چرا به فرشته‌ها، عتید و رقیب و کرام الکاتبین می‌گویند؟

با دقت در آیاتی مانند: (و ان علیکم لحافظین، کراماً کاتبین، یعلمون ما تفعلون)؛[1] بدون شک به دست می آید که: نگاهبانانی بر شما گمارده شده است، نگاهبانی که در نزد پروردگار مقرب و محترمند و پیوسته اعمال شما را می‌نویسند و از آن چه شما انجام می‌دهید، آگاهند و همه را به خوبی می‌دانند. و آیه: (ما یلفظ من قولٍ الا لدیه رقیب عتید)؛[2] می گوید: انسان هیچ سخنی را تلفظ نمی‌کند، مگر این که نزد آن فرشته‌ای است مراقب و آماده برای انجام مأموریت و آیه (اذ یتلقی المتلقیان عن الیمین و عن الشمال قعید)؛[3] می فرماید: به خاطر آورید هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم شما هستند، اعمال شما را تلقی و ثبت می‌کنند. با توجه به آیات فوق روشن می‌شود منظور از حافظین، فرشتگانی هستند که مأمور حفظ و نگهداری اعمال انسانها اعم از نیک و بد هستند. رقیب از اسمای حسنای خداوند است و به معنی حافظ اعمال می‌باشد. طبرسی ‌گوید: رقیب یعنی حافظی که هیچ چیز از او پوشیده نیست، بنابراین مراد از رقیب در آیه، یعنی حافظ و ضابط اعمال و کلمات است و عتید یعنی آماده و حاضر. پس رقیب یعنی حافظی که آماده ثبت اعمال است.[4]
بدون شک خداوند قبل از هر کس، و بهتر از هر کس شاهد و ناظر اعمال آدمی است. ولی برای تأکید بیشتر و احساس مسئولیت فزون‌تر مراقبان زیادی گمارده است که یک گروه از آنها، همین فرشتگان هستند که شاهدان اعمال در دادگاه قیامت موسومند.[5]
امّا چرا این فرشتگان را کرام الکاتبین می‌گویند، در جواب باید گفت:
1. توصیف فرشتگان به این صفت، باعث می‌شود تا انسانها بیشتر مراقب اعمال خویش باشند؛ زیرا هر قدر ناظر بر اعمال انسان، شخصیت والاتری باشد، انسان بیشتر از او ملاحظه می‌کند و از انجام گناه شرمنده‌تر می‌شود. تعبیر به (کاتبین) در حقیقت تأکیدی است بر این معنی که آنها به حافظه قناعت نمی‌کنند، ‌بلکه دقیقاً می‌نویسند و ثبت می‌کنند و به این ترتیب هرگز چیزی از آنها فوت نمی‌شود و صغیر و کبیر را ثبت می‌کنند.[6]
تعبیر به (یعلمون ما تفعلون) باز تأکید مجددی است بر این حقیقت که آنها از همه اعمال‌ شما بدون استثنا آگاهند و نوشتن آنها بر اساس همین آگاهی است.
2. یکی دیگر از کرامت فرشتگان این است که انسان اگر در ذهنش تصور و نیت عمل نیکی بیاید، ملائکه آن نیت و تصور را انجام شده تلقی می کند و می‌نویسند، ‌می‌گوید ای کاش پول می‌داشتم بیمارستان یا جاده می‌ساختم، امّا حالا ندارد. با این قید که اگر داشت، همان نیت خیر او را به حساب او می‌نویسند،‌ امّا اگر نیت گناه کند تا زمانی که انجام ندهد به حساب او منظور نمی‌کنند. هم چنین اگر عمل خیری انجام دهد، آن را ده برابر می‌نویسند.
3. کرامت دیگر ملائکه: اگر از ما یک گناه صادر شد، یک گناه بیشتر نمی‌نویسند، و تا 7 ساعت مهلت می‌دهند شاید انسان استغفار کند و همان یکی را هم ننویسند.[7]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر نمونه، ج 26، ذیل آیات 10 تا 12 سوره انفطار، و ج 23 ذیل آیات 16و 17 سوره ق، و ج 12 ذیل آیات 47 تا 49 سوره کهف.
2. تفسیر المیزان، ج 13، ذیل آیات 47 تا 49 سوره کهف.
3. شاهدان اعمال، استاد توکل، نشر مشرقین، چ اول، تابستان 1380، از صفحه 157 تا 210.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . انفطار/ 10 و 11 و 12.
[2] . ق/ 17.
[3] . ق/ 16.
[4] . ر.ک: قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، 1376، مجلدات سوم و چهارم، ص 113 و ص 289.
[5] . ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 20، صفحات 254 تا 258، ذیل آیات 20 و 21، سوره فصلت.
[6] . ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ج 13، ذیل آیات 47 تا 49 سوره کهف، و هم چنین تفسیر نمونه، ج12، ذیل همان آیات.
[7] . ر.ک: استاد توکل، شاهدان اعمال، انتشارات مشرقین، چاپ اول، 1380، ج 2، ص 192 و 193.