تصرف
به هر کار ارادی در یک مال که داراى اثر شرعى است تصرف در آن مال گفته می‌شود.
کسی که خمس بدهکار است نمی‌تواند آن را به ذمّه بگیرد و در تمام مال تصرّف کند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- تصرّف در وجوه صدقه، کفّاره، زکات، خمس و مانند آن، به عنوان قرض و سپس برگرداندن آن چه صورت دارد؟ پول هایی که به عنوان امانت در نزد انسان است چطور؟
- شخصی از افرادی از جمله پدر خود چیزی را به سرقت می برد. بعداً متوجه بدی عمل شده و چون چیزی نداشته، از مال مربوط به پدر مابقی دیون را می پردازد. سپس از پدر حلالیت می گیرد و او را به نحوی راضی می کند، آیا این پرداخت باعث برائت ذمه می شود؟
- کسی که به واسطه پیری نمی‌تواند روزه بگیرد و بعداً هم نمی‌تواند قضا کند، آیا لازم است کفاره بدهد؟
- مهریه ای که در عقد ازدواج در سالها قبل تعیین شده ولی اکنون ارزش پول آن کاسته شده است، چه میزان بر ذمّه زوج ثابت است؟
- اگر کسی اکنون پول رفتن به حج را دارد ولی به اندازه این پول به دیگران بدهکار است یا وام بدهکار است و پس از بازگشت نیز می تواند بدهی خود را بدهد، در این صورت مستطیع است؟
- اگر در ساختمان مصالح غصبی به کار ببرند تصرف در آن ساختمان چه حکمی دارد؟
- آیا خمسی که از سال‌های گذشته بدهکار است می‌تواند از درآمد امسال بدون اخراج خمسش، ادا نماید؟
- آیا فشار قانونی به بدهکار در حالی که نداشته باشد دین خود را پرداخت نماید، آزار مؤمن محسوب می‌شود؟
- اگر کسی در امانتی که نزد او است تصرف کند و بعد مثل آن را جایگزین کند اشکال دارد؟
- جواب : نمی‌تواند؛ زیرا قصد جدی یک امر واقعی است و تظاهربردار نیست.
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] در رساله توضیح المسائل جناب عالی آمده که به ذمّه گرفتن، موجب جواز تصرّف در مالی که متعلّق خمس است، میگردد. معنی به ذمّه گرفتن چیست؟
- [سایر] آیا میتوان در مال خمس نداده تصرف کرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا فرد ورشکسته می تواند طلب خود را از ذمه بدهکار به ذمه ضامن منتقل کند ؟
- [آیت الله بهجت] اگر شخصی که از دنیا رفته خمس بدهکار باشد، آیا خمس از اصل مال خارج می شود یا از ثلث مال؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا فرزند می‌تواند از مال خودش از طرف پدرش که خمس بدهکار است، خمس را پرداخت کند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر میت خمس بدهکار باشد، آیا از اصل مال خارج می شود یا از ثلث؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا میتوان خمس را جدا کرد و در بقیه مال تصرّف نمود؟
- [آیت الله بهجت] آیا در فروش ذمّه به شخص ثالث مثل چک مدّت دار که نقدا به دیگری می فروشد ، لازم است مشتری صاحب ذمّه و فرد بدهکار را بشناسد؟
- [آیت الله سبحانی] اگر حاکم شرع بدهی شخص غایب را از مال بدهکار بپردازد آیا بدهکار می تواند آن مال مشخص را مطالبه نماید و مال دیگری به بدهکار بدهد ؟
- [آیت الله بهجت] آیا ورثه می توانند در اموال میتی که زکات بر آن ها واجب شده، تصرّف کنند؟ در صورت تصرّف آیا بر ذمّه آن ها است که جبران کنند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- تصرّف و نماز خواندن در ملکِ میّتی که خمس یا زکات یا چیزی به مردم بدهکار است حرام است.
- اگر خمس را از خود مال ندهد و قیمت او را بدهد باید به زیادتر از قیمت واقعی حساب نکند، چنانکه اهل خمس نمی‌تواند خمس را بگیرد و به مالک ببخشد مگر اینکه مصلحت مهمی باشد نظیر کسی که فقیر شده و خمس بدهکار است و چارهای ندارد، میتوان خمس را به او بخشید.
- کسی که فوت کرده و حجّ واجب بر ذِمّه او بوده است ورثه پیش از ادای حجّ نمیتوانند در اموال میّت تصرّف کنند و همچنین است هر واجب مالی نظیر خمس و زکات و قرض، ولی اگر وصی میّت یا قیّم او واجب مالی را از اصل مال بیرون کند ورثه میتوانند در اموال میّت تصرّف کنند.
