تفسیر و معنای آیه 22 سوره الحجر چیست؟

قرآن کریم در مورد باران و نزولات آسمانی و چگونگی نزول آنها می‌فرماید: «وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَیْناکُمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِینَ»؛[1] و بادها را باردار کننده فرستادیم، و از آسمان آبی نازل کردیم و شما را با آن سیراب ساختیم و شما ذخیره کننده آن نیستید.
در این آیه به عنوان نمونه‌‏ای از آن پدیده‌‏ها که خزانه و گنجینه آن نزد خدا است، ولی آن‌را به مقدار معیّنی فرود می‏‌آورد، از باران یاد می‌‏کند و می‏فرماید: ما بادها را بارور کننده فرستادیم پس، از آسمان آبی فرود آوردیم.
کلمه «لواقح» جمع «لاقحه» از ماده «لقح» به فتحه لام و سکون قاف است. لقح به معنای باردار کردن است «لقح النّخلة» یعنی گرد خرمای نر را به خرمای ماده پاشید و آن‌را باردار کرد.[2] لواقح بادهایی که ابرها را تلقیح می‌‏کنند تا حامل آب گردند. تلقیح حیوان، باردار کردن او است.[3]
امروزه در مباحث گیاه‌‏شناسی اثبات شده است که مسئله نر و مادگی در تمام گیاهان وجود دارد و بادها در وزش خود ذراتی از گرد گل گیاه نر را به گیاه ماده منتقل می‌‏کنند و آن‌را بارور می‌‏سازند. قرآن کریم در آیه مورد بحث از همین حقیقت پرده برمی‌دارد و می‏‌فرماید: ما بادها را برای کار تلقیح فرستادیم. جمله «فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَیْناکُمُوهُ» اشاره به باران است که از ابرها فرو می‌‏ریزد.[4]
جریان هوا و تغییرات مهمی که در جوّ اتفاق می‏‌افتد باعث پیدا شدن بادهایی می‏‌شود که ابرها را به حرکت در می‌‏آورند و بارور می‌‏سازند. همان‌گونه که در عالم گیاه و حیوان از ملاقات دو جنس نر و ماده و تلقیح آنان، زایش به وجود می‌‏آید، در جوّ زمین هم از به هم رسیدن ابرهایی که بارهای مثبت و یا منفی دارند، ابرهای باران‌زا به وجود می‌‏آید و باران می‌‏بارد و این تلقیح به وسیله باد انجام می‌‏شود. ولی در این آیه به نقش باد در تلقیح ابرها اشاره شده است، نظیر: «اللَّهُ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً فَیَبْسُطُهُ فِی السَّماءِ کَیْفَ یَشاءُ وَ یَجْعَلُهُ کِسَفاً فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ»؛[5] خدا است آن‌که بادها را می‌‏فرستد که ابر را بر می‏‌انگیزانند، پس آن‌را در آسمان آن‌گونه که بخواهد می‌‏گستراند و پاره پاره‌‏اش می‌‏کند، پس باران را بینی که از خلال آن بیرون می‌‏آید.
در آیه مورد بحث پس از ذکر چگونگی نزول باران، اضافه می‌‏کند که ما شما را به وسیله آن سیراب می‌‏کنیم و شما ذخیره کننده آن نیستید. اشاره به این‌که خداوند ضمن سیراب کردن بندگان و زراعت‌‏ها و چهارپایان آنان، مقداری از آب را هم ذخیره می‌‏کند و آب در دل زمین فرو می‌‏رود و سپس به صورت چشمه‌‏ها ظاهر می‌‏شود و رودها به وجود می‌‏آیند و بشر در مواقعی هم که باران نمی‌‏بارد از آن استفاده می‌‏کند و یکی از نعمت‌‏های بزرگ خداوند، ذخیره سازی آب در زمین است.
حال ممکن است که پرسشی مطرح شود مبنی بر اینکه چگونه خدا بیان داشته که شما نمی­توانید ذخیره‌سازی کنید، با آنکه امروزه بشر با ساخت سدهای عظیم، آب را ذخیره‌سازی می‌کند؟!
در پاسخ می­توان گفت که سدسازی در مقیاسهای کوچکتر از قبل از اسلام هم وجود داشته و مطمئناً آیه فوق، ناظر به امکان نداشتن سدسازی نیست اما بدیهی است ظرفیت مخازن و سدهای نوین ساخت بشر نیز در مقابل اقیانوس­هایی که منبع عظیم ذخیره آب هستند بسیار ناچیز به شمار آمده و می­توان گفت که انسان هیچگاه به توانایی ذخیره­سازی این حجم سنگین از آب دست نخواهد یافت.
البته برخی گفته‌اند جمله: «ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِینَ» (شما توانایی حفظ و ذخیره کردن این آبها را ندارید) ممکن است اشاره به ذخیره کردن آب باران قبل از نزولش باشد؛ یعنی شما نمی‌‏توانید آب را در این ابرها که منابع اصلی بارانند ذخیره‌سازی کنید.[6]   [1] . حجر، 21. [2] . قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‏6، ص 199، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1371 ش. [3] . طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق، بلاغی، محمد جواد، ج ‏6، ص 513، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372 ش. [4] . ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏12، ص 146، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [5] . روم، 48. [6] . ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏11، ص 62، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.