیان الاهی است و به طرق مختلف بر این اصل استدلال می شود. - نخستین مرتبۀ توحید، توحید ذاتی است و در پی آن توحید صفاتی و افعالی می آید؛ یعنی خداوند یکتا و بی همتا بوده و ذات او بسیط است و مرکب نیست و ترکیب عقلی و خارجی در وجود او راه ندارد. ذات خداوند آراسته به همۀ صفات کمال و پیراسته از همۀ صفات نقص است، صفاتش زائد بر ذاتش نیست و در انجام کارهای خود نیازی به هیچ کس و هیچ چیز ندارد و هیچ موجودی نمی تواند هیچ گونه کمکی به او بکند.[7] - جهان رب و مدبری جز خدا ندارد و مدیران دیگر؛ مانند فرشتگان، تنها به اذن و مشیت حکیمانه او انجام وظیفه می کنند. - توحید در عبادت، اصل مشترک میان تمام شرایع آسمانی است و هدف از بعثت انبیا، تذکار و تأکید بر این اصل است. - اعتقاد به شفاعت و توسل و این که طبق آموزه های قرآنی این دو با توحید منافاتی ندارد و شرک محسوب نمی گردند. - اعتقاد به حسن و قبح عقلی و این که عقل درک می کند که ساحت الاهی از انجام افعال قبیح منزه است و هر گونه ظلمی از آن ساحت نفی می شود.[8] اعتقاد به حسن و قبح ،دارای ثمرات فراوانی است که یکی از ثمرات آن اعتقاد به عدالت است، و خود عدالت دارای فروع و شاخه های متعددی است؛ مثل عدالت خداوند، (که اعتقاد به عدالت خداوند، ابواب گسترده ای از معارف را به روی ما باز می کند، مشکلات اعتقادی زیادی را حل می کند) لزوم عادل بودن مجتهد، حاکمان و رهبران سیاسی و اجتماعی، امام جماعت، شهود در دادگاه، و… . - اعتقاد به “امر بین الامرین” در مقوله جبر و اختیار.[9] - مشیت حکیمانه الاهی ایجاب می کند برای پیمودن راه تکامل، پیامبرانی را به سوی بشر بفرستد و در هدایت انسان به اهداف عالی خلقت، به هدایت های عقلی اکتفا نکند. - پیامبران الاهی، در مقام تلقی وحی و حفظ و ابلاغ آن به امت، از هرگونه لغزش عمدی و سهوی مصون هستند. - پیامبران از هرگونه گناه و کار ناروا مصون اند. - حضرت محمد بن عبدالله (ص) آخرین حلقه از سلسلۀ انبیای الاهی است که نبوت خویش را همراه تحدی با معجزه جاودان خود (قرآن مجید) آغاز کرد. - آیین اسلام آیینی عام و جهانی است، نه منطقه ای و اقلیمی، یا نژادی و قومی. - پیامبر اسلام پیامبر خاتم، کتاب او خاتم کتاب ها و شریعت او نیز پایان بخش تمام شرایع آسمانی است. - کتاب آسمانی ما مسلمانان (قرآن) از هر نوع تحریف مصون مانده، نه چیزی بر آن افزوده شده و نه چیزی از آن کاسته شده است. - مشیت حکیمانۀ الاهی بر این تعلّق گرفته که پیامبر (ص)، امام و رهبر بعد از خود را معرفی کند و او نیز با تعیین علی بن ابی طالب (ع) به عنوان خلیفه بعد از خود، در مواقع گوناگون به این وظیفه خطیر جامه عمل پوشانید. - وظیفه امام، پس از درگذشت پیامبر اسلام، از قرار زیر است: تبیین مفاهیم قرآن، بیان احکام شرع، بازداشتن جامعه از هر نوع انحراف، پاسخ گویی به پرسش های دینی و عقیدتی، اجرای قسط و عدل در جامعه، پاسداری از مرزهای اسلام در برابر دشمنان. - امام و جانشین پیامبر (ص) بایستی از نظر علمی و اخلاقی مورد عنایت خاص الاهی باشد و در سایه تربیت های غیبی قرار گرفته باشد؛ یعنی بایستی همچون پیامبر از هرگونه اشتباه و نسیان و سهو مصون و نیز از هر گناه و خطا معصوم باشد. به همین جهت تشخیص و تعیین امام تنها از سوی خداوند و به واسطۀ پیامبر (ص) یا امام قبلی میسر و ممکن است. - جانشینان پیامبر (ص) دوازده نفراند و تعبیر “اثنا عشر خلیفه” در کتب فریقین آمده است که اولین آنها علی بن ابی طالب و آخرین آنها حضرت حجت بن الحسن العسکری (عج) است. - نام های مقدس ائمه و جانشینان پیامبر اکرم (ص) بدین قرار است: 1٫ علی بن ابی طالب، 2٫ حسن بن علی، 3٫ حسین بن علی، 4٫ علی بن حسین، 5٫ محمد بن علی، 6٫ جعفر بن محمد، 7٫ موسی بن جعفر، 8٫ علی بن موسی، 9٫ محمد بن علی، 10٫ علی بن محمد، 11٫ حسن بن علی، 12٫ امام مهدی (ع). - امام دوازدهم حضرت مهدی موعود فرزند امام حسن عسکری در سال 255 هجری قمری در سامرا متولد شدند و تا امروز در قید حیات و برای قیام منتظر فرمان الاهی است. در زمان غیبت آن حضرت، ولی فقیه عهده دار منصب رهبری و سکان دار حکومت اسلامی است.[10] - از ویژگی های تفکر شیعی، انفتاح باب اجتهاد است؛ یعنی در حوزۀ فقه و احکام عملی، تطبیق اصول کلی بر مسائل جزئی و استنباط دستورات شرعی از متون دینی را، محدود به آن چه گذشتگان فهمیده اند، نمی داند. - ظهور مردی از خاندان پیامبر (ص) در آخر الزمان برای اقامه عدل و رساندن بشر به کمال واقعی یکی از عقاید مسلم اسلامی است که احادیث فریقین بر آن گواهی دارند، بلکه ظهور منجی یکی از عقاید ادیان و مذاهب گوناگون جهان امروز؛ مانند مسیحیت، یهودیت،زرتشت ،و … است.