- دیوانه و سفیه یعنی کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف میکند، ولو حاکم شرع او را از تصرّف در اموالش جلوگیری نکرده باشد، نمیتوانند در مال خود تصرّف نمایند، و محجور نیز نمی‌تواند در مال خود تصرّف کند، و محجور کسی است که حاکم شرع او را به واسطه ورشکستگی از تصرّف در اموالش جلوگیری کرده است.
- اگر زکات را از مال جدا نکند نمی‌تواند در مال تصرّف کند ولی اگر زکات را از خود مال کنار بگذارد می‌تواند در بقیه آن تصرّف کند و همچنین اگر پول آن را کنار بگذارد می‌تواند در تمام مال تصرّف نماید.
- انسان نمی‌تواند زکات مال را از چیز دیگری بدهد مثلاً کسی که گندم و جو بدهکار است نمی‌تواند پارچه یا قند و مانند اینها بدهد ولی اگر پول آنها را بدهد مانعی ندارد.
- ضامن و طلبکار باید رشید باشند و کسی هم آنها را مجبور نکرده باشد و بتوانند در اموال خود تصرّف کنند، ولی این شرطها در بدهکار نیست، پس اگر کسی ضامن شود که بدهی بچّه یا دیوانه یا سفیه یا محجور را بدهد و طلبکار قبول کند، ضمانت صحیح است، گرچه محجور باز در اموال خود نمی‌تواند تصرّف کند.
- اگر طلبکار طلب خود را به ضامن ببخشد، ضامن نمی‌تواند از بدهکار چیزی بگیرد.
- استفاده از مال کسی که انسان میداند دزد یا رباخوار است یا خمس نمیدهد و مانند اینها، در صورتی که نداند چیزی که در آن تصرّف میکند از مال حرام است اشکال ندارد، و اگر بداند چیزی که در آن تصرّف میکند از مال حرام است تصرّف او جایز نیست، بنابراین زن و اولاد یا مهمان کسی که لاابالی در مال مردم است میتوانند از مال او استفاده کنند، مگر اینکه بدانند آن مال حرام است، و اگر مجبور باشند که از آن استفاده کنند باید از حاکم شرع اجازه بگیرند.
- کسی که بمیرد و حجّ واجب و واجبات مالی دیگر نظیر خمس و زکات بر ذِمّه او باشد و ترکه او کفایت از همه آنها نکند، ادای حجّ بر آنها مقدم است مگر اینکه خمس یا زکات در اصل مال باشد که در این صورت ادای خمس و زکات مقدم است همچنانکه بر قرض نیز مقدم است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که خمس بدهکار است، نمی‌تواند آن را به ذمه بگیرد، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند، و در تمام مال تصرف کند، و چنانچه تصرف کند، و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله بروجردی] کسی که خمس بدهکار است، نمی‌تواند آن را به ذمّه بگیرد یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله خوئی] کسی که خمس بدهکار است، نمی‌تواند آن را به ذمه بگیرد، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند، و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که در مال وی خمس میباشد نمی‌تواند آن را به ذمّه بگیرد، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرّف کند و چنانچه تصرّف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله نوری همدانی] کسی که خمس بدهکار است نمی تواند آن را به ذمّه بگیرد یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصّرف کند و چنانچه تصرّف کند و آن مال تَلَف شود ، باید خمس آن را بدهد .
- [امام خمینی] کسی که خمس بدهکار است، نمی تواند آن را به ذمه بگیرد، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند، و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله علوی گرگانی] کسی که خمس بدهکار است نمی‌تواند آن را به ذمّه بگیرد یعنیخود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرّف کند و چنانچه تصرّف کند و آن مال تلف شود باید خمس آن را بدهد مگر آن که با حاکم شرع دست گردان کند یا اجازه بگیرد.
- [آیت الله بهجت] کسی که خمس بدهکار است، نمی‌تواند آن را به ذمه بگیرد؛ یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند، مگر اینکه با حاکم شرع مصالحه کند یا از او اجازه بگیرد، و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که خمس بدهکار است نمی تواند ان را به ذمه بگیرد یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و به گونه ای که در مساله قبل گذشت در مال تصرف کند و چنانچه تصرف کند و ان مال تلف شود باید خمس ان را بدهد
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که خمس بدهکار است نمی تواند آن را به ذمه بگیرد یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود؛ باید خمس آن را بدهد؛ بلی اگر به مجتهد عادل که از او تقلید می کند یا به وکیل او رجوع کند؛ ممکن است در بعضی از موارد به آن شخص دستگردان کند تا خمس به ذمه منتقل شود.