بنی عباس
خاندانی حکومتگر از نوادگان عباس عموی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و بانی برخی اقدامات در حرمین بودند.
یهود از دیدگاه قرآن و سیر روابط اسلام و یهود تا حکومت بنی عباس را توضیح دهید؟
از دیدگاه قرآن آیین یهود، دینی الهی بود که توسط حضرت موسی علیه السّلام به مردم ابلاغ شد و بعد از آن حضرت، توسط پیامبران بعدی بنی اسرائیل استمرار یافت چنان که قرآن می فرماید: (ما بنی اسرائیل را کتاب و حکومت و نبوت بخشیدیم و از روزی هایی پاکیزه به آنها عطا کردیم...)[1] و در مورد کتاب دینی آنها می فرماید: (ما تورات را نازل کردیم در حالی که در آن هدایت و نور بود و پیامبران که در برابر فرمان خدا تسلیم بودند با آن برای یهود حکم می کردند...)[2] اما یهود به جای استفاده از نعمت های الهی و تلاش برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت، عصیان کرده و نعمت های خداوند را نادیده گرفته و برای رسیدن به مقاصد کم ارزش دنیوی و هواهای نفسانی، دین حضرت موسی را تحریف کردند. قرآن کریم این عصیان گری قوم یهود را چنین توضیح می دهد که: (ما از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم و رسولانی به سوی آنها فرستادیم، (ولی) هر زمان پیامبری حکمی برخلاف هوس ها و دلخواه آنها می آورد، عدّه‌ای را تکذیب می کردند و عدّه‌ای را می کشتند).[3] یهود به گفتارهایی هم چون گفتار مشرکان دچار شده، دین توحیدی حضرت موسی را تبدیل به آیین شرک آلود می ساختند چنان که قرآن می فرماید: (یهود گفتند عزیر پسر خداست و نصاری گفتند مسیح پسر خداست، این سخنی است که با زبان خود می گویند که همانند گفتار کافران پیشین است خدا آنان را بکشد، چگونه از حق انحراف می یابند. آنها دانشمندان و راهبان خویش را معبودهایی در برابر خدا قرار دادند...)[4] این گونه تغییر و تحریف دین توحیدی به آیین شرک آلود که همراه با قتل پیامبران بود، تا زمان بعثت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله ادامه داشت و به همین دلیل است که خداوند قوم یهود را قومی ظالم (انعام/146) ستم گر (نحل/118) عصیان گر (مائده/79) فسادگر (اسراء/4) و... معرفی می کند که همیشه به دنبال عصیان و فساد هستند. در مورد سیر روابط اسلام و یهود باید گفت: به هنگام بعثت پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله در مکه یهودیان حضوری فعال در جزیرة العرب و به خصوص شهر یثرب (مدینه) و اطراف آن داشتند و خود را از منتظران ظهور پیامبری جدید در حجاز معرفی می کردند، ولی به هنگام مهاجرت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به مدینه که همراه با مسلمان شدن گروهی از اعراب مدینه بود، آنان از پیوستن به جرگة مسلمانان خودداری کردند، اما پیامبر صلّی الله علیه و آله بعد از ورود به مدینه در همان سال اول هجرت عهدنامه ای با یهود منعقد کرد که بر اساس آن مسلمانان و یهودیان مانند یک ملت در مدینه زندگی کرده و در انجام مراسم دینی خود آزاد باشند و به هنگام حمله دشمن به شهر مدینه به یاری همدیگر از شهر دفاع کنند و...[5] یهودیان که در ظاهر متعهد به این پیمان بودند، بعد از جنگ بدر متوجه قدرت واقعی مسلمانان شده و آغاز به عهدشکنی و اذیت و آزار مسلمانان کردند. اولین جرقه های این ناسازگاری توسط یهودیان مدینه به نام یهودیان بنی قینقاع آغاز شد. پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله سعی نمود تا آنان را با نصیحت از مخالفت با مسلمانان باز دارد ولی آنان در جواب گفتند: (ای محمد! چنان گمان می بری که ما هم چون قریش خواهیم بود از این که با مردمی ناآزموده جنگ کردی و پیروز گشتی مغرور شده ای، به خدا قسم: اگر ما با تو جنگ کردیم، خواهی فهمید که مرد میدان مائیم نه دیگران)[6] اما به هنگام جنگ شکست خورده و مجبور به ترک میدنه شدند. بعد از غزوه بنی قینقاع یهودیان مدتی خاموش بودند تا این که مسلمانان در جنگ احد شکست خوردند و یهودیان بنی نضیر که پنهانی با مشرکان ارتباط داشتند گمان کردند، می توانند به رویارویی با مسلمانان بپردازند، ولی در جنگ با مسلمانان شکست خوردند.[7] این شکست هم دیگر قبایل یهود را بر سر عقل نیاورد و طایقه بنی قریظه یهود را به فکر اتحاد با مشکران در جنگ خندق انداخت، آنان می خواستند از درون شهر مدینه به مسلمانان ضربه بزنند ولی تاکتیک جنگی مسلمانان هم یهودیان بنی قریظه را در درون شهر مدینه و هم مشرکان مکه را که در اطراف مدینه و بیرون خندق موضع گرفته بودند ناکام گذاشت و بعد از فرار مشرکان، مسلمانان به محاصره قلعه بنی قریظه پرداخته و آنان را مجبور به پذیرش حَکَم کردند و طبق نظر حکم قرار بر این شد که مردان یهودی بنی قریظه کشته شود و زنان و کودکان و اموالشان بین مسلمانان تقسیم شود.