انتقاد
نقد و انتقاد در لغت به معنی ارزیابی، بررسی، شناسایی نمودن، زیر و رو کردن، عیبها را نمایاندن و پنهان ها را رو کردن است. [۱]
لطفاً جاهایی که باید انتقاد کرد و شیوه بیان انتقاد و در کل نکاتی که باید برای انتقاد کردن در نظر گرفت را بفرمایید؟
لطفاً جاهایی که باید انتقاد کرد و شیوه بیان انتقاد و در کل نکاتی که باید برای انتقاد کردن در نظر گرفت را بفرمایید؟ همانطور که می دانید انتقاد یعنی نقد کردن. نقد کردن نیز به معنای بررسی لایه های پنهان و نامرئی است که از چشمان بسیاری پنهان است. بنابراین انتقاد از یک فرد باعث آشکار شدن یک لایه تاریک و مبهم از رفتار شخص مورد نظر خواهد شد و او را با نقاط ضعف و کاستی های خود روبرو خواهد کرد. اما ممکن است برخی افراد از روشن شدن چنین لایه هایی از وجودشان احساس خوشایندی نداشته باشند.لذا در مورد قسمت اول سوال که چه جاهایی باید انتقاد نمود باید خدمتتان بیان داریم که با توجه به موقعیت و شرایط افراد این موضوع متفاوت است دقت و حساسیت در فراهم بودن زمینه نقد و نصیحت، نکته ای است که برخی صاحب نظران بر آن تأکید می کنند. این موضوع در نگاه اندیشمندان و در عرصه های اجتماعی و تربیتی به معنای جرّاحی روح و روان با ابزار اندیشه و بیان دانسته شده است، چنان که چالِژ باکستن در این باره می گوید:(قانون حکّاکی، در مورد انتقاد هم صادق است؛ آن چیزی را که با یک قاشق می توان بتراشی، هیچ گاه از چاقو استفاده نکن.)و روانشناس آمریکایی، (پرمود بترا) معتقد است تأثیر نقد (رفتار) برتر و بیشتر است:(به جای خودِ اشخاص، از رفتارشان ایراد بگیرید.) باور اطرافیان ازمنصفانه بودن انتقاد، موضوعی زیبا و ظریف است که (جرج برناد شاو)، طنزنویس اسکاتلندی به آن توجه می دهد و می گوید:(عادت کنید که در صحبت هایتان از خودتان نیز انتقاد کنید؛ این کار باعث می شود که مردم باور کنند شما خیلی منصفانه حرف می زنید.) در مورد شیوه بیان نقد می توان گفت که انتقاد باید سازنده باشد.انتقاد سازنده از یک فرد سعی در تغییر رفتار شخص مورد نظر دارد، و هدف آن بررسی نقاط ضعف و کاستی هاست نه خرده گرفتن و اشکال تراشی. انتقاد سازنده دقیق، صریح و بدون غرض است و اغراض شخصی، حزبی، گروهی و … در آن دخالت نمی کند. انتقادی سازنده است که پیامد آن تغییر رفتار منفی در شخص مخاطب باشد و دریچه ای به سوی شکوفایی خلاقیت ها و استعدادها و پیشبرد اهداف سازمان بگشاید. شما می توانید با انتقاد سازنده از یک شخص، شوق ارایه کار بهتر، دقت بیشتر در انجام امور محوله، فعالیت و تحرک بیشتر و … را به وجود آورید و استعدادها و قابلیت های بیشتری را در سازمان شکوفا کنید و راه پیشرفت را بپمایید و به اهداف والای سازمان نایل شوید. یکی از مشکلات انتقاد کردن از یک فرد در سازمان و محیط کار، آن است که احتمال دارد فرد مورد نظر نیروی هیجانی قابل توجهی را در رابطه با کارش، صرف کرده باشد و بنابراین، انتقاد را به عنوان حمله به (خود) تلقی نماید. مشکل دیگر در انتقاد کردن، احساس رقابتی است که معمولاً بین همکاران وجود دارد، اگر شما یکی از همکاران خود را مورد انتقاد قرار دهید، ممکن است انتقاد شما به عنوان نوعی حمله به او یا به کار وی تلقی شود یا معنای این انتقاد آن باشد که در مقایسه با او، رفتار شما بهتر است. بنابراین ضروری است که هنر انتقاد سازنده را بیاموزیم و آن را به کار بندیم. لذا در ادامه به 15 اصلی که برای انتقاد کردن به شیوه سازنده باید مورد توجه قرار گیرد، اشاره می کنیم: ● 15 اصل برای انتقاد کردن به شیوه سازنده 1) انتقاد در زمان مناسب انتقاد سازنده زمانی موثر واقع خواهد شد که در زمان مناسب آن صورت گیرد؛ یعنی تا زمانی که شرایط حاکم بر محیط در زمان وقوع مشکل یا نارسایی از بین نرفته است، باید انتقاد کرد چرا که در صورت اتلاف وقت، انتقاد بی معنی خواهد بود و در نظر شخص مورد نظر، کم اهمیت جلوه گر خواهد شد. 2) انتقاد در مکان مناسب اگر می خواهید از شخصی که نتیجه رفتار و اعمالش منفی است، انتقاد کنید، این کار را در محیط کار خود انجام دهید و بهتر آن است که انتقاد در محل خلوت و به دور از چشم همکاران دیگر صورت پذیرد. این نکته را هم به خاطر بسپارید اگر در خارج از محیط کار از شخصی انتقاد کنید، ممکن است این انتقاد در نظر او کم اهمیت و گاهاً تهدیدآمیز تلقی شود. 3) انتقاد به طور خصوصی از اصول اولیه و مهم انتقاد سازنده، انتقاد به طور خصوصی است. برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد به طور خصوصی از شخص انتقاد کنید و در