حاکم شرع
حاكم شرع حاكم منصوب از جانب خدا به طور مستقيم يا با واسطه است، بيشترين كاربرد عنوان حاكم شرع در كلمات فقها، فقیه جامع شرایط است. از حدود ولایت حاکم شرع در باب تجارت سخن گفته‌اند.
آنچه در برخی از موارد در مسأله سابق گفته شد که باید زن صبر کند در صورتی است که در حرج شدید واقع نشود، وگرنه می تواند از حاکم شرع بخواهد که او را طلاق دهد.
عنوان مسئله:
آنچه در برخی از موارد در مسأله سابق گفته شد که باید زن صبر کند در صورتی است که در حرج شدید واقع نشود، وگرنه می تواند از حاکم شرع بخواهد که او را طلاق دهد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا حاکم شرع می تواند مرد را مجبور به طلاق دادن زنش کند؟ یا اینکه خودش زن را مطلقه کند؟
- در مواردی که حاکم شرع، زوج را ملزم به طلاق دادن زوجه اش می کند و در صورت امتناع او از طلاق، خود حاکم شرع زوجه را مطلقه می کند، این طلاق چه نوع طلاقی است و مسأله مهریه و عدّه زوجه چگونه است؟
- آیا حاکم شرع می تواند مرد را مجبور به طلاق دادن زنش کند، یا این که خودش زن را مطلقه کند؟
- چنانچه ادامه زندگی و دوام زوجیت برای زوجه موجب عسر و حرج است و زوجه به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند و برای حاکم شرع ثابت شود، زوج را اجبار به طلاق می کند و در صورت میسّر نشدن، به اذن حاکم شع طلاق داده می شود، سؤال این است که آیا موارد ذیل از مصادیق عسر و حرج محسوب می گردد؟ 1 ترک خانواده توسط زوج به مدت 6 ماه. 2 اعتیاد زیان آور به یکی از انواع مواد مخدر. 3 استنکاف از دادن نفقه و عدم امکان الزام او به تأدیه نفقه توسط دادگاه. 4 عقیم بودن زوج. 5 سوء رفتار و معاشرت زوج در حدی که عرفاً برای زوجه قابل تحمل نباشد. 6 اختیار همسر دیگر در صورت عدم استطاعت بر اجرای عدالت. 7 عدم رعایت دستور دادگاه در مورد وضع اشتغال به کار و حرفه منافی مصالح خانوادگی و حیثیات زن مانند اشتغال به مواد مخدر و تکدّی.
- در مواردی که حاکم شرع زوجه مفقودالأثر را طلاق می دهد، طلاق او چه نوع طلاق و چه احکام و آثاری را دارد؟
- اگر برای حاکم شرع ثابت شود که زنا واقع شده ولی محصنه یا غیر محصنه بودن آن مشکوک و نامعلوم است وظیفه چیست؟
- آیا عسر و حرج باعث جواز طلاق، برای حاکم می شود؟ مخصوصاً اگر غیبت به وسیله رفتن و فرار کردن خود زوج می باشد; یا موردی که منفقی نیست که نفقه زوجه را بدهد.
- الف) زن و شوهری با یکدیگر اختلاف خانوادگی دارند، شوهر می خواسته عروسی کند ولی زن به علت کراهت شدید و اختلافات موجود تمکین را منوط به پرداخت مهریه از سوی زوج کرده و مرد هم قادر به پرداخت مهریه نیست، با توجه به کراهت شدید زن و این که معلوم نیست این ماجرا تا کی ادامه داشته باشد، چنانچه زن به دادگاه مراجعه و درخواست طلاق کند و در برابر طلاق از حقوق خود صرف نظر کند و زوج علاوه بر بذل حقوق زوجه تقاضای مبلغ کلانی پول کند که پرداخت آن در توان زوجه نیست حال با توجه به: 1 کراهت شدید زن، 2 وجود اختلافات عمیق میان زوجین، 3 عدم استطاعت مرد برای پرداخت مهریه و استطاعت نداشتن زن برای پرداخت این مبلغ کلان، 4 احراز لجبازی زن و شوهر نسبت به هم، 5 لزوم ماندن زن جوان در خانه پدر إلی الأبد و خوف فتنه و فساد وی، آیا موضوع از مصادیق عسر و حرج هست تا دادگاه بتواند مرد را مجبور به طلاق در برابر بذل مهریه و حقوق زوجه بکند؟ و در صورت میسر نبودن اجبار زوج با اذن حاکم طلاق داده شود؟ یا مورد از مصادیق عسر و حرج به حساب نمی آید؟ ب) آیا عسر و حرج مصادیق خاص دارد یا این که هر مسأله ای که ادامه زوجیت را موجب عسر و حرج برای زوجه کند مجوز رجوع زوجه به حاکم و تقاضای طلاق است. ج) چنانچه زوج معتاد به مواد مخدر شود، ولی به وظایف خود از قبیل پرداخت نفقه و... عمل کند و هیچ گونه اذیت و آزاری نسبت به زوجه نداشته باشد صرف اعتیاد به مواد مخدر مورد را از مصادیق عسر و حرج قرار می دهد یا خیر؟