[8] بدین ترتیب یهودیان برای سومین بار نتیجه عهدشکنی و خیانت خود را دیدند و تقریباً تمام مراکز قدرت خود در مدینه را از دست دادند. با این همه در منطقه ای نزدیک به مدینه شهرکی یهودی نشین به نام خیبر وجود داشت که مرکز اصلی یهود حجاز به شمار می آمد، آنان با تکیه بر قلعه های هفت گانه و مستحکم خود از سرنوشت یهودیان مدینه درس عبرت نگرفته و سر هر فرصت به دنبال شکست مسلمانان و ضربه زدن به حکومت نوپای اسلامی بودند، به همین دلیل پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله بعد از صلح حدیبیه قلعه های خیبر را به محاصره گرفت و بعد از مدتی محاصره و جنگ، آنجا را نیز فتح نمود[9] و به طور کلی قدرت یهودیان را در هم شکست و دیگر مرکز ثقل و قدرتی برای آنان در حجاز و شبه جزیره عربستان باقی نگذاشت. هر چند از دیدگاه قرآن یهودیان و مشرکان دشمن ترین مردم نسبت به مؤمنان هستند.[10] با این همه بین مشرکان و یهودیان یک فرق وجود داشت، چرا که در سورة توبه خداوند می فرماید: (وقتی ماه های حرام پایان یافت، مشرکان را هر جا یافتید، به قتل برسانید و آنها را اسیر سازید و محاصره کنید و در هر کمین گاه بر سر راه آنها بنشینید، هرگاه توبه کنند و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند آنها را رها سازید.)[11] اما اهل کتاب که یهودیان نیز جزو آنها بودند محکوم به قتل نبودند ودر صورت پرداخت جزیه می توانستند به حیات خود ادامه دهند و مجبور به قبول دین اسلام نبودند.[12] به همین دلیل بود که بعد از جنگ خیبر، دیگر جنگی بین مسلمانان و یهودیان صورت نگرفت و آنان به عنوان اهل کتاب در کنار مسلمانان به زندگی خود ادامه دادند. تنها در زمان عمر بن خطاب یهودیانی که در منطقه خیبر با پرداخت جزیه باقی مانده بودند، شخصی به نام (مظهر بن رافع حارثی) را به قتل رسانیدند، همین عمل باعث شد تا عمر دستور به اخراج یهودیان از منطقه خیبر و سایر نقاط شبه جزیره را داد و ادعا نمود که از پیامبر صلّی الله علیه و آله شنیده است که در جزیرة العرب دو دین جمع نمی‌شود.[13] بعد از واقعه فوق گزارشی دال بر حضور و زندگی یهودیان در جزیرة العرب به دست نرسیده است، هر چند گزارش های متعددی از حضور آنان در منطقه شام، عراق و سایر ممالک اسلامی وجود دارد و نشان می دهد که آنان به انحاء گوناگون در تضعیف مسلمانان کوشیده اند و با نفوذ در دستگاه خلفای سه گانه و خلفای بنی امیه، اقدام به تحریف فرهنگی جامعة اسلامی کرده اند. افرادی چون کعب الاحبار و تمیم داری که اصالتاً یهودی بودند و به ظاهر اسلام پذیرفته بودند، در استحکام بخشیدن به پایه های حکومت خلفا کوشش های زیادی کرده و با جعل حدیث و تأویل آیات قرآن، ضربه های بزرگ فرهنگی و اعتقادی بر مسلمانان وارد کرده و موجب فرقه گرایی در بین مسلمانان شدند و زمینه به وجود آمدن فرقه های مختلف اهل سنت را به وجود آوردند که همگی ریشه در فرهنگی داشت که توسط یهودیان به ظاهر مسلمانان و با حمایت خلفاء ساخته و پرداخته شده بود.[14] در نهایت باید گفت که یهودیان با آن که در آغاز حکومت اسلامی به مخالفت و جنگ با مسلمین پرداختند، ولی در همان دوره پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله قلع و قمع شده و قدرت رویارویی با مسلمانان را از دست دادند و در زمان عمر بن خطاب به کلی از جزیرة العرب اخراج شدند، ولی چون اهل کتاب بودند در زمان خلفای سه گانه و حکومت بنی امیه با پرداخت جزیه به حضور خود در برخی شهرها و روستاهای ممالک اسلامی ادامه دادند و به جای رودررویی نظامی به تقابل سیاسی و فرهنگی اقدام کردند و با قبول ظاهری اسلام ضربه های جبران ناپذیری بر فرهنگ اسلامی وارد کردند و اگر نبود حضور اهل‌بیت و اصحاب گرامی آنان که برخی چون ابوذر غفاری، خود را بر سر راه مبارزه با افرادی چون کعب الاحبار یهودی و حامی او گذاشت می توانستند اسلام را نیز هم چون آیین یهود تحریف کنند ولی با حضور امامان بزگوار و شیعیان شان نتوانستند به هدف خود برسند. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. تاریخ یعقوبی، ج 2،از ص 49 تا 57. 2. تاریخ پیامبر اسلام ، ص 230 تا 240. 3. بحوث فی الملل و النحل، ج 1، ص 77 تا 105. 4. تاریخ طبری، ج 2، ص 479 تا 552 و هم چنین ج 3، ص 21 و... -------------------------------------------------------------------------------- [1] . جاثیه/16. [2] . مائده/44. [3] . مائده/70. [4] . توبه/30 و 31. [5] . ر. ک: آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله ، مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1366، ص 234 و 235. [6] . همان، ص 296. [7] . یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر، تاریخ یعقوبی، مؤسسة و نشر فرهنگ اهل‌بیت، ج 2، ص 49. [8] . ر. ک: تاریخ یعقوبی، ج 2،ص 52. [9] . ر. ک: تاریخ یعقوبی،ج 2، ص 56، 57. [10] . ر. ک: مائده/82. [11] . توبه/5. [12] . ر.ک: توبه/29. [13] . تاریخ یعقوبی، ج 2،ص 155. [14] . برای اطلاع بیشتر در این زمینه رجوع شود به سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل والنحل، انتشارات جامعة مدرسین حوزة علمیة‌قم، چاپ پنجم، 1420ه ق، ج1، ص77 تا 105.