[11] - اعتقاد به رجعت و این که عده ای پس از مرگ و پیش از آخرت به دنیا برمی گردند.[12] - اعتقاد به حیات پس از مرگ و رسیدن انسان به پاداش و یا کیفر اعمال خود در جهان آخرت و این که مرگ پایان زندگی نیست، بلکه انسان با مرگ از جهانی به جهان دیگر منتقل می شود و بین دنیا و عالم آخرت سرای دیگری به نام برزخ وجود دارد که حیات و نعمت و عذاب خاص خود را دارد.[13] [1]. احزاب، 21 [2]. نحل، 125 [3]. و پروردگارت را بپرست تا لحظه یقین (مرگ) فرا رسد.حجر، 99٫ [4]. حقاً اگر از روی یقین بدانید البته جهنم را خواهید دید. تکاثر، 5 و 6٫ [5]. هر کس دیدار پروردگار خویش را امید دارد باید کرداری شایسته داشته باشد و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد، کهف، 110 . [6]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: علامه طباطبایی، شیعه در اسلام، ص 75 – 114٫ [7]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقائد، ص 136و 137٫ [8]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقائد، ص162-167٫ [9]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: امر بین الامرین، سؤال 58 (سایت اسلام کوئست: 294). .[10] برای مطالعه بیشتر و دریافت اندیشه سیاسی شیعه رجوع شود به مقالات پیرامون ولایت فقیه، در سایت اسلام کوئست. .[11] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: امام مهدی (ع) از نظر شیعه ، سؤال 168 (سایت اسلام کوئست: 1375). .[12] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: مفهوم رجعت و جزئیات آن، سؤال 247 (سایت اسلام کوئست: 1112). .[13] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: جعفر سبحانی، منشور عقاید امامیه.
زیبایی تشیع از دیدگاه عقلانی چیست؟ برای روشن شدن این موضوع به چند نکته اشاره می نماییم: 1٫ یگانه مأخذ مذهب شیعه برای کسب معارف یگانه مأخذی که مذهب شیعه به آن اتکا دارد همانا “قرآن کریم” است. قرآن کریم مدرک قطعی نبوت همگانی و همیشگی پیغمبر اکرم (ص) است و محتویات آن، دعوت اسلامی است. البته تنها مأخذ بودن قرآن کریم به معنای نفی حجت ها و مآخذ دیگر نخواهد بود، بلکه چنان که توضیح می دهیم، قرآن خود بیان کننده دیگر مآخذ نیز هست. 2٫ راه های ارائه شده توسط قرآن برای تفکر مذهبی قرآن کریم در تعلیمات خود برای رسیدن و درک نمودن مقاصد دینی و معارف اسلامی، سه راه را در دسترس پیروان خود قرار داده است. الف. ظواهر دینی: توضیح این که ما می بینیم قرآن کریم در بیانات خود، همه مردم را طرف خطاب قرار داده گاهی بی این که حجتی به گفته خود اقامه کند، بلکه به مجرد اتکا به فرمانروایی خدایی خود به پذیرفتن اصول اعتقادی؛ مانند توحید و نبوت و معاد و احکام عملی؛ مانند نماز و روزه و غیر آنها امر می کند و در برخی از اعمال نهی می نماید و اگر این بیانات لفظی را حجیت نمی داد هرگز از مردم پذیرش و فرمانبرداری آنها را نمی خواست. البته ظواهر دینی منحصر در آیات قرآن نیست، بلکه بیانات، رفتار و سکوت (تقریر) پیغمبر اکرم حضرت محمد (ص) بر اساس بیان همان ظواهر آیات قرآن دارای حجیت اند. “لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة”[1]؛ همانا پیغمبر اسلام برای شما الگوی خوبی است. همچنین با تواتر قطعی از رسول اکرم (ص) رسیده است که گفتار، رفتار و سکوت اهل بیت ایشان؛ مانند گفتار، رفتار و سکوت خود ایشان و تالی و همدوش آن است. اما احادیثی که از صحابه نقل می شود، اگر متضمن قول یا فعل پیغمبر اکرم (ص) باشد و مخالف با حدیث اهل بیت نباشد، و شرایط پذیرش سند روایت را داشته باشد قابل قبول است و اگر متضمن نظر شخصی صحابی باشد و یا شرایط دیگر را نداشته باشد از حجیت برخوردار نیست و حکم صحابه؛ مانند حکم سایر مسلمانان است. شاهد ما این است که خود صحابه نیز با یک صحابی همین معامله را می کردند. ب. استدلال عقلی: قرآن کریم در آیات بسیاری انسان را به سوی حجت عقلی، رهبری می کند و مردم را به تفکر و تعقل و تدبر در آیات آفاق و انفس، دعوت می فرماید و خود نیز در موارد احقاق حقایق به استدلال عقلی می پردازد. قرآن کریم نمی گوید اول حقانیت معارف اسلامی را بپذیرید، سپس به احتجاج عقلی پرداخته و معارف نامبرده را از آنها استنتاج کنید، بلکه با اعتماد کامل به واقعیت خود می گوید: به احتجاج عقلی پرداخته حقانیت معارف نامبرده را، از آن دریابید و بپذیرید. نه این که اول ایمان بیاورید و بعد به قید مطابقت آن دلیل اقامه کنید. حجت های عقلی که انسان با فطرت خدادادی نظریات خود را با آنها اثبات می کند دو قسم است: “برهان، و جدل”. “برهان” حجتی است که مقدمات آن حق (واقعی) باشد. به عبارت دیگر، قضایایی باشند که انسان با شعور خدادادی خود، آنها