جبر و اختیار
بحث جبر و اختیار پیرامون مجبور یا مختار بودن انسان است که در اصول ، در بحث طلب و اراده ، به مناسبت ، از آن صحبت می‌شود .
جبر و اختیار از منظر قرآن کریم راتجزیه و تحلیل نمایید.
یکی از کارهایی که توجه بشر را به خود جلب کرده، این است که آیا انسان در کارهای خود آزاد و مختار است، و یا مجبور می‌باشد و در محیط زندگی عوامل مرموزی است که او را به یک سو سوق می‌دهد؟ هر انسانی فطرتاً و به حکم وجدان خود کاملاً درک می‌کند که در کارهای خود از آزادی برخوردار است. قرآن کریم در تأیید داوری فطرت و حکم خرد تصریحاً و تلویحاً آزادی انسان را زیربنای تشریع دانسته و سرنوشت او را در دست خود می‌داند: "و ان لیس للانسان الاّ ما سعی؛ بر آدمی جز نتیجه تلاش چیزی نیست".(1) و می‌فرماید: "کل نفس بما کسبت رهینة؛ هر انسانی در گرو کار خود می‌باشد".(2) چه پیامی رساتر از این که می‌گوید: "هر کسی کار نیکی انجام دهد، به سود خود انجام داده است و هر کس کار بد انجام داده است، به زیان او می‌باشد و خدای تو بر بندگان ستم نمی‌کند".(3) اعزام پیامبران و تشریع قوانین و کوشش‌های تربیتی و تأسیس این همه دانشکده‌های علوم انسانی و برنامه‌های پرورشی، بر اصل آزادی انسان استوار است. اگر این اصل متزلزل گردد، برای هیچ کدام معنی صحیحی نخواهد بود، و باید تمام کوشش‌های دانشمندان علوم تربیتی را تلاش بی ثمر دانست. از نظر منطق قرآن بشر مختار و آزاد آفریده شده، یعنی به او عقل و فکر و اراده داده شده است. بشر در کارهای ارادی خود مانند یک سنگ نیست که او را از بالا به پایین رها کرده باشند و تحت تأثیر عامل جازبه زمین به طرف زمین سقوط کند. نیز مانند گیاه نیست که تنها یک راه محدود در جلو او هست، و همین که در اوضاع معین رشد و نمو قرار گرفت، خواه ناخواه مواد غذایی را جذب و راه رشد و نمو را طی می‌کند. نیز مانند حیوان نیست که به حکم غریزه کارهایی را انجام دهد. بشر همیشه خود را در چهار راه‌هایی می‌بیند و هیچ گونه اجباری ندارد که فقط یکی از آن‌ها را انتخاب کند. انتخاب یکی از آن‌ها به نظر و فکر و اراده شخصی او مربوط است؛ یعنی طرز فکر و انتخاب او است که یک راه را معین می‌کند.(4) قرآن می‌فرماید: "ما راه را به انسان ارائه نمودیم. او خود سپاسگزار است یا ناسپاس".(5) و می‌فرماید: "هر که خواهد، ایمان آورد و هر که خواهد، کفر ورزد".(6) پی نوشت‌ها: 1 - نجم (53)، آیه 39. 2 - مدثر (74)، آیه 38. 3 - فصلت (41)، آیه‌46. 4 - مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 385 (انسان و سرنوشت). 5 - دهر (76)، آیه 3. 6 - کهف (18)، آیه 29. eporsesh.com
یکی از کارهایی که توجه بشر را به خود جلب کرده، این است که آیا انسان در کارهای خود آزاد و مختار است، و یا مجبور می‌باشد و در محیط زندگی عوامل مرموزی است که او را به یک سو سوق می‌دهد؟ هر انسانی فطرتاً و به حکم وجدان خود کاملاً درک می‌کند که در کارهای خود از آزادی برخوردار است. قرآن کریم در تأیید داوری فطرت و حکم خرد تصریحاً و تلویحاً آزادی انسان را زیربنای تشریع دانسته و سرنوشت او را در دست خود می‌داند: "و ان لیس للانسان الاّ ما سعی؛ بر آدمی جز نتیجه تلاش چیزی نیست".(1) و می‌فرماید: "کل نفس بما کسبت رهینة؛ هر انسانی در گرو کار خود می‌باشد".(2) چه پیامی رساتر از این که می‌گوید: "هر کسی کار نیکی انجام دهد، به سود خود انجام داده است و هر کس کار بد انجام داده است، به زیان او می‌باشد و خدای تو بر بندگان ستم نمی‌کند".