در زمان پیامبر اسلام(ص) نیاز جدّی به موضوعیت یافتن منابع تفسیر نبود؛ زیرا آن حضرت به تمام سؤالاتی که درباره‌ی آیات قرآن کریم مطرح می‌‌شد بنا بر وظیفه‌ای که از جانب خداوند داشت[1] پاسخ می‌فرمودند. اما بعد از رحلت آن حضرت و پیدایش اختلاف در بین یاران پیامبر(ص) به تدریج مسئلهای به نام منابع و مصادر تفسیر پدید آمد. برخی از منابع تفسیری بین اهل سنت و شیعیان مشترک است و در برخی دیگر از منابع تفسیری بین این دو گروه اختلاف نظرهایی وجود دارد. منابع تفسیری شیعه عبارت‌اند از: 1. قرآن کریم؛ یعنی تفسیر قرآن به قرآن. 2. سنت نبوی؛ یعنی احادیث و روایاتی که به طریق معتبر از پیامبر اکرم(ص) نقل شده‌اند. 3. روایاتی که از امامان معصوم(ع) نقل شده است. 4. اجتهاد مفسّران البته اجتهاد به معنای شیوه درست استنباط و فهم مطالب براساس نصوص قرآنی و احادیث اهل عصمت(ع) است و به معنای دلیل مستقلّی در برابر قرآن کریم و حدیث نیست.[2] منابع تفسیری اهل سنّت 1. قرآن کریم 2. سخنان پیامبر اکرم(ص) 3. سخنان صحابه 4. اجتهاد و استنباط صحابه 5. اخبار اهل کتاب (یهود و نصارا)[3] لازم به یاد آوری است که دانشمندان اهل سنت، ائمه(ع) را تنها، راویان حدیث و واسطه در نقل، همچون دیگر راویان از صحابه و تابعین، به‌شمار آورده‌اند، همچنان‌که دانشمندان شیعه سخنان صحابه را این‌گونه می‌دانند؛ یعنی اگر شرایط قبول و حجیت را دارا بودند مورد استفاده و عمل قرار می‌دهند، در غیر این صورت به آن عمل نمی‌کنند. پس منابع مشترک تفسیری شیعه و اهل سنت عبارت‌اند از: 1. قرآن کریم یا همان تفسیر قرآن به قرآن 2. سنت نبوی؛ یعنی احادیث و روایاتی که به طریق معتبر از پیامبر(ص) پیرامون تفسیر آیه‌ای نقل شده‌اند. برخی از اهل فن، منابع و روش‌های دیگری را نیز اضافه کردند که البته بین منابع تفسیر و ابزار آن فرق نگذاشته و همه را به عنوان منابع تفسیری ذکر نمودند، برای اطلاع بیشتر به آن مراجعه شود.[4] اما باید پذیرفت که روش تفسیر نقلی، اصلیترین و باسابقهترین شیوه و شکل تفسیر و راه فهم معانی قرآن کریم است.[5] [1] . «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ»؛ و ما این ذکر [قرآن] را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوی مردم نازل شده است برای آنها روشن سازی و شاید اندیشه کنند؛ نحل، 44. [2] . مروتی، سهراب، پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن، ص 276، نشر رمز، تهران، چاپ اول، 1381ش؛ دیاری بیدگلی، محمد تقی، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر، ص 28 - 30، سهروردی، تهران، چاپ دوم، 1383ش. [3] . پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر، ص 30 – 34؛ پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن، ص 276. [4] . رضائی اصفهانی، محمد علی، در آمدی بر تفسیر علمی قرآن، ص 74 - 87، اسوه، قم، چاپ اول، 1375ش. [5] . پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر، ص 28.