را درک و تصدیق می کند. چنان که می دانیم عدد سه از چهار کوچک تر است. این گونه تفکر، تفکر عقلی است و در صورتی که در کلیات جهان هستی انجام گیرد؛ مانند تفکر در مبدأ آفرینش و سرانجام جهان و جهانیان، تفکر فلسفی نامیده می شود. “جدل” حجتی است که همه یا برخی از مواد آن از مشهورات و مسلّمات گرفته شود. چنان که در میان گروندگان ادیان و مذاهب معمول است که در داخل مذهب خود، نظریات مذهبی را با اصول مسلمه آن مذهب، اثبات می کنند. قرآن کریم هر دو شیوه را به کار بسته و آیات بسیاری در این کتاب آسمانی در هر یک از این دو شیوه موجود است. چون اوّلاً: به تفکر آزاد در کلیات جهان هستی، در نظام کلی عالم و در نظام های خاص؛ مانند نظام آسمان، ستارگان، شب، روز، زمین، نبات، حیوان، انسان و غیر آنها امر می کند و با رساترین بیان کنجکاوی عقلی آزاد را می ستاید. ثانیاً: به تفکر عقلی جدلی که معمولاً بحث کلامی نامیده می شود، مشروط به این که با بهترین صورت (به منظور اظهار حق و با اخلاق نیکو و بدون لجاجت[2]) انجام گیرد، امر نموده است. پیش قدمی شیعه در تفکر فلسفی و کلامی در اسلام کسانی که به آثار صحابه پیغمبر اکرم (ص) آشنایی دارند خوب می دانند که در میان این همه آثار که از صحابه در دست است، حتی یک اثر که مشتمل به تفکر فلسفی باشد نقل نشده است، اما بیانات جذاب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب در الاهیات عمیق ترین تفکرات فلسفی را مطرح می کند. صحابه و تابعین و بالاخره عرب آن روز به تفکر آزاد فلسفی هیچ گونه آشنایی نداشتند و در سخنان دانشمندان دو قرن اول هجری نمونه ای از کنجکاوی فلسفی دیده نمی شود، تنها بیانات عمیق پیشوایان شیعه و بالخصوص امام اول و هشتم شیعه است که ذخایر بی کرانی از افکار فلسفی را دارا است و آن بزرگواران بودند که گروهی از شاگردان خود را با این طرز تفکر آشنا ساختند. تفکر فلسفی هرچند از اوایل قرن سوم هجری با ترجمه کتاب های یونانی در میان عموم مسلمانان راه یافت، ولی در میان اکثریت اهل تسنن تا قرن هفتم بیشتر دوام نیافت و با رفتن ابن رشد اندلسی فلسفه از میان ایشان نیز رفت، ولی از میان شیعه هرگز نرفت و عامل مؤثر در بقای این طرز تفکر در میان شیعه، همان ذخایر علمی است که از پیشوایان شیعه به یادگار مانده است. برای روشن شدن مطلب کافی است که ذخایر علمی اهل بیت (ع) را با کتب فلسفی که با مرور تاریخ نوشته شده بسنجیم؛ زیرا به روشنی خواهیم دید که روز به روز فلسفه به ذخایر علمی نامبرده نزدیک تر می شد تا در قرن یازده هجری تقریباً به هم دیگر منطبق گشته و فاصله ای جز اختلاف تعبیر در میان نمانده است. ج. کشف و شهود: قرآن کریم با بیانی جالب روشن می سازد که همۀ معارف حقیقیه از توحید و خداشناس واقعی سرچشمه می گیرد و کمال خداشناسی از آن کسانی است که همه چیز را فراموش کرده اند و همۀ قوای خود را متوجه عالم بالا ساخته و با اخلاص و بندگی، دیده به نور پروردگار پاک، روشن ساخته اند و با چشم واقع بین، حقایق اشیا و ملکوت آسمان و زمین را دیده اند؛ زیرا در اثر “اخلاص و بندگی” به یقین رسیده اند و در اثر یقین ملکوت آسمان و زمین و زندگی جاودانی جهان ابدیت بر ایشان مکشوف شده است. با دقت در آیات کریمه زیر این مدعا کاملاً روشن می شود: “و اعبد ربک حتی یاتیک الیقین”.[3] “کلا لو تعلمون علم الیقین لترون الجحیم”.[4] ” فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً”.[5] عرفان شیعی: اوّلاً: منشأ پیدایش و ظهور عرفان در اسلام را باید بیانات بلیغ امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) در باب حقایق عرفانی و مراحل حیات معنوی دانست که ذخایر بی کرانی از این معارف را در اختیار جامعه بشری قرار داده است. ثانیاً: رعایت موازین شرعی در سیر و سلوک و تطبیق نمودن سیر و سلوک با قواعد شریعت در عرفان شیعی مهم ترین عامل صیانت عرفان شیعی از انحرافات فکری و اخلاقی است.[6] 3٫ ره آورد تفکر شیعه در حوزه اعتقاد آن چه تاکنون به صورت اختصار بیان شد اساس تفکر شیعه است، اما ره آورد چنین تفکری در حوزه عمل و باور، بسیار گسترده است، حتی ذکر عناوین و سرفصل های آن نیز طولانی خواهد بود و به همین جهت به برخی از عناوین و سرفصل های آن در حوزۀ اعتقاد (کلامی)، اشاره و بحث مفصل ره آورد اندیشۀ تشیع در دو حوزۀ کلام و فقه را به جای دیگر واگذار می کنیم: - اعتقاد به وجود خدا، اصل مشترک میان همۀ ادیان الاهی است و به طرق مختلف بر این اصل استدلال می شود. - نخستین مرتبۀ توحید، توحید ذاتی است و در پی آن توحید صفاتی و افعالی می آید؛ یعنی خداوند یکتا و بی همتا بوده و ذات او بسیط است و مرکب نیست و ترکیب عقلی و خارجی در وجود او راه ندارد. ذات خداوند آراسته به همۀ صفات کمال و پیراسته از همۀ صفات نقص است، صفاتش زائد بر ذاتش نیست و در انجام کارهای خود نیازی به هیچ کس و هیچ چیز ندارد و هیچ موجودی نمی تواند هیچ گونه کمکی به او بکند.