(3) اعزام پیامبران و تشریع قوانین و کوشش‌های تربیتی و تأسیس این همه دانشکده‌های علوم انسانی و برنامه‌های پرورشی، بر اصل آزادی انسان استوار است. اگر این اصل متزلزل گردد، برای هیچ کدام معنی صحیحی نخواهد بود، و باید تمام کوشش‌های دانشمندان علوم تربیتی را تلاش بی ثمر دانست. از نظر منطق قرآن بشر مختار و آزاد آفریده شده، یعنی به او عقل و فکر و اراده داده شده است. بشر در کارهای ارادی خود مانند یک سنگ نیست که او را از بالا به پایین رها کرده باشند و تحت تأثیر عامل جازبه زمین به طرف زمین سقوط کند. نیز مانند گیاه نیست که تنها یک راه محدود در جلو او هست، و همین که در اوضاع معین رشد و نمو قرار گرفت، خواه ناخواه مواد غذایی را جذب و راه رشد و نمو را طی می‌کند. نیز مانند حیوان نیست که به حکم غریزه کارهایی را انجام دهد. بشر همیشه خود را در چهار راه‌هایی می‌بیند و هیچ گونه اجباری ندارد که فقط یکی از آن‌ها را انتخاب کند. انتخاب یکی از آن‌ها به نظر و فکر و اراده شخصی او مربوط است؛ یعنی طرز فکر و انتخاب او است که یک راه را معین می‌کند.(4) قرآن می‌فرماید: "ما راه را به انسان ارائه نمودیم. او خود سپاسگزار است یا ناسپاس".(5) و می‌فرماید: "هر که خواهد، ایمان آورد و هر که خواهد، کفر ورزد".(6) پی نوشت‌ها: 1 - نجم (53)، آیه 39. 2 - مدثر (74)، آیه 38. 3 - فصلت (41)، آیه‌46. 4 - مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 385 (انسان و سرنوشت). 5 - دهر (76)، آیه 3. 6 - کهف (18)، آیه 29. eporsesh.com
پاسخ:
یکی از کارهایی که توجه بشر را به خود جلب کرده، این است که آیا انسان در کارهای خود آزاد و مختار است، و یا مجبور می‌باشد و در محیط زندگی عوامل مرموزی است که او را به یک سو سوق می‌دهد؟
هر انسانی فطرتاً و به حکم وجدان خود کاملاً درک می‌کند که در کارهای خود از آزادی برخوردار است. قرآن کریم در تأیید داوری فطرت و حکم خرد تصریحاً و تلویحاً آزادی انسان را زیربنای تشریع دانسته و سرنوشت او را در دست خود می‌داند: "و ان لیس للانسان الاّ ما سعی؛ بر آدمی جز نتیجه تلاش چیزی نیست".(1) و می‌فرماید: "کل نفس بما کسبت رهینة؛ هر انسانی در گرو کار خود می‌باشد".(2)
چه پیامی رساتر از این که می‌گوید: "هر کسی کار نیکی انجام دهد، به سود خود انجام داده است و هر کس کار بد انجام داده است، به زیان او می‌باشد و خدای تو بر بندگان ستم نمی‌کند".(3)
اعزام پیامبران و تشریع قوانین و کوشش‌های تربیتی و تأسیس این همه دانشکده‌های علوم انسانی و برنامه‌های پرورشی، بر اصل آزادی انسان استوار است. اگر این اصل متزلزل گردد، برای هیچ کدام معنی صحیحی نخواهد بود، و باید تمام کوشش‌های دانشمندان علوم تربیتی را تلاش بی ثمر دانست.
از نظر منطق قرآن بشر مختار و آزاد آفریده شده، یعنی به او عقل و فکر و اراده داده شده است. بشر در کارهای ارادی خود مانند یک سنگ نیست که او را از بالا به پایین رها کرده باشند و تحت تأثیر عامل جازبه زمین به طرف زمین سقوط کند. نیز مانند گیاه نیست که تنها یک راه محدود در جلو او هست، و همین که در اوضاع معین رشد و نمو قرار گرفت، خواه ناخواه مواد غذایی را جذب و راه رشد و نمو را طی می‌کند. نیز مانند حیوان نیست که به حکم غریزه کارهایی را انجام دهد. بشر همیشه خود را در چهار راه‌هایی می‌بیند و هیچ گونه اجباری ندارد که فقط یکی از آنها را انتخاب کند. انتخاب یکی از آنها به نظر و فکر و اراده شخصی او مربوط است؛ یعنی طرز فکر و انتخاب او است که یک راه را معین می‌کند.(4)
قرآن می‌فرماید: "ما راه را به انسان ارائه نمودیم. او خود سپاسگزار است یا ناسپاس".(5) و می‌فرماید: "هر که خواهد، ایمان آورد و هر که خواهد، کفر ورزد".(6)
پی نوشت‌ها:
1 - نجم (53)، آیه 39.
2 - مدثر (74)، آیه 38.
3 - فصلت (41)، آیه46.
4 - مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 385 (انسان و سرنوشت).
5 - دهر (76)، آیه 3.
6 - کهف (18)، آیه 29.
eporsesh.com
- [سایر] اطلاعاتی در مورد غیبت از منظر قرآن کریم می خواستم.