کنار انتقاد، نقاط قوت شخص را هم مورد تقدیر قرار دهید تا اطمینان یابد که شما خدماتش را نیز در نظر دارید. با این کار زمینه را برای پذیرش انتقاد در مخاطب فراهم خواهیم کرد. بعد از انتقاد هم حرفها و درد دل مخاطب را نیز بشنوید تا مطمئن شوید که در قضاوت خود به راه خطا نرفته اید. به این نکته هم توجه داشته باشید که اگر از فردی که نتیجه رفتار و اعمالش منفی است، در حضور همکاران دیگر انتقاد کنید، نتیجه این عمل شما آن خواهد بود که او را در موضع دفاعی شدیدی قرار خواهید داد. 4) انتقاد ملایم این نکته را همواره به یاد داشته باشید که انتقاد شدید، هر چند با حسن نیت و خیرخواهانه انجام گیرد، باعث رنجش فرد و صدمه به (خود) او می شود و رفتار دفاعی را در وی تحریک می کند. بنابراین بهتر است ابتدا انتقاد را به شیوه ای ملایم آغاز کنیم و اگر ضروری تشخیص دادیم، بعداً آن را شدیدتر کنیم. همچنین توجه داشته باشید که انتقاد شدید مشکل آفرین است، چون عدول از موضع خود و پس گرفتن یا تکذیب کردن، مشکل است. 5) انتقاد از روش کار نه از خود شخص تنها از روش کار انتقاد کنید نه از خود شخص. چرا که با این کار خواهید توانست شخص مورد نظر را به تغییر رفتار و روش انجام کار وادارید. 6) بیان انتقاد به طور فشرده با سخنرانی کردن و تکرار نکات، تاثیر کلام انتقاد کننده از بین می رود، بنابراین ضروری است که انتقاد را موجز و فشرده بیان کنید تا مخاطب در وضعی قرار بگیرد که نکات مورد نظر را به خوبی درک کرده و نسبت به رفع نواقص و کاستی ها اقدام نماید. 7) انتقاد مبتنی بر واقعیت های عینی به خاطر داشته باشید که بسیاری از انتقادها به آن دلیل رد می شوند که طرف مقابل فکر می کند بی ارزش است. وقتی شما از واقعیتها برای طرح انتقاد استفاده می کنید، احتمال اینکه شخص مورد نظر، انتقاد شما را درک کند، بیشتر خواهد بود. بنابراین توصیه می شود مبنای انتقاد خود را بر پایه واقعیتها قرار دهید و نه ادراکهای ذهنی. 8) انتقاد در حیطه اختیارات و وظایف شخص مخاطب وقتی می خواهید از برخی رفتار و اعمال شخصی انتقاد کنید، این نکته را به خاطر داشته باشید که نکاتی را به عنوان انتقاد مطرح نمایید که در حیطه اختیارات و وظایف شخص مخاطب باشد، به طوری که وی بتواند در زمینه های مورد نظر شما، فعالیت نمایید و اشکالات کار را مرتفع سازد. 9) انتقاد بر حسب هدف مشترک انتقادی سازنده خواهد بود که بر حسب هدف مشترک مطرح گردد. اگر انتقاد شما در جهت به انجام رسیدن مقصودی باشد که هر دو شما تلاش می کنید به آن دست یابید، ممکن است درک آن برای شخص مخاطب، ساده تر باشد. بنابراین بهتر آن است که برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد از کلماتی استفاده کنید که بر همکاری تاکید دارند و کمتر حالت رقابت جویی، جاه طلبی و سرزنش دارند. برای مثال در تهیه یک گزارش اگر همکار شما همکاری لازم را ندارد و می خواهید از او انتقاد کنید اگر به او بگویید: ( اگر در زمانی که من مشغول ویرایش متن گزارش هستم، شما نیز اطلاعات آماری را به صورت نهایی در بیاوری، می توانیم گزارش را سریعاً تهیه کنیم.) اثربخش تر خواهد بود تا اینکه بگویید: (تا وقتی سریعتر آمارها را قطعی نسازی، من هم قادر نخواهم بود گزارش را به موقع به اتمام برسانم.) 10) انتقاد در پوشش (پیشنهاد) انتقاد خود را در پوشش (پیشنهاد) و حتی (سئوال) مطرح کنید تا شخص مخاطب راحت تر آن را بپذیرد. 11) پرهیز از کنایه در انتقاد اگر قصد آن دارید که از یک شخص انتقادسازنده کنید، از گوشه و کنایه زدن به شخص مخاطب جداً بپرهیزید چرا که این کار نشان دهنده آن است که شما از شخص عصبانی هستید نه از اینکه کار درست انجام نشده است. به همین دلیل مخاطب در جبهه مخالف شما جای خواهد گرفت و حتی اگر گفته های شما درست و منطقی هم باشد آنها را قلباً نخواهد پذیرفت. 12) پرهیز از افراط در انتقاد در انتقاد کردن افراط نکنید؛ یعنی به شخص مخاطب نگویید که از همه کارهای او انتقاد دارید و هیچ یک از کارهای او مورد تایید شما نیست. برای مثال هیچ گاه نگویید (مثل همیشه، شما کارتان را درست انجام نداده اید)، یا ( هیچ وقت نشده است که به کار شما اعتماد کنم) یا ( برای صدمین بار است که به شما می گویم…) . چرا که این جملات می رساند که شما منصف نیستید و یا دقت نظر کافی در حل معضلات ندارید و در هر حالتی که شخص کاری را انجام دهد، شما باز از او انتقاد خواهید کرد. بنابراین در انتقاد کردن از واژه هایی مانند (همیشه)، (هرگز)، (هیچ وقت) و … کمتر استفاده کنید. 13) پرهیز از موضع دفاعی در انتقاد در انتقاد سازنده نباید موضع دفاعی گرفت؛ یعنی برای انتقاد کردن پوزش نخواهید چرا که این امر می رساند که شما در موضوعی که مورد انتقاد شماست، تردید دارید. 