- زن در زندگی با همسر خود مشکل دارد و طبق تشخیص دادگاه ادامه زندگی موجب عسر و حرج شدید برای زن می باشد و بنابراین زن راضی است مهریه خود را بخشیده و طلاق بگیرد حال اگر شوهر به هر علتی راضی به طلاق دادن او نباشد، تکلیف این زن چیست؟
- شخصی زن دیوانه ای دارد و می خواهد با دختر خواهر یا دختر برادر آن زن ازدواج کند، آیا اجازه ولیّ او یا حاکم شرع به جای اجازه زوجه کفایت می کند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سیستانی] می دانیم در شرع مقدس اسلام حق طلاق با شوهر است و مرجع یا حاکم شرع در موارد خاص می تواند زن را مطلقه نماید . این موارد کدامند ؟
- [آیت الله نوری همدانی] در مواردی که حاکم شرع زوج را ملزم به طلاق دادن زوجهاش میکند و در صورت امتناع، حاکم شرع خود زن را مطلقه میکند در موارد زیر چه نوع طلاقی است و مهریه و حق نفقه ثابت است؟
- [آیت الله بهجت] طلاق حاکم شرع، آیا رجعی است یا بائن؟
- [سایر] شوهری به تمام وظایف و حقوق زناشویی عمل میکند ولی زن از ادامه زندگی با او نفرت و کراهت دارد و میخواهد با بذل مهریه تقاضای طلاق کند؛ آیا با فرض امتناع مرد از طلاق، حاکم شرع میتواند طلاق بدهد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] زن و شوهری اختلاف پیدا می کنند، بدین جهت زن علیه شوهر شکایت می نماید. پس از مراجعات زیاد، دادگستری دستور حلّ اختلاف را از طریق کدخدا منشی صادر می کند. جمعی به همراه زن و شوهر به محضر حاکم شرع محل می روند. پس از مشخّص شدن حقوق شرعی زن (مهریّه، نفقه، و مانند آن) حاکم شرع از شوهر وکالت شرعی گرفته، و اقرار نامه ای جهت اجرای صیغه طلاق تهیّه، و به امضای زن و شوهر و حاضرین در جلسه می رساند. زن تمام حقوق شرعی خود، حتّی اُجرت انجام صیغه طلاق را از شوهر می گیرد. شوهر در این مورد و در این مدّت نه به زن، و نه به حاکم شرع، رجوع ننموده است. پس از گذشت 7 سال، زن ادّعای جاری نشدن صیغه طلاق را دارد، و نفقه و مخارج چند ساله خود را از شوهر مطالبه می نماید. حاکم شرع نیز اعتراف دارد که صیغه طلاق را اجرا نکرده است. در این مدّت طولانی، اجرا نشدن صیغه طلاق به صورت یک راز بین زن و حاکم شرع پنهان بوده، و به شوهر اطلاع نداده اند! زن مجدّداً علیه شوهر شکایت نموده، و شوهر محکوم به خسارات و مجازاتی می شود. حکم مسأله را بیان فرمایید.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در صورتی که واقف برای وقف متولی تعیین کرده باشد و در واقع منصوص التولیه باشد آیا حاکم شرع نیز می تواند دخالت کند و متولی برای موقوفه تعیین کند؟
- [آیت الله خامنه ای] در بعضی از کشورهای خارجی طلاق محلی بانوان مسلمان انجام گرفته ولی به علت مفقودالاثر بودن شوهر امکان ثبت شرعی و قانونی آن نیست و زن در بلاتکلیفی بسر می برد که بر اثر این بلاتکلیفی زوجه در عسر و حرج قرار گرفته و فرزندان حاصل از این ازدواج نیز به دلیل عدم حضور پدر از داشتن هرگونه مدرک هویتی کشورشان محروم گردیده اند. آیا حاکم شرع می تواند صیغه طلاق را در چنین شرایطی با مراجعه زوجه و تظلم او جاری نماید؟
- [آیت الله سیستانی] شوهری زن خود را طلاق داده است در دادگاه ولی طلاق شرعی نداده است و می گوید نمی خواهم این زن دیگر ازدواج بکند و باید معلقه باشد آیا می تواند این زن ازدواج کند یا احتیاج به طلاق حاکم شرع دارد ؟
- [آیت الله بهجت] در ازدواج موقت، در شرایطی که زن در عسر و حرج واقع شود، آیا اجبار مرد بر بذل مدت باقی مانده صحیح می باشد؟
- [سایر] زنی که شوهرش بسیار او را آزار میدهد و حاضر نیست او را طلاق دهد، در صورتی که در کشور وی نه حاکم شرع هست و نه نماینده وی، چه باید بکند؟ (الآن شش ماه است که این زن و شوهر جدا زندگی میکنند، و زن قصد ازدواج مجدّد دارد).