[7] - جهان رب و مدبری جز خدا ندارد و مدیران دیگر؛ مانند فرشتگان، تنها به اذن و مشیت حکیمانه او انجام وظیفه می کنند. - توحید در عبادت، اصل مشترک میان تمام شرایع آسمانی است و هدف از بعثت انبیا، تذکار و تأکید بر این اصل است. - اعتقاد به شفاعت و توسل و این که طبق آموزه های قرآنی این دو با توحید منافاتی ندارد و شرک محسوب نمی گردند. - اعتقاد به حسن و قبح عقلی و این که عقل درک می کند که ساحت الاهی از انجام افعال قبیح منزه است و هر گونه ظلمی از آن ساحت نفی می شود.[8] اعتقاد به حسن و قبح ،دارای ثمرات فراوانی است که یکی از ثمرات آن اعتقاد به عدالت است، و خود عدالت دارای فروع و شاخه های متعددی است؛ مثل عدالت خداوند، (که اعتقاد به عدالت خداوند، ابواب گسترده ای از معارف را به روی ما باز می کند، مشکلات اعتقادی زیادی را حل می کند) لزوم عادل بودن مجتهد، حاکمان و رهبران سیاسی و اجتماعی، امام جماعت، شهود در دادگاه، و… . - اعتقاد به “امر بین الامرین” در مقوله جبر و اختیار.[9] - مشیت حکیمانه الاهی ایجاب می کند برای پیمودن راه تکامل، پیامبرانی را به سوی بشر بفرستد و در هدایت انسان به اهداف عالی خلقت، به هدایت های عقلی اکتفا نکند. - پیامبران الاهی، در مقام تلقی وحی و حفظ و ابلاغ آن به امت، از هرگونه لغزش عمدی و سهوی مصون هستند. - پیامبران از هرگونه گناه و کار ناروا مصون اند. - حضرت محمد بن عبدالله (ص) آخرین حلقه از سلسلۀ انبیای الاهی است که نبوت خویش را همراه تحدی با معجزه جاودان خود (قرآن مجید) آغاز کرد. - آیین اسلام آیینی عام و جهانی است، نه منطقه ای و اقلیمی، یا نژادی و قومی. - پیامبر اسلام پیامبر خاتم، کتاب او خاتم کتاب ها و شریعت او نیز پایان بخش تمام شرایع آسمانی است. - کتاب آسمانی ما مسلمانان (قرآن) از هر نوع تحریف مصون مانده، نه چیزی بر آن افزوده شده و نه چیزی از آن کاسته شده است. - مشیت حکیمانۀ الاهی بر این تعلّق گرفته که پیامبر (ص)، امام و رهبر بعد از خود را معرفی کند و او نیز با تعیین علی بن ابی طالب (ع) به عنوان خلیفه بعد از خود، در مواقع گوناگون به این وظیفه خطیر جامه عمل پوشانید. - وظیفه امام، پس از درگذشت پیامبر اسلام، از قرار زیر است: تبیین مفاهیم قرآن، بیان احکام شرع، بازداشتن جامعه از هر نوع انحراف، پاسخ گویی به پرسش های دینی و عقیدتی، اجرای قسط و عدل در جامعه، پاسداری از مرزهای اسلام در برابر دشمنان. - امام و جانشین پیامبر (ص) بایستی از نظر علمی و اخلاقی مورد عنایت خاص الاهی باشد و در سایه تربیت های غیبی قرار گرفته باشد؛ یعنی بایستی همچون پیامبر از هرگونه اشتباه و نسیان و سهو مصون و نیز از هر گناه و خطا معصوم باشد. به همین جهت تشخیص و تعیین امام تنها از سوی خداوند و به واسطۀ پیامبر (ص) یا امام قبلی میسر و ممکن است. - جانشینان پیامبر (ص) دوازده نفراند و تعبیر “اثنا عشر خلیفه” در کتب فریقین آمده است که اولین آنها علی بن ابی طالب و آخرین آنها حضرت حجت بن الحسن العسکری (عج) است. - نام های مقدس ائمه و جانشینان پیامبر اکرم (ص) بدین قرار است: 1٫ علی بن ابی طالب، 2٫ حسن بن علی، 3٫ حسین بن علی، 4٫ علی بن حسین، 5٫ محمد بن علی، 6٫ جعفر بن محمد، 7٫ موسی بن جعفر، 8٫ علی بن موسی، 9٫ محمد بن علی، 10٫ علی بن محمد، 11٫ حسن بن علی، 12٫ امام مهدی (ع). - امام دوازدهم حضرت مهدی موعود فرزند امام حسن عسکری در سال 255 هجری قمری در سامرا متولد شدند و تا امروز در قید حیات و برای قیام منتظر فرمان الاهی است. در زمان غیبت آن حضرت، ولی فقیه عهده دار منصب رهبری و سکان دار حکومت اسلامی است.[10] - از ویژگی های تفکر شیعی، انفتاح باب اجتهاد است؛ یعنی در حوزۀ فقه و احکام عملی، تطبیق اصول کلی بر مسائل جزئی و استنباط دستورات شرعی از متون دینی را، محدود به آن چه گذشتگان فهمیده اند، نمی داند. - ظهور مردی از خاندان پیامبر (ص) در آخر الزمان برای اقامه عدل و رساندن بشر به کمال واقعی یکی از عقاید مسلم اسلامی است که احادیث فریقین بر آن گواهی دارند، بلکه ظهور منجی یکی از عقاید ادیان و مذاهب گوناگون جهان امروز؛ مانند مسیحیت، یهودیت،زرتشت ،و … است.[11] - اعتقاد به رجعت و این که عده ای پس از مرگ و پیش از آخرت به دنیا برمی گردند.[12] - اعتقاد به حیات پس از مرگ و رسیدن انسان به پاداش و یا کیفر اعمال خود در جهان آخرت و این که مرگ پایان زندگی نیست، بلکه انسان با مرگ از جهانی به جهان دیگر منتقل می شود و بین دنیا و عالم آخرت سرای دیگری به نام برزخ وجود دارد که حیات و نعمت و عذاب خاص خود را دارد.