14) پرهیز از موضع ریاست در انتقاد برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد از ایفا کردن نقش رئیس، اجتناب کنید. چرا که بیشتر کارکنان اگر احساس کنند همکارشان در هنگام انتقاد کردن نقش رئیس را ایفا می کند، رنجش پیدا می کنند. معنی (رئیس بازی) آن است که شما به گونه ای رفتار کنید که گویی با رابطه با شخص دیگر، اختیار (قدرت) رسمی دارید؛ در حالی که در حقیقت شما یک همکار یا مرئوس هستید. برای مثال شما به همکار خود می گویید: (اگر این کار را تا پایان ساعت اداری تمام نکنی و به من تحویل ندهی باید بعد از وقت اداری کار کنی تا کار به اتمام برسد.) 15) تدبیر مناسب در انتقاد از رییس امکان دارد که در یک سازمان، شما بخواهید از رفتار و اعمال منفی مدیر و یا رئیس خود انتقاد کنید. در این مواقع برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد توصیه می شود انتقاد از رئیس را به عملکرد شغلی خود ربط دهید؛ برای مثال به او بگویید: رفتار شما هر چند که قصد و نیت تان خوب است دست و پای مرا برای ارایه عملکرد شغلی مناسب، بسته است. نویسنده: حامد محقق زاده منابع جهت مراجعه و مطالعه 1- یک شاخه گل مینا، حسین سیدی، 2- چگونه انتقاد سازنده کنیم؟ علیرضا تاجریان 3- خانواده، جوان؛انتقاد و چگونگی بیان آن،احمد لقمانی
لطفاً جاهایی که باید انتقاد کرد و شیوه بیان انتقاد و در کل نکاتی که باید برای انتقاد کردن در نظر گرفت را بفرمایید؟ همانطور که می دانید انتقاد یعنی نقد کردن. نقد کردن نیز به معنای بررسی لایه های پنهان و نامرئی است که از چشمان بسیاری پنهان است. بنابراین انتقاد از یک فرد باعث آشکار شدن یک لایه تاریک و مبهم از رفتار شخص مورد نظر خواهد شد و او را با نقاط ضعف و کاستی های خود روبرو خواهد کرد. اما ممکن است برخی افراد از روشن شدن چنین لایه هایی از وجودشان احساس خوشایندی نداشته باشند.لذا در مورد قسمت اول سوال که چه جاهایی باید انتقاد نمود باید خدمتتان بیان داریم که با توجه به موقعیت و شرایط افراد این موضوع متفاوت است دقت و حساسیت در فراهم بودن زمینه نقد و نصیحت، نکته ای است که برخی صاحب نظران بر آن تأکید می کنند. این موضوع در نگاه اندیشمندان و در عرصه های اجتماعی و تربیتی به معنای جرّاحی روح و روان با ابزار اندیشه و بیان دانسته شده است، چنان که چالِژ باکستن در این باره می گوید:(قانون حکّاکی، در مورد انتقاد هم صادق است؛ آن چیزی را که با یک قاشق می توان بتراشی، هیچ گاه از چاقو استفاده نکن.)و روانشناس آمریکایی، (پرمود بترا) معتقد است تأثیر نقد (رفتار) برتر و بیشتر است:(به جای خودِ اشخاص، از رفتارشان ایراد بگیرید.) باور اطرافیان ازمنصفانه بودن انتقاد، موضوعی زیبا و ظریف است که (جرج برناد شاو)، طنزنویس اسکاتلندی به آن توجه می دهد و می گوید:(عادت کنید که در صحبت هایتان از خودتان نیز انتقاد کنید؛ این کار باعث می شود که مردم باور کنند شما خیلی منصفانه حرف می زنید.) در مورد شیوه بیان نقد می توان گفت که انتقاد باید سازنده باشد.انتقاد سازنده از یک فرد سعی در تغییر رفتار شخص مورد نظر دارد، و هدف آن بررسی نقاط ضعف و کاستی هاست نه خرده گرفتن و اشکال تراشی. انتقاد سازنده دقیق، صریح و بدون غرض است و اغراض شخصی، حزبی، گروهی و … در آن دخالت نمی کند. انتقادی سازنده است که پیامد آن تغییر رفتار منفی در شخص مخاطب باشد و دریچه ای به سوی شکوفایی خلاقیت ها و استعدادها و پیشبرد اهداف سازمان بگشاید. شما می توانید با انتقاد سازنده از یک شخص، شوق ارایه کار بهتر، دقت بیشتر در انجام امور محوله، فعالیت و تحرک بیشتر و … را به وجود آورید و استعدادها و قابلیت های بیشتری را در سازمان شکوفا کنید و راه پیشرفت را بپمایید و به اهداف والای سازمان نایل شوید. یکی از مشکلات انتقاد کردن از یک فرد در سازمان و محیط کار، آن است که احتمال دارد فرد مورد نظر نیروی هیجانی قابل توجهی را در رابطه با کارش، صرف کرده باشد و بنابراین، انتقاد را به عنوان حمله به (خود) تلقی نماید. مشکل دیگر در انتقاد کردن، احساس رقابتی است که معمولاً بین همکاران وجود دارد، اگر شما یکی از همکاران خود را مورد انتقاد قرار دهید، ممکن است انتقاد شما به عنوان نوعی حمله به او یا به کار وی تلقی شود یا معنای این انتقاد آن باشد که در مقایسه با او، رفتار شما بهتر است. بنابراین