از نظر اسلام؛ آسمان دارای چه ویژگی‌هایی است و بر زمین چه برتری دارد؟

پاسخ اجمالی:
با این‌که آسمان و زمین از نشانه‌های عظمت پروردگار و قدرت او هستند، اما در قرآن کریم ویژگی‌هایی برای آسمان و نیز تأثیرات و برکات مادی و معنوی آن بر زمین ذکر شده است، که نشان‌گر جایگاه بلند آسمان و برتری و فضیلت آن بر زمین است. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از: مبدأ نزول باران و رزق و خیر و برکت، مجرای نزول وحی، جایگاه فرشتگان و... .
البته ویژگی‌های مشترکی نیز بین ‌آسمان و زمین وجود دارد؛ مانند این‌که آسمان‌ها و زمین همانند دیگر موجودات عالم، حمد و تسبیح خدا را می‌گویند.

پاسخ تفصیلی:
از نگاه قرآن؛ آسمان و زمین از نشانه‌های عظمت پروردگار و قدرت او و از نعمت‌های الهی بر انسان‌ها هستند، و نیز از آنها چنین استفاده می‌شود که: در جهان هستی، هفت آسمان وجود دارد، و آسمان دنیا (آسمان نزدیک‌تر و یا پست‌تر) همان آسمانی است که این ستاره‌های محسوس در آن، شناورند؛ و در جهان، هفت زمین وجود دارد که در قرآن از آن یاد شده است در آن‌جا که فرمود: (اللَّهُ الَّذی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ).[1] یکی از آنها زمین این دنیا است.[2]
درباره ویژگی و نعمت آرامش زمین می‌خوانیم: (او کسی است که زمین را برای شما رام کرد، بر شانه‌های آن راه بروید و از روزی‌های خداوند بخورید و بازگشت و اجتماع همه به سوی او است).[3] و (همان خداوندی که زمین را برای شما محل آسایش قرار داد و راه‌هایی در آن ایجاد کرد).[4] خداوند، زمین را تشبیه می‌کند به گهواره، که مکانی است آماده برای نشستن و خوابیدن و گویا انسان، کودکی است که به گهواره زمین سپرده شده و در آن‌جا همه وسائل آسایش او فراهم است. در آیه شریفه، زمین را مهد آرامش و آسایش قرار داده است و حرکت‌های‌ وضعی و انتقالی آن بسیار آرام است و به واسطه کرویت زمین و قانون جاذبه آن و همچنین قشر عظیم هوایی که اطراف آن‌را گرفته است، می‌تواند، محل آسایش و راحتی و مکان امنی برای زندگی باشد.
با این همه؛ آسمان دارای جایگاه بلند و پُراهمّیتی است و در روایات، اشیا و امور ارزش‌مند به آن تشبیه شده است.[5] نظام شگفت انگیز آسمان که هر جزء آن آیتی از آیات الهی ‌است، با گذشت میلیون‌ها سال ‌بدون کم‌ترین انحراف و دگرگونی ‌ادامه دارد و با پیشرفت علم، هر روز پرده از این نظام شگفت‌آور کنار رفته، اسرار آن آشکار می‌شود.
در قرآن کریم ویژگی‌هایی برای آسمان و نیز تأثیرات و برکات مادی و معنوی آن بر زمین ذکر شده است، که می‌توان از آنها برتری و فضیلت آسمان بر زمین را فهمید؛ در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. مبدأ نزول باران و رزق و خیر و برکت: (و [نیز در] پیاپی آمدن شب و روز، و آنچه خدا از روزی از آسمان فرود آورده و به [وسیله‌] آن، زمین را پس از مرگش زنده گردانیده است؛ و [همچنین در] گردش بادها [به هر سو،] برای مردمی که می‌اندیشند نشانه‌هایی است)،[6] (و خدا از آسمان باران فرستاد و با آن زمین را پس از پژمردگی زنده کرد)،[7] (و روزی شما و آنچه وعده داده شده‌اید در آسمان است).[8]
2. سقف مرفوع: (وَالسَّقفِ المَرفُوعِ)؛[9] سوگند به سقف بلند آسمان. تعبیر (سقف) از آن‌رو است که ستارگان و کرات، چنان سراسر آسمان را پوشانده‌اند که به سقفی می‌مانند؛ همچنین ممکن است به جوّ اطراف زمین اشاره باشد که مانند سقفی محکم آن‌را فرا گرفته، از آسیب شهاب‌سنگ‌ها حفظ می‌کند.[10]
