نهاد انسان، کانون دو نیروی بزرگ و عظیم (عقل و عشق) است که هر کدام از آنها در زندگی انسان نقش مهمی را بر عهده دارند، "عقل" بسان چراغ پر نوری است که در مسیر پُرپیچ و خم زندگی پرتو افکنی می‌کند. "عقل" از سنخ کشش و گرایش نیست، بلکه سامان دهی کششهای موجود در انسان را به عهده دارد و از کارکردهای آن حسابگری است. گرچه این واژه در اصطلاح غربی معنای دیگری یافته است و عقل در این مفهوم جز به ارقام و جمع و تفریق و سود و زیان، به چیز دیگری نمیاندیشد و در خدمت شهوت و خواسته های نفسانی قرار گرفته است. "عشق" عبارت است از میل و کشش و جاذبهای که در طبع انسان نسبت به چیز دیگری وجود دارد. "ایمان" همان اذعان قلبی و دل سپردن است که تحقق واقعی آن در گرو تحقق دو عنصر اساسی؛ یعنی عشق و اقناع عقل میسّر می‌باشد. "قلب و دل" در عرف عام و در نوشتههای عرفا در مقابل "عقل" قرار گرفته است بدین معنا که مراد از عقل، عقل جزئی است، نه عقل کلی. اما با رجوع به آیات قرآن، در مییابیم که قلب به اصطلاح قرآنی هم مرکز ادراکات حصولی و حضوری است و هم مرکز عواطف، پس مراد از آن همان روح و نفس انسان است که منشأ زندگی انسانی است نه زندگی و حیات نباتی و حیوانی. و مراد از "دل" آن گاه که "دل" در مقابل "عقل" قرار میگیرد، همان بُعدی از روح آدمی است که ادراکات شهودی و حضوری و عواطف و عشق از او ناشی میگردد.