ضروری است که هنر انتقاد سازنده را بیاموزیم و آن را به کار بندیم. لذا در ادامه به 15 اصلی که برای انتقاد کردن به شیوه سازنده باید مورد توجه قرار گیرد، اشاره می کنیم: ● 15 اصل برای انتقاد کردن به شیوه سازنده 1) انتقاد در زمان مناسب انتقاد سازنده زمانی موثر واقع خواهد شد که در زمان مناسب آن صورت گیرد؛ یعنی تا زمانی که شرایط حاکم بر محیط در زمان وقوع مشکل یا نارسایی از بین نرفته است، باید انتقاد کرد چرا که در صورت اتلاف وقت، انتقاد بی معنی خواهد بود و در نظر شخص مورد نظر، کم اهمیت جلوه گر خواهد شد. 2) انتقاد در مکان مناسب اگر می خواهید از شخصی که نتیجه رفتار و اعمالش منفی است، انتقاد کنید، این کار را در محیط کار خود انجام دهید و بهتر آن است که انتقاد در محل خلوت و به دور از چشم همکاران دیگر صورت پذیرد. این نکته را هم به خاطر بسپارید اگر در خارج از محیط کار از شخصی انتقاد کنید، ممکن است این انتقاد در نظر او کم اهمیت و گاهاً تهدیدآمیز تلقی شود. 3) انتقاد به طور خصوصی از اصول اولیه و مهم انتقاد سازنده، انتقاد به طور خصوصی است. برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد به طور خصوصی از شخص انتقاد کنید و در کنار انتقاد، نقاط قوت شخص را هم مورد تقدیر قرار دهید تا اطمینان یابد که شما خدماتش را نیز در نظر دارید. با این کار زمینه را برای پذیرش انتقاد در مخاطب فراهم خواهیم کرد. بعد از انتقاد هم حرفها و درد دل مخاطب را نیز بشنوید تا مطمئن شوید که در قضاوت خود به راه خطا نرفته اید. به این نکته هم توجه داشته باشید که اگر از فردی که نتیجه رفتار و اعمالش منفی است، در حضور همکاران دیگر انتقاد کنید، نتیجه این عمل شما آن خواهد بود که او را در موضع دفاعی شدیدی قرار خواهید داد. 4) انتقاد ملایم این نکته را همواره به یاد داشته باشید که انتقاد شدید، هر چند با حسن نیت و خیرخواهانه انجام گیرد، باعث رنجش فرد و صدمه به (خود) او می شود و رفتار دفاعی را در وی تحریک می کند. بنابراین بهتر است ابتدا انتقاد را به شیوه ای ملایم آغاز کنیم و اگر ضروری تشخیص دادیم، بعداً آن را شدیدتر کنیم. همچنین توجه داشته باشید که انتقاد شدید مشکل آفرین است، چون عدول از موضع خود و پس گرفتن یا تکذیب کردن، مشکل است. 5) انتقاد از روش کار نه از خود شخص تنها از روش کار انتقاد کنید نه از خود شخص. چرا که با این کار خواهید توانست شخص مورد نظر را به تغییر رفتار و روش انجام کار وادارید. 6) بیان انتقاد به طور فشرده با سخنرانی کردن و تکرار نکات، تاثیر کلام انتقاد کننده از بین می رود، بنابراین ضروری است که انتقاد را موجز و فشرده بیان کنید تا مخاطب در وضعی قرار بگیرد که نکات مورد نظر را به خوبی درک کرده و نسبت به رفع نواقص و کاستی ها اقدام نماید. 7) انتقاد مبتنی بر واقعیت های عینی به خاطر داشته باشید که بسیاری از انتقادها به آن دلیل رد می شوند که طرف مقابل فکر می کند بی ارزش است. وقتی شما از واقعیتها برای طرح انتقاد استفاده می کنید، احتمال اینکه شخص مورد نظر، انتقاد شما را درک کند، بیشتر خواهد بود. بنابراین توصیه می شود مبنای انتقاد خود را بر پایه واقعیتها قرار دهید و نه ادراکهای ذهنی. 8) انتقاد در حیطه اختیارات و وظایف شخص مخاطب وقتی می خواهید از برخی رفتار و اعمال شخصی انتقاد کنید، این نکته را به خاطر داشته باشید که نکاتی را به عنوان انتقاد مطرح نمایید که در حیطه اختیارات و وظایف شخص مخاطب باشد، به طوری که وی بتواند در زمینه های مورد نظر شما، فعالیت نمایید و اشکالات کار را مرتفع سازد. 9) انتقاد بر حسب هدف مشترک انتقادی سازنده خواهد بود که بر حسب هدف مشترک مطرح گردد. اگر انتقاد شما در جهت به انجام رسیدن مقصودی باشد که هر دو شما تلاش می کنید به آن دست یابید، ممکن است درک آن برای شخص مخاطب، ساده تر باشد. بنابراین بهتر آن است که برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد از کلماتی استفاده کنید که بر همکاری تاکید دارند و کمتر حالت رقابت جویی، جاه طلبی و سرزنش دارند. برای مثال در تهیه یک گزارش اگر همکار شما همکاری لازم را ندارد و می خواهید از او انتقاد کنید اگر به او بگویید: ( اگر در زمانی که من مشغول ویرایش متن گزارش هستم، شما نیز اطلاعات آماری را به صورت نهایی در بیاوری، می توانیم گزارش را سریعاً تهیه کنیم.) اثربخش تر خواهد بود تا اینکه بگویید: (تا وقتی سریعتر آمارها را قطعی نسازی، من هم قادر نخواهم بود گزارش را به موقع به اتمام برسانم.) 