استصحاب عدم ازلی
استصحاب عدم ازلی به حکم به استمرار عدم اوّلیه و پیشین اطلاق می‌شود.
استصحاب عدم ازلی چیست؟
استصحاب عدم ازلی یعنی بنا را بر آن بگذاریم تا چیزی را که از ازل وجود نداشته، همچنان غیر موجود فرض کنیم. استصحاب عدم ازلی از اقسام استصحاب عدمی است که در زیر توضیح داده می‌شود: حکم به استمرار عدم سابق، استصحاب عدمی است، این استصحاب در مقابل استصحاب وجودی و به معنای حکم به عدم وجود مستصحبی است که نبود آن در گذشته یقینی بوده، ولی اکنون در وجود آن تردید شده است. توضیح: مستصحب گاهی از امور وجودی است؛ مانند عدالت زید، و طهارت مایعی معیّن، و گاهی از امور عدمی است که این دو صورت دارد: 1. گاهی این امر عدمی؛ عدم اصلی و ازلی است که از آن به عناوین گوناگون یاد می‏شود، از جمله: استصحاب عدم ازلی و استصحاب برائت اصلی. به این معنا که، از ازل و قبل از خلقت عالم و آدم چنین تکلیفی نبوده، پس از خلقت و قبل از شریعت اسلام نیز این حکم موجود نبوده، همچنین پس از شریعت نیز تا دوران قبل از بلوغ چنین حکمی وجود نداشته است، حال پس از بلوغ، مکلف شک می‌کند که چنین تکلیفی شرعاً بر عهده او قرار گرفته یا نه؛ در این‌جا استصحاب عدم جاری می‏شود. 2. گاهی این امر عدمی؛ از عدم‏های مضاف و غیر اصلی است؛ مانند: عدم کُرّ بودن آب و عدم موت. نسبت به جریان استصحاب در امور وجودی و عدم‌های مضاف، اشکالی وجود ندارد، اما در مورد جریان استصحاب در امور عدمی این بحث وجود دارد که آیا این نوع استصحاب حجت است یا خیر؟ بنابراین، استصحاب عدم ازلی که از اقسام استصحاب عدمی است به معنای استصحابی است که مستصحب آن، عدم ازلی می‏باشد؛ یعنی مُستصحب از ازل تا زمان شک، تحقق پیدا نکرده است؛ مثل این‌که شک شود آیا فلان شی‏ء اکنون موجود شده یا خیر، آن‌گاه استصحاب عدم ازلی در مورد آن جاری شود، و یا آن‌که شک شود ذمّه مکلف به تکالیف شرعی یا دینی مشغول شده یا نه، آن‏گاه چنین حکم شود که از ازل این تکلیف نبود، اکنون نیز همان عدم ازلی استصحاب می‏شود.[1] [1] . جمعی از مؤلفین، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 171، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی‏، قم، 1389 ش.
استصحاب عدم ازلی یعنی بنا را بر آن بگذاریم تا چیزی را که از ازل وجود نداشته، همچنان غیر موجود فرض کنیم. استصحاب عدم ازلی از اقسام استصحاب عدمی است که در زیر توضیح داده می‌شود: حکم به استمرار عدم سابق، استصحاب عدمی است، این استصحاب در مقابل استصحاب وجودی و به معنای حکم به عدم وجود مستصحبی است که نبود آن در گذشته یقینی بوده، ولی اکنون در وجود آن تردید شده است. توضیح: مستصحب گاهی از امور وجودی است؛ مانند عدالت زید، و طهارت مایعی معیّن، و گاهی از امور عدمی است که این دو صورت دارد: 1. گاهی این امر عدمی؛ عدم اصلی و ازلی است که از آن به عناوین گوناگون یاد می‏شود، از جمله: استصحاب عدم ازلی و استصحاب برائت اصلی. به این معنا که، از ازل و قبل از خلقت عالم و آدم چنین تکلیفی نبوده، پس از خلقت و قبل از شریعت اسلام نیز این حکم موجود نبوده، همچنین پس از شریعت نیز تا دوران قبل از بلوغ چنین حکمی وجود نداشته است، حال پس از بلوغ، مکلف شک می‌کند که چنین تکلیفی شرعاً بر عهده او قرار گرفته یا نه؛ در این‌جا استصحاب عدم جاری می‏شود. 2. گاهی این امر عدمی؛ از عدم‏های مضاف و غیر اصلی است؛ مانند: عدم کُرّ بودن آب و عدم موت. نسبت به جریان استصحاب در امور وجودی و عدم‌های مضاف، اشکالی وجود ندارد، اما در مورد جریان استصحاب در امور عدمی این بحث وجود دارد که آیا این نوع استصحاب حجت است یا خیر؟ بنابراین، استصحاب عدم ازلی که از اقسام استصحاب عدمی است به معنای استصحابی است که مستصحب آن، عدم ازلی می‏باشد؛ یعنی مُستصحب از ازل تا زمان شک، تحقق پیدا نکرده است؛ مثل این‌که شک شود آیا فلان شی‏ء اکنون موجود شده یا خیر، آن‌گاه استصحاب عدم ازلی در مورد آن جاری شود، و یا آن‌که شک شود ذمّه مکلف به تکالیف شرعی یا دینی مشغول شده یا نه، آن‏گاه چنین حکم شود که از ازل این تکلیف نبود، اکنون نیز همان عدم ازلی استصحاب می‏شود.[1] [1] . جمعی از مؤلفین، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 171، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی‏، قم، 1389 ش.