از دیدگاه قرآن آیین یهود، دینی الهی بود که توسط حضرت موسی علیه السّلام به مردم ابلاغ شد و بعد از آن حضرت، توسط پیامبران بعدی بنی اسرائیل استمرار یافت چنان که قرآن می فرماید: (ما بنی اسرائیل را کتاب و حکومت و نبوت بخشیدیم و از روزی هایی پاکیزه به آنها عطا کردیم...)[1] و در مورد کتاب دینی آنها می فرماید: (ما تورات را نازل کردیم در حالی که در آن هدایت و نور بود و پیامبران که در برابر فرمان خدا تسلیم بودند با آن برای یهود حکم می کردند...)[2] اما یهود به جای استفاده از نعمت های الهی و تلاش برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت، عصیان کرده و نعمت های خداوند را نادیده گرفته و برای رسیدن به مقاصد کم ارزش دنیوی و هواهای نفسانی، دین حضرت موسی را تحریف کردند. قرآن کریم این عصیان گری قوم یهود را چنین توضیح می دهد که: (ما از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم و رسولانی به سوی آنها فرستادیم، (ولی) هر زمان پیامبری حکمی برخلاف هوس ها و دلخواه آنها می آورد، عدّه‌ای را تکذیب می کردند و عدّه‌ای را می کشتند).[3] یهود به گفتارهایی هم چون گفتار مشرکان دچار شده، دین توحیدی حضرت موسی را تبدیل به آیین شرک آلود می ساختند چنان که قرآن می فرماید: (یهود گفتند عزیر پسر خداست و نصاری گفتند مسیح پسر خداست، این سخنی است که با زبان خود می گویند که همانند گفتار کافران پیشین است خدا آنان را بکشد، چگونه از حق انحراف می یابند. آنها دانشمندان و راهبان خویش را معبودهایی در برابر خدا قرار دادند...)[4] این گونه تغییر و تحریف دین توحیدی به آیین شرک آلود که همراه با قتل پیامبران بود، تا زمان بعثت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله ادامه داشت و به همین دلیل است که خداوند قوم یهود را قومی ظالم (انعام/146) ستم گر (نحل/118) عصیان گر (مائده/79) فسادگر (اسراء/4) و... معرفی می کند که همیشه به دنبال عصیان و فساد هستند. در مورد سیر روابط اسلام و یهود باید گفت: به هنگام بعثت پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله در مکه یهودیان حضوری فعال در جزیرة العرب و به خصوص شهر یثرب (مدینه) و اطراف آن داشتند و خود را از منتظران ظهور پیامبری جدید در حجاز معرفی می کردند، ولی به هنگام مهاجرت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به مدینه که همراه با مسلمان شدن گروهی از اعراب مدینه بود، آنان از پیوستن به جرگة مسلمانان خودداری کردند، اما پیامبر صلّی الله علیه و آله بعد از ورود به مدینه در همان سال اول هجرت عهدنامه ای با یهود منعقد کرد که بر اساس آن مسلمانان و یهودیان مانند یک ملت در مدینه زندگی کرده و در انجام مراسم دینی خود آزاد باشند و به هنگام حمله دشمن به شهر مدینه به یاری همدیگر از شهر دفاع کنند و...[5] یهودیان که در ظاهر متعهد به این پیمان بودند، بعد از جنگ بدر متوجه قدرت واقعی مسلمانان شده و آغاز به عهدشکنی و اذیت و آزار مسلمانان کردند. اولین جرقه های این ناسازگاری توسط یهودیان مدینه به نام یهودیان بنی قینقاع آغاز شد. پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله سعی نمود تا آنان را با نصیحت از مخالفت با مسلمانان باز دارد ولی آنان در جواب گفتند: (ای محمد! چنان گمان می بری که ما هم چون قریش خواهیم بود از این که با مردمی ناآزموده جنگ کردی و پیروز گشتی مغرور شده ای، به خدا قسم: اگر ما با تو جنگ کردیم، خواهی فهمید که مرد میدان مائیم نه دیگران)[6] اما به هنگام جنگ شکست خورده و مجبور به ترک میدنه شدند. بعد از غزوه بنی قینقاع یهودیان مدتی خاموش بودند تا این که مسلمانان در جنگ احد شکست خوردند و یهودیان بنی نضیر که پنهانی با مشرکان ارتباط داشتند گمان کردند، می توانند به رویارویی با مسلمانان بپردازند، ولی در جنگ با مسلمانان شکست خوردند.[7] این شکست هم دیگر قبایل یهود را بر سر عقل نیاورد و طایقه بنی قریظه یهود را به فکر اتحاد با مشکران در جنگ خندق انداخت، آنان می خواستند از درون شهر مدینه به مسلمانان ضربه بزنند ولی تاکتیک جنگی مسلمانان هم یهودیان بنی قریظه را در درون شهر مدینه و هم مشرکان مکه را که در اطراف مدینه و بیرون خندق موضع گرفته بودند ناکام گذاشت و بعد از فرار مشرکان، مسلمانان به محاصره قلعه بنی قریظه پرداخته و آنان را مجبور به پذیرش حَکَم کردند و طبق نظر حکم قرار بر این شد که مردان یهودی بنی قریظه کشته شود و زنان و کودکان و اموالشان بین مسلمانان تقسیم شود.