3. جایگاه اصلی فرشتگان: از آیات و روایات به دست می‌آید که جایگاه اصلی فرشتگان آسمان است؛ مانند: (قُلْ لَوْ کانَ فِی الْأَرْضِ مَلائِکَةٌ یَمْشُونَ مُطْمَئِنِّینَ لَنَزَّلْنا عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ مَلَکاً رَسُولاً)؛[11] بگو: اگر فرشتگانی در روی زمین ساکن بودند، هر آینه فرشته‌ای [همنوع آنها] از آسمان به رسالت بر آنان می‌فرستادیم.
امام علی(ع) در وصف فرشتگان و اعمالشان می‌فرماید: (سپس خداوندِ سبحان، آسمان‌های برافراشته را از هم گشود و میان آنها را از اقسام فرشتگان پُر کرد).[12] مقصود از آسمان‌هایی که محل فرشتگان است، کرات و افلاک محسوس و مادّی نیست؛ بلکه عالم ملکوت است که افقی عالی‌تر از عالم ملک و محسوس دارد؛[13] چنان‌که ملائکه نیز خود مجرّدند نه مادّی.
4. مجرای نزول وحی: از آیه شریفه (قَدْ نَری‌ تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ)[14] استفاده می‌شود، پیامبر خدا(ص) که در انتظار تغییر قبله بود، برای نزول وحی به آسمان می‌نگریست.[15]
5. جایگاه و مبدأ تدبیر امور: از آیات قرآن به دست می‌آید که جایگاه تدبیر امور، آسمان است؛ مانند این آیه شریفه: (پروردگار شما، خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز (شش دوران‌) آفرید سپس بر تخت [قدرت] قرار گرفت، و به تدبیر کار [جهان] پرداخت).[16]
ویژگی‌های مشترکی نیز بین ‌آسمان و زمین وجود دارد که از این جهت برتری میان آنها وجود ندارد؛ مانند:
1. تسبیح کننده: آسمان‌ها و زمین همانند دیگر موجودات عالم، حمد و تسبیح خدا را می‌گویند: (آسمان‌های هفت‌گانه و زمین و کسانی که در آنها هستند، همه تسبیح او می‌گویند و هر موجودی، تسبیح و حمد او می‌گوید ولی شما تسبیح آنها را نمی‌فهمید او بردبار و آمرزنده است).[17]
2. مطیع خداوند: قرآن، با صراحت، فرمان‌برداری آسمان و زمین در مقابل اوامر الهی را بیان می‌کند: (سپس به آفرینش آسمان پرداخت، در حالی که به صورت دود بود به آن و به زمین دستور داد: به وجود آیید [و شکل گیرید]، خواه از روی اطاعت و خواه اکراه! آنها گفتند: ما فرمان‌پذیر می‌آییم [و شکل می‌گیریم]).[18] اطاعت آسمان و زمین مانند امر خداوند به آنها، تکوینی و ایجادی است.[19]

پی نوشتها:
[1]. طلاق، 12: (خداوند است که هفت آسمان را و از زمین همانند آنها را آفریده است).
[2]. ر.ک: islamquest.net/fa/archive/question/fa1851
؛ islamquest.net/fa/archive/question/fa5584
؛ islamquest.net/fa/archive/question/fa5424.
[3]. ملک، 15.
[4]. طه، 53.
[5]. ر.ک: شیخ صدوق، الأمالی، ص 192، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
[6]. جاثیه، 5.
[7]. نحل، 65.
[8]. ذاریات، 22.
[9]. طور، 5.
[10]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌22، ص 413، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[11]. اسراء، 95.
[12]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، صبحی صالح، خطبه 1، ص 41، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[13]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‌17، ص 125، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[14]. بقره، 144: (ما گردانیدن رویت را در [جهت‌] آسمان [چون کسی که به انتظار مطلبی باشد] می‌بینیم).
[15]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‌، محمد جواد، ج ‌1، ص 419، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‌1، ص 325.
[16]. یونس، 3.
[17]. اسراء، 44.
[18]. فصلت، 11.
[19]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‌17، ص 365 – 366.
منبع: www.islamquest.net