آیا امام رضا(ع) بعد از شهادت حضرت معصومه(س) به قم سفر کرده‌اند یا خیر؟ همراهان حضرت معصومه در سفر به ایران چه کسانی بوده‌اند؟

1. در کتاب «تاریخ قم» نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی‏(قرن چهارم هجری) و نیز بخشی از ضمیمه جلد 48 بحار الانوار[1] به نقل از کتاب «تاریخ قم» در ماجرای دفن جنازه مطهر حضرت معصومه(س) دو قول نقل شده است:
الف. حسن بن محمد قمی می‌گوید: خبر دادند مرا بزرگان قم از آباء خود که وقتی مأمون حضرت رضا(ع) را در سال دویست هجری به مرو برای ولایت عهدی خواست، در سال دویست و یک فاطمه خواهرش به قصد دیدار برادر خارج شد همین که به ساوه رسید، مریض شد، پرسید: «چقدر راه است بین ساوه و قم؟» گفتند: ده فرسخ فرمود: «مرا ببرید به قم» او را به قم بردند و در منزل موسی بن خزرج بن سعد اشعری وارد شد.
بنابر صحیح‌ترین روایات وقتی خبرش به قم رسید بزرگان قم به استقبال او رفتند، پیشاپیش آنها موسی بن خزرج بود وقتی خدمت حضرت معصومه رسید مهار ناقه‌اش را گرفته به منزل خود رسید و در خانه او هفده روز بود آن‌گاه از دنیا رفت.
موسی دستور داد او را غسل داده کفن کردند و نماز بر او خوانده و در زمینی که متعلق به موسی بود دفن کردند و اکنون مزار مقدس اوست. بر فراز قبرش سقفی از بوریا ساختند تا بالأخره زینب که دختر حضرت جواد(ع) بود بر فراز قبر او قبه‌ای ساخت.
ب. به من خبر داد: حسین بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه از محمّد بن حسن بن احمد بن ولید که وقتی فاطمه(س) از دنیا رفت، او را غسل داده کفن کردند و بدن او را به قبرستان بابلان بردند و او را در سردابی گذاشتند که برایش حفر شده بود. قبیله سعد اختلاف کردند از این‌که چه کسی او را داخل سرداب گذارد. سپس همه قبول کردند که خادم پیرمردی از این قبیله به نام قادر مباشر این کار شود همین که از پی او فرستادند دیدند دو سوار از طرف بیابان می‌آیند هر دو نقاب دارند نزدیک جنازه که رسیدند نماز خواندند بر او و وارد سرداب شدند و جنازه را در سرداب گذاشته دفن کردند بعد از سرداب خارج شده بدون این‌که با کسی صحبت کنند سوار شده رفتند هیچ‌کس نفهمید آنها که بودند.[2]
شاید بتوان گفت که آن دو نفر حضرت امام رضا(ع) و امام جواد(ع) بوده‌اند.
2. درباره همراهان حضرت معصومه(س) باید گفت:
روشن است که حضرت معصومه(س) در شرایط حاکم بر آن عصر و ناامنی جاده‌ها، با همراهانی قابل اعتماد و مسلح به مسافرت پرداخت. ولی در منابع تاریخی و نیز کتاب «تاریخ قم» - که به جریان سفر حضرت معصومه(س) می‌پردازد - نامی از این افراد نیامده است.
البته یکی از پژوهشگران معاصر درباره همراهان حضرتشان می‌گوید: حضرت معصومه(س) در رأس یک قافله 22 نفری متشکل از علویان و برادران امام رضا(ع) برای دیدار با آن امام همام رهسپار ایران گردید.[3]   [1] . که از خود علامه مجلسی نیست بلکه کتابی به نام «تحفة العالم» نوشته سید جعفر آل بحر العلوم(1377 ق) است که در برخی از چاپ‌ها به بحار الانوار افزوده شده است. [2] . قمی‏، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قم، ترجمه: قمی‏، حسن بن علی بن عبد الملک(805 – 806ق)، ص 565 – 569، قم، کتابخانه بزرگ آیت الله العظمی مرعشی نجفی‏، چاپ اول‏، 1385ش؛ سید جعفر آل بحر العلوم، تحفة العالم(ضمیمه ج 48 بحار الانوار)، ص 290، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق. [3] . عاملی، جعفر مرتضی، الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع)، دراسة و تحلیل، ص 428، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ سوم، 1403ق. در صورت یافتن منبعی تاریخی برای این نقل، آن‌را به این پاسخ خواهیم افزود.