[8] بدین ترتیب یهودیان برای سومین بار نتیجه عهدشکنی و خیانت خود را دیدند و تقریباً تمام مراکز قدرت خود در مدینه را از دست دادند. با این همه در منطقه ای نزدیک به مدینه شهرکی یهودی نشین به نام خیبر وجود داشت که مرکز اصلی یهود حجاز به شمار می آمد، آنان با تکیه بر قلعه های هفت گانه و مستحکم خود از سرنوشت یهودیان مدینه درس عبرت نگرفته و سر هر فرصت به دنبال شکست مسلمانان و ضربه زدن به حکومت نوپای اسلامی بودند، به همین دلیل پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله بعد از صلح حدیبیه قلعه های خیبر را به محاصره گرفت و بعد از مدتی محاصره و جنگ، آنجا را نیز فتح نمود[9] و به طور کلی قدرت یهودیان را در هم شکست و دیگر مرکز ثقل و قدرتی برای آنان در حجاز و شبه جزیره عربستان باقی نگذاشت. هر چند از دیدگاه قرآن یهودیان و مشرکان دشمن ترین مردم نسبت به مؤمنان هستند.[10] با این همه بین مشرکان و یهودیان یک فرق وجود داشت، چرا که در سورة توبه خداوند می فرماید: (وقتی ماه های حرام پایان یافت، مشرکان را هر جا یافتید، به قتل برسانید و آنها را اسیر سازید و محاصره کنید و در هر کمین گاه بر سر راه آنها بنشینید، هرگاه توبه کنند و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند آنها را رها سازید.)[11] اما اهل کتاب که یهودیان نیز جزو آنها بودند محکوم به قتل نبودند ودر صورت پرداخت جزیه می توانستند به حیات خود ادامه دهند و مجبور به قبول دین اسلام نبودند.[12] به همین دلیل بود که بعد از جنگ خیبر، دیگر جنگی بین مسلمانان و یهودیان صورت نگرفت و آنان به عنوان اهل کتاب در کنار مسلمانان به زندگی خود ادامه دادند. تنها در زمان عمر بن خطاب یهودیانی که در منطقه خیبر با پرداخت جزیه باقی مانده بودند، شخصی به نام (مظهر بن رافع حارثی) را به قتل رسانیدند، همین عمل باعث شد تا عمر دستور به اخراج یهودیان از منطقه خیبر و سایر نقاط شبه جزیره را داد و ادعا نمود که از پیامبر صلّی الله علیه و آله شنیده است که در جزیرة العرب دو دین جمع نمی‌شود.[13] بعد از واقعه فوق گزارشی دال بر حضور و زندگی یهودیان در جزیرة العرب به دست نرسیده است، هر چند گزارش های متعددی از حضور آنان در منطقه شام، عراق و سایر ممالک اسلامی وجود دارد و نشان می دهد که آنان به انحاء گوناگون در تضعیف مسلمانان کوشیده اند و با نفوذ در دستگاه خلفای سه گانه و خلفای بنی امیه، اقدام به تحریف فرهنگی جامعة اسلامی کرده اند. افرادی چون کعب الاحبار و تمیم داری که اصالتاً یهودی بودند و به ظاهر اسلام پذیرفته بودند، در استحکام بخشیدن به پایه های حکومت خلفا کوشش های زیادی کرده و با جعل حدیث و تأویل آیات قرآن، ضربه های بزرگ فرهنگی و اعتقادی بر مسلمانان وارد کرده و موجب فرقه گرایی در بین مسلمانان شدند و زمینه به وجود آمدن فرقه های مختلف اهل سنت را به وجود آوردند که همگی ریشه در فرهنگی داشت که توسط یهودیان به ظاهر مسلمانان و با حمایت خلفاء ساخته و پرداخته شده بود.[14] در نهایت باید گفت که یهودیان با آن که در آغاز حکومت اسلامی به مخالفت و جنگ با مسلمین پرداختند، ولی در همان دوره پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله قلع و قمع شده و قدرت رویارویی با مسلمانان را از دست دادند و در زمان عمر بن خطاب به کلی از جزیرة العرب اخراج شدند، ولی چون اهل کتاب بودند در زمان خلفای سه گانه و حکومت بنی امیه با پرداخت جزیه به حضور خود در برخی شهرها و روستاهای ممالک اسلامی ادامه دادند و به جای رودررویی نظامی به تقابل سیاسی و فرهنگی اقدام کردند و با قبول ظاهری اسلام ضربه های جبران ناپذیری بر فرهنگ اسلامی وارد کردند و اگر نبود حضور اهل‌بیت و اصحاب گرامی آنان که برخی چون ابوذر غفاری، خود را بر سر راه مبارزه با افرادی چون کعب الاحبار یهودی و حامی او گذاشت می توانستند اسلام را نیز هم چون آیین یهود تحریف کنند ولی با حضور امامان بزگوار و شیعیان شان نتوانستند به هدف خود برسند. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. تاریخ یعقوبی، ج 2،از ص 49 تا 57. 2. تاریخ پیامبر اسلام ، ص 230 تا 240. 3. بحوث فی الملل و النحل، ج 1، ص 77 تا 105. 4. تاریخ طبری، ج 2، ص 479 تا 552 و هم چنین ج 3، ص 21 و... -------------------------------------------------------------------------------- [1] . جاثیه/16. [2] . مائده/44. [3] . مائده/70. [4] . توبه/30 و 31. [5] . ر. ک: آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله ، مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1366، ص 234 و 235. [6] . همان، ص 296. [7] . یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر، تاریخ یعقوبی، مؤسسة و نشر فرهنگ اهل‌بیت، ج 2، ص 49. [8] . ر. ک: تاریخ یعقوبی، ج 2،ص 52. [9] . ر. ک: تاریخ یعقوبی،ج 2، ص 56، 57. [10] . ر. ک: مائده/82. [11] . توبه/5. [12] . ر.ک: توبه/29. [13] . تاریخ یعقوبی، ج 2،ص 155. [14] . برای اطلاع بیشتر در این زمینه رجوع شود به سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل والنحل، انتشارات جامعة مدرسین حوزة علمیة‌قم، چاپ پنجم، 1420ه ق، ج1، ص77 تا 105.