[13] [1]. احزاب، 21 [2]. نحل، 125 [3]. و پروردگارت را بپرست تا لحظه یقین (مرگ) فرا رسد.حجر، 99٫ [4]. حقاً اگر از روی یقین بدانید البته جهنم را خواهید دید. تکاثر، 5 و 6٫ [5]. هر کس دیدار پروردگار خویش را امید دارد باید کرداری شایسته داشته باشد و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد، کهف، 110 . [6]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: علامه طباطبایی، شیعه در اسلام، ص 75 – 114٫ [7]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقائد، ص 136و 137٫ [8]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقائد، ص162-167٫ [9]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: امر بین الامرین، سؤال 58 (سایت اسلام کوئست: 294). .[10] برای مطالعه بیشتر و دریافت اندیشه سیاسی شیعه رجوع شود به مقالات پیرامون ولایت فقیه، در سایت اسلام کوئست. .[11] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: امام مهدی (ع) از نظر شیعه ، سؤال 168 (سایت اسلام کوئست: 1375). .[12] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: مفهوم رجعت و جزئیات آن، سؤال 247 (سایت اسلام کوئست: 1112). .[13] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: جعفر سبحانی، منشور عقاید امامیه.
پاسخ:
زیبایی تشیع از دیدگاه عقلانی چیست؟
برای روشن شدن این موضوع به چند نکته اشاره می نماییم:
1٫ یگانه مأخذ مذهب شیعه برای کسب معارف
یگانه مأخذی که مذهب شیعه به آن اتکا دارد همانا “قرآن کریم” است. قرآن کریم مدرک قطعی نبوت همگانی و همیشگی پیغمبر اکرم (ص) است و محتویات آن، دعوت اسلامی است. البته تنها مأخذ بودن قرآن کریم به معنای نفی حجت ها و مآخذ دیگر نخواهد بود، بلکه چنان که توضیح می دهیم، قرآن خود بیان کننده دیگر مآخذ نیز هست.
2٫ راه های ارائه شده توسط قرآن برای تفکر مذهبی
قرآن کریم در تعلیمات خود برای رسیدن و درک نمودن مقاصد دینی و معارف اسلامی، سه راه را در دسترس پیروان خود قرار داده است.
الف. ظواهر دینی:
توضیح این که ما می بینیم قرآن کریم در بیانات خود، همه مردم را طرف خطاب قرار داده گاهی بی این که حجتی به گفته خود اقامه کند، بلکه به مجرد اتکا به فرمانروایی خدایی خود به پذیرفتن اصول اعتقادی؛ مانند توحید و نبوت و معاد و احکام عملی؛ مانند نماز و روزه و غیر آنها امر می کند و در برخی از اعمال نهی می نماید و اگر این بیانات لفظی را حجیت نمی داد هرگز از مردم پذیرش و فرمانبرداری آنها را نمی خواست.
البته ظواهر دینی منحصر در آیات قرآن نیست، بلکه بیانات، رفتار و سکوت (تقریر) پیغمبر اکرم حضرت محمد (ص) بر اساس بیان همان ظواهر آیات قرآن دارای حجیت اند. “لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة”[1]؛ همانا پیغمبر اسلام برای شما الگوی خوبی است.
همچنین با تواتر قطعی از رسول اکرم (ص) رسیده است که گفتار، رفتار و سکوت اهل بیت ایشان؛ مانند گفتار، رفتار و سکوت خود ایشان و تالی و همدوش آن است.
اما احادیثی که از صحابه نقل می شود، اگر متضمن قول یا فعل پیغمبر اکرم (ص) باشد و مخالف با حدیث اهل بیت نباشد، و شرایط پذیرش سند روایت را داشته باشد قابل قبول است و اگر متضمن نظر شخصی صحابی باشد و یا شرایط دیگر را نداشته باشد از حجیت برخوردار نیست و حکم صحابه؛ مانند حکم سایر مسلمانان است. شاهد ما این است که خود صحابه نیز با یک صحابی همین معامله را می کردند.
ب. استدلال عقلی:
قرآن کریم در آیات بسیاری انسان را به سوی حجت عقلی، رهبری می کند و مردم را به تفکر و تعقل و تدبر در آیات آفاق و انفس، دعوت می فرماید و خود نیز در موارد احقاق حقایق به استدلال عقلی می پردازد.
قرآن کریم نمی گوید اول حقانیت معارف اسلامی را بپذیرید، سپس به احتجاج عقلی پرداخته و معارف نامبرده را از آنها استنتاج کنید، بلکه با اعتماد کامل به واقعیت خود می گوید: به احتجاج عقلی پرداخته حقانیت معارف نامبرده را، از آن دریابید و بپذیرید. نه این که اول ایمان بیاورید و بعد به قید مطابقت آن دلیل اقامه کنید.
حجت های عقلی که انسان با فطرت خدادادی نظریات خود را با آنها اثبات می کند دو قسم است: “برهان، و جدل”.
“برهان” حجتی است که مقدمات آن حق (واقعی) باشد. به عبارت دیگر، قضایایی باشند که انسان با شعور خدادادی خود، آنها را درک و تصدیق می کند. چنان که می دانیم عدد سه از چهار کوچک تر است. این گونه تفکر، تفکر عقلی است و در صورتی که در کلیات جهان هستی انجام گیرد؛ مانند تفکر در مبدأ آفرینش و سرانجام جهان و جهانیان، تفکر فلسفی نامیده می شود.
