در آیه 8 سوره نمل منظور از کسی که در آتش است و کسی که اطراف آتش است چیست؟

"فَلَمَّا جاءَها نُودِیَ أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ وَ مَنْ حَوْلَها وَ سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ"؛ هنگامی که نزد آتش رسید، ندایی برخاست که مبارک باد آن کس که در آتش است، و کسی که در اطراف آن است، و منزه است خداوندی که پروردگار عالمیان است.
در این که منظور از"کسی که در آتش است" و" کسی که در اطراف آن" است، چه کسی است؟ مفسران نظریات گوناگونی بیان کرده‌اند. قبل از بیان دیدگاه های مفسّران، توضیح این نکته ضروری به نظر می رسد که کلمه "بورک" در آیه، فعل ماضی مجهول از "برک" باب مفاعله- مبارکه است و "مبارکه" به معنای دادن خیر بسیار است. گفته می‌شود: "بارکه" و نیز "بارک علیه"، و همچنین "بارک فیه"، یعنی خیر بسیاری به او پوشانید و خلعت بسیاری به او آویخت.[1]
در سوره "طه" وقتی در داستان موسی (ع) به این جا می‌رسد، به جای این جمله در این که چه ندایی از آتش برخاست، فرمود: "فَلَمَّا أَتاها نُودِیَ یا مُوسی‌ إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً وَ أَنَا اخْتَرْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِما یُوحی‌"؛ من پروردگار توام! کفش هایت را بیرون آر، که تو در سرزمین مقدّس (طوی) هستی! و من تو را (برای مقام رسالت) برگزیدم اکنون به آنچه بر تو وحی می‌شود، گوش فرا ده!.[2]
اما این که مراد از"مَنْ فِی النَّارِ- آن که در آتش است" کیست؟ سخنان مفسران مختلف است که در این جا به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1. برخی برآنند: منظور از کسی که در آتش است (مَنْ فِی النَّارِ)، خدا است و معنایش این است که مبارک است آن کسی که سلطنت و قدرتش در آتش ظهور کرده؛ چون صدای گفت و گو از درخت برمی‌خاست، درختی که به شهادت آیات سوره قصص، آتش اطرافش را احاطه کرده بود. بنابر این تفسیر، معنای آیه این می‌شود که مبارک است آن کسی که با کلام خود از آتش برای تو تجلی کرد و خیر کثیر به تو داد. طبق این تفسیر، جمله "وَ سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ" تنزیه خدا است از این که جسم یا جسمانی باشد و مکان بدو احاطه یابد و یا در دسترس حوادث قرار گیرد.[3]
2. گروهی دیگر در بیانی دیگر گفته اند: منظور از آتش در این جا نور است و کسی که در آتش است قدرت خدا است و کسی که اطراف آتش است موسی (ع) است. معنای آیه طبق این نظر چنین است، آنچه را که موسی گمان می کرد آتش است، آن نور مبارکی بود که خداوند با قدرت خویش ایجاد کرد، و موسی که در اطراف آن ایستاده بود نیز مبارک است؛ برای این که خداوند او را برای رسالت خویش در زمین برگزید.[4]
3. بعضی دیگر از مفسران گفته‌اند: مراد از "مَنْ فِی النَّارِ" ملائکه‌ای است که در آتش حاضر بوده‌اند، همچنان که مراد از "من حولها" موسی (ع) است.[5]
در بیانی دیگر آمده است: منظور از "من حولها" در آیه مورد بحث، کسی است که پیرامون آتش بوده، که یا موسی به تنهایی بوده، یا اگر دیگران هم بودند او نیز حضور داشت، و مراد از مبارکه بودن او، همان برگزیدن او بعد از تقدیس او است. [6]
4. گروه دیگر عکس آن را معتقدند؛ یعنی گفته‌اند: مراد از جمله اولی موسی (ع) و مراد از دومی ملائکه است.[7]
به عبارت روشن تر؛ منظور از کسی که در آتش است، حضرت موسی (ع) بوده که به آن شعله آتش که از میان درخت سبز نمایان شده بوده، آن قدر نزدیک گردید که گویی در درون آن قرار داشت، و منظور از کسی که اطراف آن قرار دارد فرشتگان مقرب پروردگار است که در آن لحظه خاص، آن سرزمین مقدس را احاطه کرده بودند. یا این که منظور از کسانی که در آتش اند فرشتگان الاهی هستند و کسی که در گرد آن قرار دارد حضرت موسی است.[8]
پی نوشت:
[1] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ج 1، ص 119، دارالعلم الشامیة، بیروت، 1412ق؛ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‌15، ص 487، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1374.
[2] طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‌15، ص 487.
[3] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، ج‌7، ص 331، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372.
[4] مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج‌6، ص 8، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ اول، 1424ق.
[5] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌15، ص 407-408، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374.
[6] طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‌15، ص 487.
[7] آلوسی، سید محمود، روح المعانی، ج 19، ص 160،دارالکتب العلمیة، بیروت، 1415ق.
[8] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌15، ص 407-408.
منبع:islamquest.net