پاسخ:
از دیدگاه قرآن آیین یهود، دینی الهی بود که توسط حضرت موسی علیه السّلام به مردم ابلاغ شد و بعد از آن حضرت، توسط پیامبران بعدی بنی اسرائیل استمرار یافت چنان که قرآن می فرماید: (ما بنی اسرائیل را کتاب و حکومت و نبوت بخشیدیم و از روزی هایی پاکیزه به آنها عطا کردیم...)[1] و در مورد کتاب دینی آنها می فرماید: (ما تورات را نازل کردیم در حالی که در آن هدایت و نور بود و پیامبران که در برابر فرمان خدا تسلیم بودند با آن برای یهود حکم می کردند...)[2]
اما یهود به جای استفاده از نعمت های الهی و تلاش برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت، عصیان کرده و نعمت های خداوند را نادیده گرفته و برای رسیدن به مقاصد کم ارزش دنیوی و هواهای نفسانی، دین حضرت موسی را تحریف کردند. قرآن کریم این عصیان گری قوم یهود را چنین توضیح می دهد که: (ما از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم و رسولانی به سوی آنها فرستادیم، (ولی) هر زمان پیامبری حکمی برخلاف هوس ها و دلخواه آنها می آورد، عدّه‌ای را تکذیب می کردند و عدّه‌ای را می کشتند).[3] یهود به گفتارهایی هم چون گفتار مشرکان دچار شده، دین توحیدی حضرت موسی را تبدیل به آیین شرک آلود می ساختند چنان که قرآن می فرماید: (یهود گفتند عزیر پسر خداست و نصاری گفتند مسیح پسر خداست، این سخنی است که با زبان خود می گویند که همانند گفتار کافران پیشین است خدا آنان را بکشد، چگونه از حق انحراف می یابند. آنها دانشمندان و راهبان خویش را معبودهایی در برابر خدا قرار دادند...)[4]
این گونه تغییر و تحریف دین توحیدی به آیین شرک آلود که همراه با قتل پیامبران بود، تا زمان بعثت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله ادامه داشت و به همین دلیل است که خداوند قوم یهود را قومی ظالم (انعام/146) ستم گر (نحل/118) عصیان گر (مائده/79) فسادگر (اسراء/4) و... معرفی می کند که همیشه به دنبال عصیان و فساد هستند.
در مورد سیر روابط اسلام و یهود باید گفت: به هنگام بعثت پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله در مکه یهودیان حضوری فعال در جزیرة العرب و به خصوص شهر یثرب (مدینه) و اطراف آن داشتند و خود را از منتظران ظهور پیامبری جدید در حجاز معرفی می کردند، ولی به هنگام مهاجرت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به مدینه که همراه با مسلمان شدن گروهی از اعراب مدینه بود، آنان از پیوستن به جرگة مسلمانان خودداری کردند، اما پیامبر صلّی الله علیه و آله بعد از ورود به مدینه در همان سال اول هجرت عهدنامه ای با یهود منعقد کرد که بر اساس آن مسلمانان و یهودیان مانند یک ملت در مدینه زندگی کرده و در انجام مراسم دینی خود آزاد باشند و به هنگام حمله دشمن به شهر مدینه به یاری همدیگر از شهر دفاع کنند و...[5]
یهودیان که در ظاهر متعهد به این پیمان بودند، بعد از جنگ بدر متوجه قدرت واقعی مسلمانان شده و آغاز به عهدشکنی و اذیت و آزار مسلمانان کردند. اولین جرقه های این ناسازگاری توسط یهودیان مدینه به نام یهودیان بنی قینقاع آغاز شد. پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله سعی نمود تا آنان را با نصیحت از مخالفت با مسلمانان باز دارد ولی آنان در جواب گفتند: (ای محمد! چنان گمان می بری که ما هم چون قریش خواهیم بود از این که با مردمی ناآزموده جنگ کردی و پیروز گشتی مغرور شده ای، به خدا قسم: اگر ما با تو جنگ کردیم، خواهی فهمید که مرد میدان مائیم نه دیگران)[6] اما به هنگام جنگ شکست خورده و مجبور به ترک میدنه شدند.
بعد از غزوه بنی قینقاع یهودیان مدتی خاموش بودند تا این که مسلمانان در جنگ احد شکست خوردند و یهودیان بنی نضیر که پنهانی با مشرکان ارتباط داشتند گمان کردند، می توانند به رویارویی با مسلمانان بپردازند، ولی در جنگ با مسلمانان شکست خوردند.[7] این شکست هم دیگر قبایل یهود را بر سر عقل نیاورد و طایقه بنی قریظه یهود را به فکر اتحاد با مشکران در جنگ خندق انداخت، آنان می خواستند از درون شهر مدینه به مسلمانان ضربه بزنند ولی تاکتیک جنگی مسلمانان هم یهودیان بنی قریظه را در درون شهر مدینه و هم مشرکان مکه را که در اطراف مدینه و بیرون خندق موضع گرفته بودند ناکام گذاشت و بعد از فرار مشرکان، مسلمانان به محاصره قلعه بنی قریظه پرداخته و آنان را مجبور به پذیرش حَکَم کردند و طبق نظر حکم قرار بر این شد که مردان یهودی بنی قریظه کشته شود و زنان و کودکان و اموالشان بین مسلمانان تقسیم شود.[8] بدین ترتیب یهودیان برای سومین بار نتیجه عهدشکنی و خیانت خود را دیدند و تقریباً تمام مراکز قدرت خود در مدینه را از دست دادند. با این همه در منطقه ای نزدیک به مدینه شهرکی یهودی نشین به نام خیبر وجود داشت که مرکز اصلی یهود حجاز به شمار می آمد، آنان با تکیه بر قلعه های هفت گانه و مستحکم خود از سرنوشت یهودیان مدینه درس عبرت نگرفته و سر هر فرصت به دنبال شکست مسلمانان و ضربه زدن به حکومت نوپای اسلامی بودند، به همین دلیل پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله بعد از صلح حدیبیه قلعه های خیبر را به محاصره گرفت و بعد از مدتی محاصره و جنگ، آنجا را نیز فتح نمود[9] و به طور کلی قدرت یهودیان را در هم شکست و دیگر مرکز ثقل و قدرتی برای آنان در حجاز و شبه جزیره عربستان باقی نگذاشت.