“جدل” حجتی است که همه یا برخی از مواد آن از مشهورات و مسلّمات گرفته شود. چنان که در میان گروندگان ادیان و مذاهب معمول است که در داخل مذهب خود، نظریات مذهبی را با اصول مسلمه آن مذهب، اثبات می کنند. قرآن کریم هر دو شیوه را به کار بسته و آیات بسیاری در این کتاب آسمانی در هر یک از این دو شیوه موجود است.
چون اوّلاً: به تفکر آزاد در کلیات جهان هستی، در نظام کلی عالم و در نظام های خاص؛ مانند نظام آسمان، ستارگان، شب، روز، زمین، نبات، حیوان، انسان و غیر آنها امر می کند و با رساترین بیان کنجکاوی عقلی آزاد را می ستاید.
ثانیاً: به تفکر عقلی جدلی که معمولاً بحث کلامی نامیده می شود، مشروط به این که با بهترین صورت (به منظور اظهار حق و با اخلاق نیکو و بدون لجاجت[2]) انجام گیرد، امر نموده است.
پیش قدمی شیعه در تفکر فلسفی و کلامی در اسلام
کسانی که به آثار صحابه پیغمبر اکرم (ص) آشنایی دارند خوب می دانند که در میان این همه آثار که از صحابه در دست است، حتی یک اثر که مشتمل به تفکر فلسفی باشد نقل نشده است، اما بیانات جذاب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب در الاهیات عمیق ترین تفکرات فلسفی را مطرح می کند.
صحابه و تابعین و بالاخره عرب آن روز به تفکر آزاد فلسفی هیچ گونه آشنایی نداشتند و در سخنان دانشمندان دو قرن اول هجری نمونه ای از کنجکاوی فلسفی دیده نمی شود، تنها بیانات عمیق پیشوایان شیعه و بالخصوص امام اول و هشتم شیعه است که ذخایر بی کرانی از افکار فلسفی را دارا است و آن بزرگواران بودند که گروهی از شاگردان خود را با این طرز تفکر آشنا ساختند.
تفکر فلسفی هرچند از اوایل قرن سوم هجری با ترجمه کتاب های یونانی در میان عموم مسلمانان راه یافت، ولی در میان اکثریت اهل تسنن تا قرن هفتم بیشتر دوام نیافت و با رفتن ابن رشد اندلسی فلسفه از میان ایشان نیز رفت، ولی از میان شیعه هرگز نرفت و عامل مؤثر در بقای این طرز تفکر در میان شیعه، همان ذخایر علمی است که از پیشوایان شیعه به یادگار مانده است. برای روشن شدن مطلب کافی است که ذخایر علمی اهل بیت (ع) را با کتب فلسفی که با مرور تاریخ نوشته شده بسنجیم؛ زیرا به روشنی خواهیم دید که روز به روز فلسفه به ذخایر علمی نامبرده نزدیک تر می شد تا در قرن یازده هجری تقریباً به هم دیگر منطبق گشته و فاصله ای جز اختلاف تعبیر در میان نمانده است.
ج. کشف و شهود:
قرآن کریم با بیانی جالب روشن می سازد که همۀ معارف حقیقیه از توحید و خداشناس واقعی سرچشمه می گیرد و کمال خداشناسی از آن کسانی است که همه چیز را فراموش کرده اند و همۀ قوای خود را متوجه عالم بالا ساخته و با اخلاص و بندگی، دیده به نور پروردگار پاک، روشن ساخته اند و با چشم واقع بین، حقایق اشیا و ملکوت آسمان و زمین را دیده اند؛ زیرا در اثر “اخلاص و بندگی” به یقین رسیده اند و در اثر یقین ملکوت آسمان و زمین و زندگی جاودانی جهان ابدیت بر ایشان مکشوف شده است.
با دقت در آیات کریمه زیر این مدعا کاملاً روشن می شود:
“و اعبد ربک حتی یاتیک الیقین”.[3]
“کلا لو تعلمون علم الیقین لترون الجحیم”.[4]
” فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً”.[5]
عرفان شیعی:
اوّلاً: منشأ پیدایش و ظهور عرفان در اسلام را باید بیانات بلیغ امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) در باب حقایق عرفانی و مراحل حیات معنوی دانست که ذخایر بی کرانی از این معارف را در اختیار جامعه بشری قرار داده است.
ثانیاً: رعایت موازین شرعی در سیر و سلوک و تطبیق نمودن سیر و سلوک با قواعد شریعت در عرفان شیعی مهم ترین عامل صیانت عرفان شیعی از انحرافات فکری و اخلاقی است.[6]
3٫ ره آورد تفکر شیعه در حوزه اعتقاد
آن چه تاکنون به صورت اختصار بیان شد اساس تفکر شیعه است، اما ره آورد چنین تفکری در حوزه عمل و باور، بسیار گسترده است، حتی ذکر عناوین و سرفصل های آن نیز طولانی خواهد بود و به همین جهت به برخی از عناوین و سرفصل های آن در حوزۀ اعتقاد (کلامی)، اشاره و بحث مفصل ره آورد اندیشۀ تشیع در دو حوزۀ کلام و فقه را به جای دیگر واگذار می کنیم:
- اعتقاد به وجود خدا، اصل مشترک میان همۀ ادیان الاهی است و به طرق مختلف بر این اصل استدلال می شود.