10) انتقاد در پوشش (پیشنهاد) انتقاد خود را در پوشش (پیشنهاد) و حتی (سئوال) مطرح کنید تا شخص مخاطب راحت تر آن را بپذیرد. 11) پرهیز از کنایه در انتقاد اگر قصد آن دارید که از یک شخص انتقادسازنده کنید، از گوشه و کنایه زدن به شخص مخاطب جداً بپرهیزید چرا که این کار نشان دهنده آن است که شما از شخص عصبانی هستید نه از اینکه کار درست انجام نشده است. به همین دلیل مخاطب در جبهه مخالف شما جای خواهد گرفت و حتی اگر گفته های شما درست و منطقی هم باشد آنها را قلباً نخواهد پذیرفت. 12) پرهیز از افراط در انتقاد در انتقاد کردن افراط نکنید؛ یعنی به شخص مخاطب نگویید که از همه کارهای او انتقاد دارید و هیچ یک از کارهای او مورد تایید شما نیست. برای مثال هیچ گاه نگویید (مثل همیشه، شما کارتان را درست انجام نداده اید)، یا ( هیچ وقت نشده است که به کار شما اعتماد کنم) یا ( برای صدمین بار است که به شما می گویم…) . چرا که این جملات می رساند که شما منصف نیستید و یا دقت نظر کافی در حل معضلات ندارید و در هر حالتی که شخص کاری را انجام دهد، شما باز از او انتقاد خواهید کرد. بنابراین در انتقاد کردن از واژه هایی مانند (همیشه)، (هرگز)، (هیچ وقت) و … کمتر استفاده کنید. 13) پرهیز از موضع دفاعی در انتقاد در انتقاد سازنده نباید موضع دفاعی گرفت؛ یعنی برای انتقاد کردن پوزش نخواهید چرا که این امر می رساند که شما در موضوعی که مورد انتقاد شماست، تردید دارید. 14) پرهیز از موضع ریاست در انتقاد برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد از ایفا کردن نقش رئیس، اجتناب کنید. چرا که بیشتر کارکنان اگر احساس کنند همکارشان در هنگام انتقاد کردن نقش رئیس را ایفا می کند، رنجش پیدا می کنند. معنی (رئیس بازی) آن است که شما به گونه ای رفتار کنید که گویی با رابطه با شخص دیگر، اختیار (قدرت) رسمی دارید؛ در حالی که در حقیقت شما یک همکار یا مرئوس هستید. برای مثال شما به همکار خود می گویید: (اگر این کار را تا پایان ساعت اداری تمام نکنی و به من تحویل ندهی باید بعد از وقت اداری کار کنی تا کار به اتمام برسد.) 15) تدبیر مناسب در انتقاد از رییس امکان دارد که در یک سازمان، شما بخواهید از رفتار و اعمال منفی مدیر و یا رئیس خود انتقاد کنید. در این مواقع برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد توصیه می شود انتقاد از رئیس را به عملکرد شغلی خود ربط دهید؛ برای مثال به او بگویید: رفتار شما هر چند که قصد و نیت تان خوب است دست و پای مرا برای ارایه عملکرد شغلی مناسب، بسته است. نویسنده: حامد محقق زاده منابع جهت مراجعه و مطالعه 1- یک شاخه گل مینا، حسین سیدی، 2- چگونه انتقاد سازنده کنیم؟ علیرضا تاجریان 3- خانواده، جوان؛انتقاد و چگونگی بیان آن،احمد لقمانی
عنوان سوال:
لطفاً جاهایی که باید انتقاد کرد و شیوه بیان انتقاد و در کل نکاتی که باید برای انتقاد کردن در نظر گرفت را بفرمایید؟
پاسخ:
لطفاً جاهایی که باید انتقاد کرد و شیوه بیان انتقاد و در کل نکاتی که باید برای انتقاد کردن در نظر گرفت را بفرمایید؟
همانطور که می دانید انتقاد یعنی نقد کردن. نقد کردن نیز به معنای بررسی لایه های پنهان و نامرئی است که از چشمان بسیاری پنهان است. بنابراین انتقاد از یک فرد باعث آشکار شدن یک لایه تاریک و مبهم از رفتار شخص مورد نظر خواهد شد و او را با نقاط ضعف و کاستی های خود روبرو خواهد کرد. اما ممکن است برخی افراد از روشن شدن چنین لایه هایی از وجودشان احساس خوشایندی نداشته باشند.لذا در مورد قسمت اول سوال که چه جاهایی باید انتقاد نمود باید خدمتتان بیان داریم که با توجه به موقعیت و شرایط افراد این موضوع متفاوت است دقت و حساسیت در فراهم بودن زمینه نقد و نصیحت، نکته ای است که برخی صاحب نظران بر آن تأکید می کنند. این موضوع در نگاه اندیشمندان و در عرصه های اجتماعی و تربیتی به معنای جرّاحی روح و روان با ابزار اندیشه و بیان دانسته شده است، چنان که چالِژ باکستن در این باره می گوید:(قانون حکّاکی، در مورد انتقاد هم صادق است؛ آن چیزی را که با یک قاشق می توان بتراشی، هیچ گاه از چاقو استفاده نکن.)و روانشناس آمریکایی، (پرمود بترا) معتقد است تأثیر نقد (رفتار) برتر و بیشتر است:(به جای خودِ اشخاص، از رفتارشان ایراد بگیرید.) باور اطرافیان ازمنصفانه بودن انتقاد، موضوعی زیبا و ظریف است که (جرج برناد شاو)، طنزنویس اسکاتلندی به آن توجه می دهد و می گوید:(عادت کنید که در صحبت هایتان از خودتان نیز انتقاد کنید؛ این کار باعث می شود که مردم باور کنند شما خیلی منصفانه حرف می زنید.)