هر چند از دیدگاه قرآن یهودیان و مشرکان دشمن ترین مردم نسبت به مؤمنان هستند.[10] با این همه بین مشرکان و یهودیان یک فرق وجود داشت، چرا که در سورة توبه خداوند می فرماید: (وقتی ماه های حرام پایان یافت، مشرکان را هر جا یافتید، به قتل برسانید و آنها را اسیر سازید و محاصره کنید و در هر کمین گاه بر سر راه آنها بنشینید، هرگاه توبه کنند و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند آنها را رها سازید.)[11] اما اهل کتاب که یهودیان نیز جزو آنها بودند محکوم به قتل نبودند ودر صورت پرداخت جزیه می توانستند به حیات خود ادامه دهند و مجبور به قبول دین اسلام نبودند.[12] به همین دلیل بود که بعد از جنگ خیبر، دیگر جنگی بین مسلمانان و یهودیان صورت نگرفت و آنان به عنوان اهل کتاب در کنار مسلمانان به زندگی خود ادامه دادند. تنها در زمان عمر بن خطاب یهودیانی که در منطقه خیبر با پرداخت جزیه باقی مانده بودند، شخصی به نام (مظهر بن رافع حارثی) را به قتل رسانیدند، همین عمل باعث شد تا عمر دستور به اخراج یهودیان از منطقه خیبر و سایر نقاط شبه جزیره را داد و ادعا نمود که از پیامبر صلّی الله علیه و آله شنیده است که در جزیرة العرب دو دین جمع نمی‌شود.[13] بعد از واقعه فوق گزارشی دال بر حضور و زندگی یهودیان در جزیرة العرب به دست نرسیده است، هر چند گزارش های متعددی از حضور آنان در منطقه شام، عراق و سایر ممالک اسلامی وجود دارد و نشان می دهد که آنان به انحاء گوناگون در تضعیف مسلمانان کوشیده اند و با نفوذ در دستگاه خلفای سه گانه و خلفای بنی امیه، اقدام به تحریف فرهنگی جامعة اسلامی کرده اند. افرادی چون کعب الاحبار و تمیم داری که اصالتاً یهودی بودند و به ظاهر اسلام پذیرفته بودند، در استحکام بخشیدن به پایه های حکومت خلفا کوشش های زیادی کرده و با جعل حدیث و تأویل آیات قرآن، ضربه های بزرگ فرهنگی و اعتقادی بر مسلمانان وارد کرده و موجب فرقه گرایی در بین مسلمانان شدند و زمینه به وجود آمدن فرقه های مختلف اهل سنت را به وجود آوردند که همگی ریشه در فرهنگی داشت که توسط یهودیان به ظاهر مسلمانان و با حمایت خلفاء ساخته و پرداخته شده بود.[14]
در نهایت باید گفت که یهودیان با آن که در آغاز حکومت اسلامی به مخالفت و جنگ با مسلمین پرداختند، ولی در همان دوره پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله قلع و قمع شده و قدرت رویارویی با مسلمانان را از دست دادند و در زمان عمر بن خطاب به کلی از جزیرة العرب اخراج شدند، ولی چون اهل کتاب بودند در زمان خلفای سه گانه و حکومت بنی امیه با پرداخت جزیه به حضور خود در برخی شهرها و روستاهای ممالک اسلامی ادامه دادند و به جای رودررویی نظامی به تقابل سیاسی و فرهنگی اقدام کردند و با قبول ظاهری اسلام ضربه های جبران ناپذیری بر فرهنگ اسلامی وارد کردند و اگر نبود حضور اهل‌بیت و اصحاب گرامی آنان که برخی چون ابوذر غفاری، خود را بر سر راه مبارزه با افرادی چون کعب الاحبار یهودی و حامی او گذاشت می توانستند اسلام را نیز هم چون آیین یهود تحریف کنند ولی با حضور امامان بزگوار و شیعیان شان نتوانستند به هدف خود برسند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخ یعقوبی، ج 2،از ص 49 تا 57.
2. تاریخ پیامبر اسلام ، ص 230 تا 240.
3. بحوث فی الملل و النحل، ج 1، ص 77 تا 105.
4. تاریخ طبری، ج 2، ص 479 تا 552 و هم چنین ج 3، ص 21 و...
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . جاثیه/16.
[2] . مائده/44.
[3] . مائده/70.
[4] . توبه/30 و 31.
[5] . ر. ک: آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله ، مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1366، ص 234 و 235.
[6] . همان، ص 296.
[7] . یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر، تاریخ یعقوبی، مؤسسة و نشر فرهنگ اهل‌بیت، ج 2، ص 49.
[8] . ر. ک: تاریخ یعقوبی، ج 2،ص 52.
[9] . ر. ک: تاریخ یعقوبی،ج 2، ص 56، 57.
[10] . ر. ک: مائده/82.
[11] . توبه/5.
[12] . ر.ک: توبه/29.
[13] . تاریخ یعقوبی، ج 2،ص 155.
[14] . برای اطلاع بیشتر در این زمینه رجوع شود به سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل والنحل، انتشارات جامعة مدرسین حوزة علمیة‌قم، چاپ پنجم، 1420ه ق، ج1، ص77 تا 105.