- [سایر] آزادی و اسارت معنوی را از منظر قرآن کریم را توضیح دهید؟
- [سایر] صله و قطع رحم از منظر قرآن کریم را توضیح دهید؟
- [سایر] نگاه به افراد محرم و نامحرم را از منظر قرآن کریم به طور کامل توضیح دهید.
- [سایر] آیات قرآن در ارتباط با مسئله جبر و اختیار چه می گوید؟
- [سایر] زندگی انسان جبر است یا اختیار؟
- [سایر] جبر و اختیار به چه معناست؟
- [سایر] قضا و قدر و جبر و اختیار را توضیح دهید.
- [آیت الله خامنه ای] احتراماً معروض می دارد جهت اشاعه فرهنگ ناب قرآن کریم و اسلام عزیز قرار است نسخه ای از قرآن کریم به ترجمه ارمنی تهیه و در اختیار غیر مسلمانان قرار گیرد لذا خواهشمندم حکم شرعی این عمل را بیان فرمایید.
- [سایر] جبر و اختیار که در علم کلام از آن بحث می شود به چه معناست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مرتبه سوم توسل به زور و جبر است، پس اگر بداند یا اطمینان داشته باشد که ترک منکر نمی کند یا واجب را بجا نمی آورد مگر با اعمال زور و جبر، واجب است لکن باید تجاوز از قدر لازم نکند.
- [آیت الله سیستانی] اگر کسی روزه ماه رمضان را به خوردن یا آشامیدن یا جماع یا استمناء یا باقی ماندن بر جنابت باطل کند ، در صورتی که از روی عمد و اختیار باشد و از روی ناچاری و جبر نباشد ، اضافه بر قضا ، کفاره هم بر او واجب می‌شود . و احتیاط مستحب آن است که کسی که روزه را به غیر آنچه گفته شد باطل کند ، اضافه بر قضا ، کفاره هم بدهد .
- [آیت الله خوئی] اگر فراموش کند که روزه است و جماع نماید، یا او را به جماع مجبور نمایند، به نحوی که از اختیار او خارج شود، روزه او باطل نمیشود. ولی چنانچه در بین جماع یادش بیاید یا جبر او برداشته شود، باید فوراً از حال جماع خارج شود، و اگر خارج نشود، روزه او باطل است. 3 استمناء (مسألة 1597)- اگر روزهدار استمنا کن (معنای استمنا در مسأله 1581 گذشت)، روزهاش باطل می‌شود.
- [آیت الله خوئی] مستحاضهای که برای نماز وضو گرفته یا غسل کرده بنابر احتیاط نمیتواند در حال اختیار جائی از بدن خود را به خط قرآن برساند، و در حال اضطرار جائز است ولی بنابر احتیاط باید وضو بگیرد.
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحاضه ای که برای نماز وضو گرفته یا غسل کرده بنابر احتیاط نمی تواند در حال اختیار جایی از بدن خود را به خط قران برساند و در حال اضطرار جایز است ولی بنابر احتیاط باید وضو بگیرد
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] مستحاضه که برای نماز وضو گرفته یا غسل کرده بنا بر احتیاط نمی تواند در حال اختیار جائی از بدن خود را به خط قرآن برساند و در حال اضطرار جایز است ولی بنا بر احتیاط باید وضو بگیرد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحاضهای که برای نماز وضو گرفته یا غسل کرده، بنا بر احتیاط نمیتواند در حال اختیار جایی از بدن خود را به خط قرآن برساند و در حال اضطرار جایز است؛ ولی بنا بر احتیاط باید وظیفه غسل یا وضویی که برای نماز دارد، برای رساندن بدن به خط قرآن هم انجام دهد.
- [امام خمینی] جایز نیست برای طلاب علوم دینیه دخول در مدارس که بعض معممین و ائمه جماعت از طرف دولت جائر و یا با اشاره دولت تصدی نمودهاند چه برنامه تحصیلی از طرف دولت جائر باشد یا از طرف این نحو متصدیان که عمّال دولت جائر هستند، زیرا در این امور نقشه محو آثار اسلام و احکام قرآن کریم کشیده شده است.
- [امام خمینی] اگر آروغ بزند و بدون اختیار چیزی در گلو یا دهانش بیاید آن را بیرون بریزد، و اگر بی اختیار فرو رود، روزه اش صحیح است.
- [امام خمینی] قوانین و مصوباتی که از مجالس قانونگذاری دولتهای جائر به امر عمال اجانب خَذَلَهم اللَّه تعالی بر خلاف صریح قرآن کریم و سنّت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم میگذرد و گذشته است، از نظر اسلام لغو و از نظر قانون بیارزش است، و لازم است مسلمانها از امرکننده و رأیدهنده به هر طور ممکن است اعراض کنند، و با آنها معاشرت و معامله نکنند، و آنان مجرمند و عملکننده به رأی آنها معصیت کار و فاسق است.