- نخستین مرتبۀ توحید، توحید ذاتی است و در پی آن توحید صفاتی و افعالی می آید؛ یعنی خداوند یکتا و بی همتا بوده و ذات او بسیط است و مرکب نیست و ترکیب عقلی و خارجی در وجود او راه ندارد. ذات خداوند آراسته به همۀ صفات کمال و پیراسته از همۀ صفات نقص است، صفاتش زائد بر ذاتش نیست و در انجام کارهای خود نیازی به هیچ کس و هیچ چیز ندارد و هیچ موجودی نمی تواند هیچ گونه کمکی به او بکند.[7]
- جهان رب و مدبری جز خدا ندارد و مدیران دیگر؛ مانند فرشتگان، تنها به اذن و مشیت حکیمانه او انجام وظیفه می کنند.
- توحید در عبادت، اصل مشترک میان تمام شرایع آسمانی است و هدف از بعثت انبیا، تذکار و تأکید بر این اصل است.
- اعتقاد به شفاعت و توسل و این که طبق آموزه های قرآنی این دو با توحید منافاتی ندارد و شرک محسوب نمی گردند.
- اعتقاد به حسن و قبح عقلی و این که عقل درک می کند که ساحت الاهی از انجام افعال قبیح منزه است و هر گونه ظلمی از آن ساحت نفی می شود.[8]
اعتقاد به حسن و قبح ،دارای ثمرات فراوانی است که یکی از ثمرات آن اعتقاد به عدالت است، و خود عدالت دارای فروع و شاخه های متعددی است؛ مثل عدالت خداوند، (که اعتقاد به عدالت خداوند، ابواب گسترده ای از معارف را به روی ما باز می کند، مشکلات اعتقادی زیادی را حل می کند) لزوم عادل بودن مجتهد، حاکمان و رهبران سیاسی و اجتماعی، امام جماعت، شهود در دادگاه، و… .
- اعتقاد به “امر بین الامرین” در مقوله جبر و اختیار.[9]
- مشیت حکیمانه الاهی ایجاب می کند برای پیمودن راه تکامل، پیامبرانی را به سوی بشر بفرستد و در هدایت انسان به اهداف عالی خلقت، به هدایت های عقلی اکتفا نکند.
- پیامبران الاهی، در مقام تلقی وحی و حفظ و ابلاغ آن به امت، از هرگونه لغزش عمدی و سهوی مصون هستند.
- پیامبران از هرگونه گناه و کار ناروا مصون اند.
- حضرت محمد بن عبدالله (ص) آخرین حلقه از سلسلۀ انبیای الاهی است که نبوت خویش را همراه تحدی با معجزه جاودان خود (قرآن مجید) آغاز کرد.
- آیین اسلام آیینی عام و جهانی است، نه منطقه ای و اقلیمی، یا نژادی و قومی.
- پیامبر اسلام پیامبر خاتم، کتاب او خاتم کتاب ها و شریعت او نیز پایان بخش تمام شرایع آسمانی است.
- کتاب آسمانی ما مسلمانان (قرآن) از هر نوع تحریف مصون مانده، نه چیزی بر آن افزوده شده و نه چیزی از آن کاسته شده است.
- مشیت حکیمانۀ الاهی بر این تعلّق گرفته که پیامبر (ص)، امام و رهبر بعد از خود را معرفی کند و او نیز با تعیین علی بن ابی طالب (ع) به عنوان خلیفه بعد از خود، در مواقع گوناگون به این وظیفه خطیر جامه عمل پوشانید.
- وظیفه امام، پس از درگذشت پیامبر اسلام، از قرار زیر است: تبیین مفاهیم قرآن، بیان احکام شرع، بازداشتن جامعه از هر نوع انحراف، پاسخ گویی به پرسش های دینی و عقیدتی، اجرای قسط و عدل در جامعه، پاسداری از مرزهای اسلام در برابر دشمنان.
- امام و جانشین پیامبر (ص) بایستی از نظر علمی و اخلاقی مورد عنایت خاص الاهی باشد و در سایه تربیت های غیبی قرار گرفته باشد؛ یعنی بایستی همچون پیامبر از هرگونه اشتباه و نسیان و سهو مصون و نیز از هر گناه و خطا معصوم باشد. به همین جهت تشخیص و تعیین امام تنها از سوی خداوند و به واسطۀ پیامبر (ص) یا امام قبلی میسر و ممکن است.
- جانشینان پیامبر (ص) دوازده نفراند و تعبیر “اثنا عشر خلیفه” در کتب فریقین آمده است که اولین آنها علی بن ابی طالب و آخرین آنها حضرت حجت بن الحسن العسکری (عج) است.
- نام های مقدس ائمه و جانشینان پیامبر اکرم (ص) بدین قرار است:
1٫ علی بن ابی طالب، 2٫ حسن بن علی، 3٫ حسین بن علی، 4٫ علی بن حسین، 5٫ محمد بن علی، 6٫ جعفر بن محمد، 7٫ موسی بن جعفر، 8٫ علی بن موسی، 9٫ محمد بن علی، 10٫ علی بن محمد، 11٫ حسن بن علی، 12٫ امام مهدی (ع).
- امام دوازدهم حضرت مهدی موعود فرزند امام حسن عسکری در سال 255 هجری قمری در سامرا متولد شدند و تا امروز در قید حیات و برای قیام منتظر فرمان الاهی است. در زمان غیبت آن حضرت، ولی فقیه عهده دار منصب رهبری و سکان دار حکومت اسلامی است.[10]
- از ویژگی های تفکر شیعی، انفتاح باب اجتهاد است؛ یعنی در حوزۀ فقه و احکام عملی، تطبیق اصول کلی بر مسائل جزئی و استنباط دستورات شرعی از متون دینی را، محدود به آن چه گذشتگان فهمیده اند، نمی داند.