- [سایر] دیدگاه قرآن در مورد دین یهود چیست؟
- [سایر] دیدگاه قرآن در مورد دین یهود چیست؟
- [سایر] نظر خلفای بنی عباس راجع به معاویه چه بوده و از او چگونه یاد می‌کردند؟
- [سایر] نظر خلفای بنی عباس درباره خلفای راشدین چگونه بوده و کدام را افضل می‌دانستند؟
- [سایر] علت روی کار نیامدن ائمه اطهار(ع) به جای بنی عباس چیست؟
- [سایر] چرا بعضی از خلفای بنی عباس با معتزله خصومت داشتند؟ و علت انقراض این فرقه چه بوده؟
- [سایر] شیعه از کجا میداند که بعد از امام عسکری(ع)، بنی عباس امام مهدی(عج) را نکشتند؟! و از کجا فهمیدند که در سرداب غائب شده است؟
- [سایر] با سلام. بختیار و بنی صدر بعد از فرار از کشور، چه کارهایی برای مبارزه با حکومت جمهوری اسلامی انجام داده اند؟
- [سایر] فلسفه قصاص از دیدگاه اسلام و قرآن چیست؟
- [سایر] فلسفه قصاص از دیدگاه اسلام و قرآن چیست؟
- [آیت الله مظاهری] از گناهان بزرگ در اسلام تعییر و سرزنش است که قرآن شریف با کلمه (وَیْل) سرزنشکننده و غیبتکننده را تهدید فرموده است: (وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَة)[1] (وای بر هر بدگویِ عیب جوی.) و آن اقسامی دارد: الف) سرزنش بهواسطه عیبی که در او نیست؛ و این صورت علاوه بر اینکه گناه سرزنش را دارد، گناه تهمت را نیز دارد. ب) سرزنش بهواسطه عیبی که در او می‌باشد و این صورت همان (لمزه) قرآن است که با کلمه ویل، سرزنشکننده را تهدید کرده است. ج) سرزنش که با ضمیمه استهزا یا اهانت و یا فحش باشد؛ و این صورت علاوه بر اینکه حرام است، گناه آن ضمیمه را نیز دارد، و ممکن است سرزنش بهواسطه ضمائمی که دارد، گناهان فراوانی داشته باشد. د) سرزنش کسی بهخاطر معصیت، و آن سرزنش نیز حرام است، مگر اینکه از باب نهی از منکر باشد، و در نهی از منکر و یا امر به معروف، چارهای جز تعییر و سرزنش نداشته باشد.
- [آیت الله مظاهری] از گناهان بزرگ در اسلام خیانت است که به مرتکب آن خائن گفته میشود و در روایات سلب اسلام و سلب ولایت از او شده است، و آن اقسامی دارد: الف) خیانت به خدای متعال و رسول گرامی(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و ائمّه اطهار(سلاماللهعلیهم)، و آن مراتب و مصادیقی دارد و از موارد آن، که از گناهان بزرگ شمرده شده است، کشف اسرار نظامی و سیاسی و اقتصادی و اداری حکومت اسلامی است. و بعضی از مصادیق دیگر آن، نظیر مصرف بیجا یا به هدر دادن نِعم الهی مانند عقل و اعضا و جوارح و مال و عمر که در نزد ما امانت است، هر چند گناه نیست، ولی یک مسلمان واقعی باید به اندازه قدرتش از آن پرهیز کند. ب) خیانت در عرض و ناموس مسلمانان که گناهش در حدّ کفر است. ج) خیانت در امانت که آن هم گناهش بزرگ است، علاوه بر اینکه حقّالنّاس نیز می‌باشد. د) خیانت در معاملات نظیر غش در معامله و فریبدادن طرف معامله و نقض عقود لازمه و نقض عهود و بیعتها و شروط و امثال اینها و این قسم نیز گناهش بزرگ و اگر مربوط به اموال و حقوق باشد، حقّالنّاس و ضمانآور نیز می‌باشد. ه) نقض عهد و نذر و قسم با خدای متعال که این قسم از خیانت علاوه بر اینکه گناه است، کفّاره نیز دارد و اگر مربوط به اموال و حقوق باشد، آن مال یا حقّ بر ذمّه او خواهد بود. و) خیانت در مشورت، و همه مراتب و مصادیق این قسم گناه است، ولی بعضی از موارد آن نظیر خیانت در امر ازدواج و خیانت در مهمّ امور، گناهش در حدّ کفر است. ز) خیانت در اسرار، و این قسم از خیانت نظیر کشف اسرار نظام اسلامی، گناهش بسیار بزرگ است و اگر اشاعه فحشا باشد، از نظر قرآن عذاب دردناک در دنیا و آخرت دارد: (لَهُمْ عَذابٌ الیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْاخِرَة)[1] (برای آنان عذابی دردناک در دنیا و آخرت است.)
- [آیت الله مظاهری] از گناهان بزرگ در اسلام دروغ است و معنای آن فریب دیگران است به چیزی که در نظر او واقعیّت ندارد و قرآن شریف به طور مؤکّد، سلب ایمان از دروغگو نموده است: (انَّما یَفْتَرِی الکَذِبَ الَّذین لایُؤْمِنُونَ بِآیاتِ اللَّه).[1] (تنها کسانی دروغپردازی می‌کنند که به آیات خدا ایمان ندارند.) بلکه در روایات آمده است که دروغگو دشمن خداست و آن اقسامی دارد: الف) نسبت دروغ دادن به پیامبران گرامی و ائمّه طاهرین(سلاماللهعلیهم) و این قسم از دروغ که بدعت به آن می‌گویند، شدیدترین عذاب الهی را دارد و از همه اقسام دروغ بزرگتر و از اکبر کبائر است، مخصوصاً اگر سبب گمراهی کسی شود. ب) دروغ مفسدهآمیز نظیر دروغی که روابط بین دو مسلمان را تیره کند و نظیر دروغی که آبروی کسی را ببرد و نظیر دروغی که کسی را در خطر اندازد و مانند اینها. و قدر متیقّن از آیات و روایاتی که در مذمّت دروغ است همین قسم از دروغ می‌باشد. ج) نسبت دادن عیبی به کسی که آن عیب را نداشته باشد؛ نظیر نسبت زنا به زن عفیفه و یا مرد عفیف و نظیر نسبت سرقت به کسی که سرقت نکرده باشد و نظیر اینها، و به آن تهمت هم می‌گویند و این قسم علاوه بر اینکه دروغ است، غیبت نیز می‌باشد و در روایات آمده است کسی که تهمت بزند، در روز قیامت او را بر تپّهای از چرک و خون که صورت برزخی آن تهمت است نگاه میدارند تا مردم از حساب فارغ شوند. د) دروغی که مفسده آمیز نباشد، نظیر تعریف بیجا از خود یا دیگران و نظیر اظهار محبّت و ارادت به کسی که محبّت و ارادت به او ندارد و مانند اینها، و حرمت این قسم دروغ نزد فقها مسلّم است و از آیات و روایات نیز به خوبی استفاده حرمت میشود. ه) دروغی که علاوه بر اینکه مفسده ندارد، فریب کسی هم نیست، نظیر قصّهها و داستانهای دروغ آمیز و شوخیهای دروغ آمیز و مانند اینها، و این قسم از دروغ گرچه حرام نیست، ولی از روایات به خوبی استفاده میشود که مسلمان واقعی از مثل این دروغها نیز پرهیز می‌کند. صفحه 401 و) توریه، و معنای آن این است که لفظی بگوید و معنایی را اراده کند که مخاطب توجّه به آن معنی نداشته باشد، و این قسم از دروغ نیز جایز نیست. و اینکه مشهور در میان مردم است که توریه بدون ضرورت جایز است، صحّت ندارد.