در مورد شیوه بیان نقد می توان گفت که انتقاد باید سازنده باشد.انتقاد سازنده از یک فرد سعی در تغییر رفتار شخص مورد نظر دارد، و هدف آن بررسی نقاط ضعف و کاستی هاست نه خرده گرفتن و اشکال تراشی. انتقاد سازنده دقیق، صریح و بدون غرض است و اغراض شخصی، حزبی، گروهی و … در آن دخالت نمی کند. انتقادی سازنده است که پیامد آن تغییر رفتار منفی در شخص مخاطب باشد و دریچه ای به سوی شکوفایی خلاقیت ها و استعدادها و پیشبرد اهداف سازمان بگشاید. شما می توانید با انتقاد سازنده از یک شخص، شوق ارایه کار بهتر، دقت بیشتر در انجام امور محوله، فعالیت و تحرک بیشتر و … را به وجود آورید و استعدادها و قابلیت های بیشتری را در سازمان شکوفا کنید و راه پیشرفت را بپمایید و به اهداف والای سازمان نایل شوید. یکی از مشکلات انتقاد کردن از یک فرد در سازمان و محیط کار، آن است که احتمال دارد فرد مورد نظر نیروی هیجانی قابل توجهی را در رابطه با کارش، صرف کرده باشد و بنابراین، انتقاد را به عنوان حمله به (خود) تلقی نماید. مشکل دیگر در انتقاد کردن، احساس رقابتی است که معمولاً بین همکاران وجود دارد، اگر شما یکی از همکاران خود را مورد انتقاد قرار دهید، ممکن است انتقاد شما به عنوان نوعی حمله به او یا به کار وی تلقی شود یا معنای این انتقاد آن باشد که در مقایسه با او، رفتار شما بهتر است. بنابراین ضروری است که هنر انتقاد سازنده را بیاموزیم و آن را به کار بندیم. لذا در ادامه به 15 اصلی که برای انتقاد کردن به شیوه سازنده باید مورد توجه قرار گیرد، اشاره می کنیم:
● 15 اصل برای انتقاد کردن به شیوه سازنده
1) انتقاد در زمان مناسب
انتقاد سازنده زمانی موثر واقع خواهد شد که در زمان مناسب آن صورت گیرد؛ یعنی تا زمانی که شرایط حاکم بر محیط در زمان وقوع مشکل یا نارسایی از بین نرفته است، باید انتقاد کرد چرا که در صورت اتلاف وقت، انتقاد بی معنی خواهد بود و در نظر شخص مورد نظر، کم اهمیت جلوه گر خواهد شد.
2) انتقاد در مکان مناسب
اگر می خواهید از شخصی که نتیجه رفتار و اعمالش منفی است، انتقاد کنید، این کار را در محیط کار خود انجام دهید و بهتر آن است که انتقاد در محل خلوت و به دور از چشم همکاران دیگر صورت پذیرد. این نکته را هم به خاطر بسپارید اگر در خارج از محیط کار از شخصی انتقاد کنید، ممکن است این انتقاد در نظر او کم اهمیت و گاهاً تهدیدآمیز تلقی شود.
3) انتقاد به طور خصوصی
از اصول اولیه و مهم انتقاد سازنده، انتقاد به طور خصوصی است. برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد به طور خصوصی از شخص انتقاد کنید و در کنار انتقاد، نقاط قوت شخص را هم مورد تقدیر قرار دهید تا اطمینان یابد که شما خدماتش را نیز در نظر دارید. با این کار زمینه را برای پذیرش انتقاد در مخاطب فراهم خواهیم کرد. بعد از انتقاد هم حرفها و درد دل مخاطب را نیز بشنوید تا مطمئن شوید که در قضاوت خود به راه خطا نرفته اید. به این نکته هم توجه داشته باشید که اگر از فردی که نتیجه رفتار و اعمالش منفی است، در حضور همکاران دیگر انتقاد کنید، نتیجه این عمل شما آن خواهد بود که او را در موضع دفاعی شدیدی قرار خواهید داد.
4) انتقاد ملایم
این نکته را همواره به یاد داشته باشید که انتقاد شدید، هر چند با حسن نیت و خیرخواهانه انجام گیرد، باعث رنجش فرد و صدمه به (خود) او می شود و رفتار دفاعی را در وی تحریک می کند. بنابراین بهتر است ابتدا انتقاد را به شیوه ای ملایم آغاز کنیم و اگر ضروری تشخیص دادیم، بعداً آن را شدیدتر کنیم. همچنین توجه داشته باشید که انتقاد شدید مشکل آفرین است، چون عدول از موضع خود و پس گرفتن یا تکذیب کردن، مشکل است.