- ظهور مردی از خاندان پیامبر (ص) در آخر الزمان برای اقامه عدل و رساندن بشر به کمال واقعی یکی از عقاید مسلم اسلامی است که احادیث فریقین بر آن گواهی دارند، بلکه ظهور منجی یکی از عقاید ادیان و مذاهب گوناگون جهان امروز؛ مانند مسیحیت، یهودیت،زرتشت ،و … است.[11]
- اعتقاد به رجعت و این که عده ای پس از مرگ و پیش از آخرت به دنیا برمی گردند.[12]
- اعتقاد به حیات پس از مرگ و رسیدن انسان به پاداش و یا کیفر اعمال خود در جهان آخرت و این که مرگ پایان زندگی نیست، بلکه انسان با مرگ از جهانی به جهان دیگر منتقل می شود و بین دنیا و عالم آخرت سرای دیگری به نام برزخ وجود دارد که حیات و نعمت و عذاب خاص خود را دارد.[13]
[1]. احزاب، 21
[2]. نحل، 125
[3]. و پروردگارت را بپرست تا لحظه یقین (مرگ) فرا رسد.حجر، 99٫
[4]. حقاً اگر از روی یقین بدانید البته جهنم را خواهید دید. تکاثر، 5 و 6٫
[5]. هر کس دیدار پروردگار خویش را امید دارد باید کرداری شایسته داشته باشد و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد، کهف، 110 .
[6]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: علامه طباطبایی، شیعه در اسلام، ص 75 – 114٫
[7]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقائد، ص 136و 137٫
[8]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقائد، ص162-167٫
[9]. برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: امر بین الامرین، سؤال 58 (سایت اسلام کوئست: 294).
.[10] برای مطالعه بیشتر و دریافت اندیشه سیاسی شیعه رجوع شود به مقالات پیرامون ولایت فقیه، در سایت اسلام کوئست.
.[11] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: امام مهدی (ع) از نظر شیعه ، سؤال 168 (سایت اسلام کوئست: 1375).
.[12] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به نمایه: مفهوم رجعت و جزئیات آن، سؤال 247 (سایت اسلام کوئست: 1112).
.[13] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: جعفر سبحانی، منشور عقاید امامیه.
- [سایر] دیدگاه شیعه دربارهی قرآن چیست؟
- [سایر] رجعت از دیدگاه شیعه چیست ؟
- [سایر] دیدگاه شیعه درباره رؤیت خدا همراه با بررسی دیدگاه اهل سنت چیست؟
- [سایر] دیدگاه شیعه در مورد مسأله خلافت چیست؟
- [سایر] دیدگاه شیعه درباره نماز تراویح چیست؟
- [سایر] دیدگاه شیعه درباره تحریف قرآن چیست؟
- [سایر] دیدگاه شیعه در باره رؤیت خدا همراه با بررسی دیدگاه اهل سنت چیست؟
- [سایر] دیدگاه شیعه درباره رؤیت خدا همراه با بررسی دیدگاه اهل سنت چیست؟
- [سایر] مهدویت از دیدگاه اهل سنت با مهدویت از دیدگاه شیعه، چه فرقی دارد؟
- [سایر] دیدگاه شیعه پیرامون تحریف قرآن چیست؟
- [آیت الله جوادی آملی] .اجاره دهنده و اجاره کننده باید بالغ، عاقل، با اختیار و در مال یا کار خود حقّ تصرف داشته باشد. اجاره سفیه، نیز اجاره سفیهانه که هیچ جهت عقلانی ندارد, باطل است.
- [آیت الله مظاهری] مرد شیعه می‌تواند با زن سنّی ازدواج کند و همچنین زن شیعه می‌تواند به عقد سنّی درآید ولی سزاوار نیست که این کار عملی شود.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر شخصی از عامه بمیرد و از او یک دختر عامی مذهب بماند و برادری داشته باشد اگر برادر شیعه باشد و یا پس از مرگ برادرش شیعه شود بنا به قاعده الزام برادر شیعه می تواند انچه از ترکه میت زیاد می اید از باب تعصیب بگیرد هر چند تعصیب در مذهب شیعه باطل است و همچنین اگر شخصی از عامه یک خواهر عامی مذهب وارث داشته باشد و عموی ابوینی داشته باشد چنانچه عموی او شیعه باشد و یا بعد از مرگ پسر برادرش شیعه شود بنا به قاعده الزام می تواند انچه از باب تعصیب به او می رسد بگیرد و همچنین است حکم در سایر موارد تعصیب
- [آیت الله بروجردی] کسی که زکات می‌گیرد باید شیعه دوازده امامی باشد و اگر انسان کسی را شیعه بداند و به او زکات بدهد، بعد معلوم شود شیعه نبوده، باید دوباره زکات بدهد.
- [آیت الله بهجت] مسلمانی که مستبصر (شیعه) شد عباداتی که موافق مذهب خودش انجام داده اعاده ندارد، مگر زکات که باید آن را به فقیر شیعه بدهد، ولی اگر از اول آن را به فقیر شیعه و با قصد قربت داده باشد، اعاده ندارد.
- [آیت الله سبحانی] کسی که زکات می گیرد باید شیعه دوازده امامی باشد و اگر با حجت شرعی، شیعه بودن کسی ثابت و به او زکات بدهد، و زکات تلف شود بعد معلوم شود شیعه نبوده لازم نیست دوباره زکات بدهد. و در عین حال در صورتی که مصلحت شرعی ایجاب کند می توان از سهم (سبیل الله) به غیر شیعه امامی زکات داد.
- [آیت الله علوی گرگانی] کسی که زکاْ می‌گیرد باید شیعه دوازده امامی باشد و اگر انسان کسی را شیعه بداند و به او زکاْ بدهد، بعد معلوم شود شیعه نبوده، باید دوباره زکاْ بدهد با تفصیلی که در )مسأله 1951) گذشت.
- [آیت الله علوی گرگانی] کافری که بعد از غروب شب عید فطر مسلمان شده، فطره بر او واجب نیست ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکاْ فطره را بدهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کافری که بعد از غروب شب عید فطر مسلمان شود، فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه، شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کافری که بعد از مغرب شب عید فطر مسلمان شده فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.