مسائل مرتبط از این مرجع
- در مسأله قبل مبدأ تفحص حین رجوع به حاکم شرع است; بلی اگر قبل از مراجعه به حاکم شرع خودشان به مقدار مذکور تفحص کرده اند و بعد از مراجعه به حاکم هم مقداری تفحص شد و مطمئن شدند که او پیدا نمی شود، حاکم می تواند بعد از گذشت چهار سال از آغاز تفحص آنها زن را طلاق دهد.
- در فرض قبل اگر بدانند که با تفحص اثری از او پیدا نمی شود، تفحص ساقط است ولی حتماً باید چهار سال صبر کنند و بعد از آن حاکم می تواند زن را طلاق دهد.
- اگر مردی که غایب است بخواهد زن خود را طلاق دهد چنانچه بتواند اطلاع پیدا کند که زن او در حال حیض یا نفاس است یا نه، اگر چه اطلاع او از روی عادت حیض زن، یا نشانه های دیگری باشد که در شرع معین شده باید حال او را استعلام کند و اگر نتواند، باید تا مدتی که معمولا زنها از حیض یا نفاس پاک می شوند صبر کند و احتیاط مستحب آن است که تا یک ماه صبر کند.
- اگر مرد یا زن، بواسطه یکی از عیبهایی که در دو مسأله پیش گفته شد عقد را به هم بزند، باید بدون طلاق از هم جدا شوند.
- اگر ملکی را مثلا بر فقرا یا سادات وقف کند یا وقف کند که منافع آن به مصرف خیرات برسد، در صورتی که برای آن ملک متولّی معین نکرده باشد اختیار آن با حاکم شرع است.
- اگر روباه را به غیر دستوری که در شرع معین شده کشته باشند، یا خودش مرده باشد، خرید و فروش پوست آن در صورتی که هیچ استفاده مشروع و حلالی از آن برده نشود حرام و معامله آن باطل است.
- در صورتی که زن وشوهر طلاق گرفته باشند: الف: اگر طلاق رجعی باشد و قبل از پایان عده زن یا شوهر بمیرند دیگری ازاو ارث می برد. ب: اگر طلاق بائن باشد از همدیگر ارث نمیبرند و لو هنوز عده تمام نشده باشد ج: اگر شوهر در حال بیماری زن خود را طلاق دهد وقبل از گذشتن دوازده ماه قمری بمیردزن از او با سه شرط زیر ارث میبرد: ج 1: هنوز ازدواج نکرده باشد. ج 2: شوهر زن را بدون در خواست او طلاق داده باشد. ج 3: شوهر بر اثر همان بیماری مرده باشد.
- اگر بعد از آن که با زنی ازدواج کرد، کسی بگوید آن زن شوهر داشته و زن بگوید نداشتم، چنانچه شرعاً ثابت نشود که زن شوهر داشته، باید حرف زن را قبول کرد. ولی اگر آن کس مورد وثوق باشد بنابر احتیاط واجب آن مرد باید با طلاق از آن زن جدا شود.
- در فرض مسئله گذشته چنانچه زن نمی داند شوهرش زنده است یا مرده، اگر شوهر مالی دارد یا پدر یا جد پدری او از مال خودشان مخارج زن را مطابق شأن او تأمین می کنند زن باید صبر کند و حق شوهر کردن ندارد. و اگر به هیچ وجه مخارج او را تأمین نمی کنند می تواند به مجتهد جامع الشرائط مراجعه کند و پس از مراجعه مجتهد جامع الشرائط دستور می دهد زن تا چهار سال صبر کند، و در طول این مدّت بوسیله نامه نوشتن به مناطقی که احتمال می دهند شوهر زن در آنجاها باشد یا به وسایل دیگر تحقیق می کنند، اگر زنده بودن او ثابت شد زن باید صبر کند و اگر ثابت نشد مجتهد جامع الشرائط به پدر یا جدّ پدری مرد دستور می دهد زن را طلاق دهد و اگر ممکن نشد خود مجتهد جامع الشرائط او را طلاق می دهد و زن بعد از طلاق به مقدار عده وفات یعنی چهار ماه و ده روز عدّه نگه می دارد و بعد از عدّه آزاد می شود و می تواند شوهر کند ولی چنانچه شوهرش در بین عدّه پیدا شد حق دارد رجوع کند.