5) انتقاد از روش کار نه از خود شخص
تنها از روش کار انتقاد کنید نه از خود شخص. چرا که با این کار خواهید توانست شخص مورد نظر را به تغییر رفتار و روش انجام کار وادارید.
6) بیان انتقاد به طور فشرده
با سخنرانی کردن و تکرار نکات، تاثیر کلام انتقاد کننده از بین می رود، بنابراین ضروری است که انتقاد را موجز و فشرده بیان کنید تا مخاطب در وضعی قرار بگیرد که نکات مورد نظر را به خوبی درک کرده و نسبت به رفع نواقص و کاستی ها اقدام نماید.
7) انتقاد مبتنی بر واقعیت های عینی
به خاطر داشته باشید که بسیاری از انتقادها به آن دلیل رد می شوند که طرف مقابل فکر می کند بی ارزش است. وقتی شما از واقعیتها برای طرح انتقاد استفاده می کنید، احتمال اینکه شخص مورد نظر، انتقاد شما را درک کند، بیشتر خواهد بود. بنابراین توصیه می شود مبنای انتقاد خود را بر پایه واقعیتها قرار دهید و نه ادراکهای ذهنی.
8) انتقاد در حیطه اختیارات و وظایف شخص مخاطب
وقتی می خواهید از برخی رفتار و اعمال شخصی انتقاد کنید، این نکته را به خاطر داشته باشید که نکاتی را به عنوان انتقاد مطرح نمایید که در حیطه اختیارات و وظایف شخص مخاطب باشد، به طوری که وی بتواند در زمینه های مورد نظر شما، فعالیت نمایید و اشکالات کار را مرتفع سازد.
9) انتقاد بر حسب هدف مشترک
انتقادی سازنده خواهد بود که بر حسب هدف مشترک مطرح گردد. اگر انتقاد شما در جهت به انجام رسیدن مقصودی باشد که هر دو شما تلاش می کنید به آن دست یابید، ممکن است درک آن برای شخص مخاطب، ساده تر باشد. بنابراین بهتر آن است که برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد از کلماتی استفاده کنید که بر همکاری تاکید دارند و کمتر حالت رقابت جویی، جاه طلبی و سرزنش دارند. برای مثال در تهیه یک گزارش اگر همکار شما همکاری لازم را ندارد و می خواهید از او انتقاد کنید اگر به او بگویید: ( اگر در زمانی که من مشغول ویرایش متن گزارش هستم، شما نیز اطلاعات آماری را به صورت نهایی در بیاوری، می توانیم گزارش را سریعاً تهیه کنیم.) اثربخش تر خواهد بود تا اینکه بگویید: (تا وقتی سریعتر آمارها را قطعی نسازی، من هم قادر نخواهم بود گزارش را به موقع به اتمام برسانم.)
10) انتقاد در پوشش (پیشنهاد)
انتقاد خود را در پوشش (پیشنهاد) و حتی (سئوال) مطرح کنید تا شخص مخاطب راحت تر آن را بپذیرد.
11) پرهیز از کنایه در انتقاد
اگر قصد آن دارید که از یک شخص انتقادسازنده کنید، از گوشه و کنایه زدن به شخص مخاطب جداً بپرهیزید چرا که این کار نشان دهنده آن است که شما از شخص عصبانی هستید نه از اینکه کار درست انجام نشده است. به همین دلیل مخاطب در جبهه مخالف شما جای خواهد گرفت و حتی اگر گفته های شما درست و منطقی هم باشد آنها را قلباً نخواهد پذیرفت.
12) پرهیز از افراط در انتقاد
در انتقاد کردن افراط نکنید؛ یعنی به شخص مخاطب نگویید که از همه کارهای او انتقاد دارید و هیچ یک از کارهای او مورد تایید شما نیست. برای مثال هیچ گاه نگویید (مثل همیشه، شما کارتان را درست انجام نداده اید)، یا ( هیچ وقت نشده است که به کار شما اعتماد کنم) یا ( برای صدمین بار است که به شما می گویم…) . چرا که این جملات می رساند که شما منصف نیستید و یا دقت نظر کافی در حل معضلات ندارید و در هر حالتی که شخص کاری را انجام دهد، شما باز از او انتقاد خواهید کرد. بنابراین در انتقاد کردن از واژه هایی مانند (همیشه)، (هرگز)، (هیچ وقت) و … کمتر استفاده کنید.
13) پرهیز از موضع دفاعی در انتقاد
در انتقاد سازنده نباید موضع دفاعی گرفت؛ یعنی برای انتقاد کردن پوزش نخواهید چرا که این امر می رساند که شما در موضوعی که مورد انتقاد شماست، تردید دارید.
14) پرهیز از موضع ریاست در انتقاد
برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد از ایفا کردن نقش رئیس، اجتناب کنید. چرا که بیشتر کارکنان اگر احساس کنند همکارشان در هنگام انتقاد کردن نقش رئیس را ایفا می کند، رنجش پیدا می کنند. معنی (رئیس بازی) آن است که شما به گونه ای رفتار کنید که گویی با رابطه با شخص دیگر، اختیار (قدرت) رسمی دارید؛ در حالی که در حقیقت شما یک همکار یا مرئوس هستید. برای مثال شما به همکار خود می گویید: (اگر این کار را تا پایان ساعت اداری تمام نکنی و به من تحویل ندهی باید بعد از وقت اداری کار کنی تا کار به اتمام برسد.)