پاسخ:
استصحاب عدم ازلی یعنی بنا را بر آن بگذاریم تا چیزی را که از ازل وجود نداشته، همچنان غیر موجود فرض کنیم.
استصحاب عدم ازلی از اقسام استصحاب عدمی است که در زیر توضیح داده می‌شود:
حکم به استمرار عدم سابق، استصحاب عدمی است، این استصحاب در مقابل استصحاب وجودی و به معنای حکم به عدم وجود مستصحبی است که نبود آن در گذشته یقینی بوده، ولی اکنون در وجود آن تردید شده است.
توضیح: مستصحب گاهی از امور وجودی است؛ مانند عدالت زید، و طهارت مایعی معیّن، و گاهی از امور عدمی است که این دو صورت دارد:
1. گاهی این امر عدمی؛ عدم اصلی و ازلی است که از آن به عناوین گوناگون یاد می‌شود، از جمله: استصحاب عدم ازلی و استصحاب برائت اصلی.
به این معنا که، از ازل و قبل از خلقت عالم و آدم چنین تکلیفی نبوده، پس از خلقت و قبل از شریعت اسلام نیز این حکم موجود نبوده، همچنین پس از شریعت نیز تا دوران قبل از بلوغ چنین حکمی وجود نداشته است، حال پس از بلوغ، مکلف شک می‌کند که چنین تکلیفی شرعاً بر عهده او قرار گرفته یا نه؛ در این‌جا استصحاب عدم جاری می‌شود.
2. گاهی این امر عدمی؛ از عدم‌های مضاف و غیر اصلی است؛ مانند: عدم کُرّ بودن آب و عدم موت.
نسبت به جریان استصحاب در امور وجودی و عدم‌های مضاف، اشکالی وجود ندارد، اما در مورد جریان استصحاب در امور عدمی این بحث وجود دارد که آیا این نوع استصحاب حجت است یا خیر؟
بنابراین، استصحاب عدم ازلی که از اقسام استصحاب عدمی است به معنای استصحابی است که مستصحب آن، عدم ازلی می‌باشد؛ یعنی مُستصحب از ازل تا زمان شک، تحقق پیدا نکرده است؛ مثل اینکه شک شود آیا فلان شیء اکنون موجود شده یا خیر، آن‌گاه استصحاب عدم ازلی در مورد آن جاری شود، و یا آن‌که شک شود ذمّه مکلف به تکالیف شرعی یا دینی مشغول شده یا نه، آن‌گاه چنین حکم شود که از ازل این تکلیف نبود، اکنون نیز همان عدم ازلی استصحاب می‌شود.[1] [1] . جمعی از مؤلفین، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 171، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1389 ش.
- [سایر] موارد اجرای اصل استصحاب در طهارت و نجاست کدام است؟
- [سایر] یکی از موارد شبهه معاد جسمانی شبهه بنایی است که قائل شده اند نفس انسان ازلی نیست پس ابدی نخواهد بود. حال چه ارتباطی بین ازلی بودن و ابدی بودن و چه ارتباطی بین ازلی نبودن و ابدی نبودن وجود دارد و چگونه می توان از ازلی نبودن ابدی نبودن را نتیجه گرفت؟
- [سایر] من چطور با دلیل عقلی می توانم ثابت کنم و یقین کنم که خدا ازلی و ابدی است؟ شاید نباشد؟ شما از کجا می دونید خدا ازلی وابدی است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] در مقام تعارض قرعه با استصحاب یا اصول دیگر کدام مقدّم است؟
- [سایر] منظور از ازلی بودن علم خداوند چیست؟
- [سایر] منظور از ازلی بودن خداوند چیست؟
- [سایر] من چطور با دلیل عقلی میتوانم ثابت کنم و یقین کنم که خدا ازلی و ابدی است؟ شاید نباشد؟ شما از کجا میدانید خدا ازلی و ابدی است؟
- [سایر] آیا این سخن صحیح است که حقیقت حضرت علی (ع) ازلی است؟
- [سایر] آیا این سخن صحیح است که حقیقت حضرت علی (ع) ازلی است؟
- [سایر] آیا از آن رو که خداوند به شیطان تا قیامت مهلت داد، در ازلی و ابدی بودن همانند خداوند است؟