- زنی که نُه سالش تمام شده و یائسه نیست اگر شوهرش با او نزدیکی کند و طلاقش دهد، بعد از طلاق باید عدّه نگهدارد یعنی بعد از آن که در پاکی طلاقش داد و مقداری (هر چند کم باشد) بعد از طلاق پاک بود، بقدری صبر کند که دوبار حیض ببیند و پاک شود، و همین که حیض سوم را دید عدّه او تمام می شود و می تواند شوهر کند. ولی اگر پیش از نزدیکی کردن با او طلاقش بدهد عدّه ندارد، یعنی می تواند بعد از طلاق فوراً شوهر کند. _________ 1 معنای یائسه در مسأله 32 گفته شد. _________
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] اگر شوهر مفقود الاثر شد، زن او میتواند به حاکم شرع مراجعه کند و اگر حاکم شرع او را طلاق داد و بعد از عدّه شوهر اوّل او آمد حقّی بر زن ندارد، و اگر آن زن ازدواج کرده باشد همسر شوهر دوّم است.
- [آیت الله مظاهری] اگر یکی از عیبهایی که گفته شد در مرد یا زن بعد از عقد پیدا شود میتواند با طلاق یا مراجعه به حاکم شرع از هم جدا شوند و بدون طلاق نمیتوانند از هم جدا شوند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر زن را از خون حیض پاک بداند و او را طلاق بدهد و بعد معلوم شود که هنگام طلاق در حال حیض بوده، طلاق او باطل است و اگر او را در حیض بداند و طلاقش دهد و بعد معلوم شود پاک بوده، در صورتی که جدّا بتواند قصد طلاق بکند، طلاق او صحیح است، وگرنه صورت ظاهری طلاق کافی نیست.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . پدر و جد پدری دیوانه، که دیوانگی او متصل به زمان صغیر بودنش باشد، میتوانند زن او را طلاق بدهند، و اگر متصل نباشد با حاکم شرع است، و احتیاط لازم آن است که حاکم شرع هم از آنان اذن بگیرد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر امانت دار نشانههای مرگ را در خود ببیند، واجب است امانت را به صاحب آن یا وکیل او برساند و اگر ممکن نیست باید آن را به حاکم شرع بدهد و چنانچه به حاکم شرع دسترسی ندارد، در صورتی که وارث او امین است و از امانت اطلاع دارد، لازم نیست وصیّت کند وگرنه باید وصیّت کند وشاهد بگیرد و به وصیّ وشاهد، اسم صاحب مال وجنس وخصوصیّات مال ومحلّ آن را بگوید.
- [آیت الله خوئی] اگر امانتدار نشانههای مرگ را در خود ببیند چنانچه ممکن است، باید امانت را به صاحب آن یا وکیل او برساند و اگر ممکن نیست باید آن را به حاکم شرع بدهد و چنانچه به حاکم شرع دسترسی ندارد، در صورتی که وارث او امین است و از امانت اطلاع دارد، لازم نیست وصیت کند وگرنه باید وصیت کند و شاهد بگیرد و به وصی و شاهد، اسم صاحب مال و جنس و خصوصیات مال و محل آن را بگوید.
- [آیت الله سیستانی] کسی که میداند زنش در حال حیض یا نفاس است ، اگر از او جدا شود ، مثلاً مسافرت کند و بخواهد او را طلاق دهد ، باید تا مدتی که یقین یا اطمینان پیدا کند که زن از آن حیض یا نفاس پاک شده صبر نماید ، و بعداً چنانچه بداند که او در حالت پاکی است میتواند او را طلاق دهد ، و همچنین است اگر شک داشته باشد در صورتی که آنچه را در کیفیت طلاق غائب در مسأله (2471) گذشت مراعات کند .
- [آیت الله علوی گرگانی] رو به قبله کردن محتضر بر هر مسلمان واجب است و بنابر احتیاط واجب اجازه گرفتن از خود محتضر اگر ممکن باشد لازم است و اگر ممکن نباشد بنابر احتیاط وجوبی لازم است اذن گرفتن از ولی او وگرنه از حاکم شرع در صورت امکان البته بشرط آنکه حرکت دادن او موجب سرعت مرگ او نشود.
- [آیت الله اردبیلی] اگر مرد با زن خود نزد حاکم شرع (لِعان) کند، آن زن برای همیشه بر آن مرد حرام میشود.
- [آیت الله اردبیلی] اگر مردی که از همسر خویش غایب است، بخواهد زن خود را طلاق دهد، چنانچه عادت همسر خویش را بداند و بداند که چه هنگام به حالت پاکی که در آن با وی آمیزش نکرده وارد میشود و یا بتواند از آن اطّلاع پیدا کند، باید بر طبق همان عمل کند وگرنه باید از وقتی که غائب شده، سه ماه صبر کند و سپس او را طلاق دهد و در صورتی که به همین ترتیب عمل نماید و بعد معلوم شود که طلاق در حال حیض یا نفاس بوده، طلاق صحیح است.