15) تدبیر مناسب در انتقاد از رییس
امکان دارد که در یک سازمان، شما بخواهید از رفتار و اعمال منفی مدیر و یا رئیس خود انتقاد کنید. در این مواقع برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد توصیه می شود انتقاد از رئیس را به عملکرد شغلی خود ربط دهید؛ برای مثال به او بگویید: رفتار شما هر چند که قصد و نیت تان خوب است دست و پای مرا برای ارایه عملکرد شغلی مناسب، بسته است.
نویسنده: حامد محقق زاده
منابع جهت مراجعه و مطالعه
1- یک شاخه گل مینا، حسین سیدی،
2- چگونه انتقاد سازنده کنیم؟ علیرضا تاجریان
3- خانواده، جوان؛انتقاد و چگونگی بیان آن،احمد لقمانی
- [سایر] نکاتی پیرامون سوره تحریم بفرمایید؟
- [سایر] حدیث درباره شیوه خرج و مخارج بفرمایید؟
- [آیت الله نوری همدانی] در مواردی که شارع مقدس شیوه یا ابزار خاصی را در اجرای مجازات در نظر گرفته است - مانند رجم یا کشتن با شمشیر - بفرمایید: الف: آیا شیوه یا ابزار یاد شده موضوعیّت دارد؟ (به عبارت دیگر در اینگونه موارد آیا هدف شارع مقدس فقط ازهاق روح است ولو با استفاده از ابزار نوین؛ یا ازهاق به شیوه یا ابزار منصوص ضرورت دارد؟)
- [سایر] درباره ی شیوه درمان و درمان های جدید واریس توضیح بفرمایید .
- [سایر] نوع و شیوه عزاداری مرسوم نزد اهل بیت(ع) و فقهای امامیه به چه شکل بوده است؟ نظر مراجع در مورد عزاداری به چه شکل است؟ اگر روایتی یا کتابی در مورد این بحث معرفی بفرمائید.
- [سایر] پسر و دختر در دوره نامزدی چگونه باید گفتوگو کنند و چه نکاتی را در نظر بگیرند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] مرز انتقاد کجاست؟ اگر انتقاد با پیشنهاد همراه نباشد، چه ضرری دارد؟
- [سایر] من امسال تحصیل کفایة الاصول را شروع می کنم. چه نکاتی را باید برای تحصیل بهتر این کتاب در نظر داشته باشم؟
- [سایر] باتوجه به اینکه ولی فقیه معصوم نیست آیا میشه ایشان را نقدکرد ؟ چه کسانی حق انتقاد به ایشون رو دارن؟ نقدبه ایشون باید چگونه باشد؟ درصورت امکان نمونه ای از نقد نسبت به ایشان را بفرمایید
- [سایر] نکاتی از سوره کوثر را بیان کنید؟
- [آیت الله بهجت] باید مجموع خونی که در لباس است از مقدار یک درهم بیشتر نباشد، بنابراین خونی که به پشت لباس رسیده یا به آستر لباس هم سرایت کرده جداگانه حساب می‌شود و باید مجموع جاهایی را که خونی شده، در نظر گرفت که اگر از یک درهم کمتر بود، مانعی ندارد، وگرنه باید آب کشیده یا تعویض شود.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر گناه از اموری است که جلوگیری از آن در نظر شارعمقدس از اهمیت ویژهای برخوردار است وگناهکار به هیچوجه حاضر به رها کردن گناه نیست، جلوگیری از آن به هر شیوه ممکن جایز بلکه واجب است. مثلاً اگر کسی قصد جان فردی را نماید که ریختن خون او جایز نیست، باید به هر شیوه ممکن از او جلوگیری شود; گرچه به کشتهشدن مهاجم منتهی شود; ودراین مورد اجازه حاکم شرع لازم نیست. ولی درصورتی که جلوگیری بهغیر از قتل مهاجم امکانپذیر است، باید بههمان اکتفا نماید; ودرهرحال اگر از حد لازم تجاوز کند معصیتکار است واحکام متجاوز بر او جاری می‌شود.
- [آیت الله سبحانی] خواندن نماز مستحب در خانه کعبه مستحب است و در داخل خانه مقابل هر رکنی دو رکعت نماز بخوانند. جاهایی که نمازخواندن در آنها مستحب است
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر انسان بدون قصد لذت به صورت و دست زنان کفار و جاهایی از بدنشان در صورتی که نترسد که به حرام بیفتد، اشکال ندارد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر انسان بدون قصد لذت به صورت و دستهای زنهای کفار و جاهائی از بدن که عادت آنها به پوشانیدنش نیست؛ نگاه کند؛ اشکال ندارد.
- [آیت الله بهجت] اگر در غسل مقداری از بدن نشسته بماند، غسل باطل است؛ ولی شستن جاهایی از بدن که دیده نمیشود، مثل داخل گوش و بینی واجب نیست.
- [آیت الله مظاهری] مردها باید بدن خود را به غیر از جاهایی که معمولاً نمیپوشانند نظیر صورت و سر و گردن، از نامحرم بپوشانند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر انسان بدون قصد لذت به صورت و دست زنان کفار و جاهایی از بدنشان در صورتی که نترسد که به حرام بیفتد، اشکال ندارد.
- [آیت الله اردبیلی] وقت نافله شب از نیمه شب(1) تا اذان صبح است و بهتر است نزدیک اذان صبح خوانده شود. =============================================================================== 1 شیوه محاسبه نیمه شب در مساله 767 گذشت.
- [آیت الله سبحانی] کسی که مالی را پیدا کرده، اگر عمداً به شیوه ای که گفته شد اعلان نکند، گذشته از اینکه معصیت کرده، باز هم واجب است اعلان کند.