- [آیت الله اردبیلی] زکات از واجبات بزرگ الهی است که در قرآن و روایات در کنار نماز و اعتقاد به آخرت قرار گرفته است و هدف از آن تأمین اجتماعی، تعدیل ثروت، تأمین زندگی فقرا، ایجاد تسهیلات و منافع عمومی و دینی و جذب غیر مسلمانان به اسلام است و یقینا اگر ثروتمندان زکات اموال خویش را بپردازند، فقر از جامعه اسلامی رخت برمیبندد. امام صادق علیه‌السلام میفرماید: (همانا خداوند عزّوجلّ در اموال ثروتمندان برای فقرا به اندازه کفایت آنان واجب فرموده است و اگر میدانست آن مقدار کفایت نمیکند، هر آینه بر آن میافزود. آنچه بر سر فقرا آمده است به سبب کاستی الهی نیست، بلکه به علّت منع حقوق آنان از سوی کسانی است که حقوق فقرا را ادا نمیکنند و به درستی اگر مردم حقوق مستمندان را ادا می‌کردند، آنان در رفاه زندگی می‌کردند.)(1) با برچیده شدن فقر از جامعه، امنیت اجتماعی نیز حاکم می‌گردد؛ علی علیه‌السلام میفرماید: (اموال خویش را با زکات پاسداری کنید.)(2) پرداختن زکات موجب رهایی از عذاب الهی(3) و حافظ جان و مال است و خداوند عزّوجلّ میفرماید: (هر آنچه را در راه خداوند انفاق میکنید خداوند به شما باز میگرداند و او بهترین روزی دهندگان است.)(4) نماز با پرداختن زکات است که به ثمر مینشیند چنانکه در روایت آمده است: (آن کسی که نماز به پایدارد و زکات نپردازد =============================================================================== 1 وسائل الشیعة، چاپ آل البیت، باب 1 از (أبواب ما تجب فیه الزکاة)،ح2،ج9،ص10. 2 نهج البلاغه، صبحی صالح، حکمت 146. 3 (آنان را که طلا و نقره گنجینه می‌کنند و آن را در راه خداوند انفاق نمیکنند، به عذاب دردناک بشارت ده.)، توبه(9):34. 4 سبأ(34):39. گویا نماز نخوانده است.)(1)
- [آیت الله نوری همدانی] نافلة ظهر و عصر را در سفر نباید خواند ، ئلی ولی نافله عشا را که نماز وُتیره نامیده می شود به نیت اینکه شاید مطلوب خداوند باشد ، می تواند بجا آورد . فضلیت سحر خیزی ونماز شب باید توجه داشت که وقت سحر ، وقت بسیار مبارکی است ، وقت تهجد و عبادت خدا است وقت انس گرفتن با محبوب حقیقی در خلوت شب است ، وقتی است که پیشوایان معصوم اسلام (سلام الله علیهم )مسلمانان را به بیداری و تهجد د ر آن ترغیب می نمودند ، وقتی است که وقتی است که علمای بزرگ و صلحای روزگار همیشه در آن وقت از خواب بر می خاستند و در پیشگاه حضرت حق به نماز خواندن و تلاوت قرآن و استغفار می پرداختند و حل کمشکلات و قضای حوایج مهم خود را در این ساعت از آن ذات مقدس می خواستند و به مقصود می رسیدند .خداوند در دو جای قرآن ، کسانی را که در سحرگاهان به استغفار می پردازند و از خداوند کریم و رحیم بخشایش گناهان خود را می خواهند مورد تمجید قرار داده است .وقت سحربنابر اظهر ، آخرین قسمت از یک ششم شب می‌باشد .هر چند وقت نماز شب از نصف شب به بعد آغاز می شود و تا طلوع فجر ادامه پیدا می کند ، ولی هر چه به طلوع فجر نزدیکتر باشد ، ثواب بیشتری دارد .برای نماز شب فضلیت های فراوانی و تاکید بسیاری در احادیث اهل بیت عصمت (علیهم السلام) ذکر شده است.حضرت رسول اکرم (صلی الله غلیه وآله وسلم ) در ضمن وصیتهای خود به حضرت امیر المؤمنان (علیه السلام ) فرمودند : ( عَلیکَ بِصَلوهِ اللّیلِ ، بِصلوهِ الّلیلِ ، بِصلوهِ اللّیلِ ) یعنی سه مرتبه فرمودند : نماز شب خواندن را بر خود لازم بشمار . حضرت صاذق (علیه السلام)فرمودند :( شرافت مؤ من در نماز شب خواندن و عزت مؤ من در این است که متعرض اعراض مردم چیزهایی که مردم عنایت به پنهان ماندن آن دارند ، نشود ، به این معنا که تفحص در امور مردم نداشته باشد و غیبت آنان را نکند .) و نیز حضرت صادق (علیه السلام ) فرمودند : ( مال دنیا و فرزندان ، زینت زندگی این دنیا و نماز شب ، زینت آخرت است . ) در احادیث اسلامی برای نماز شب علاوه بر اینکه ثواب و فضیلت فراوان اخروی ذکر شده است ، فواید دنیوی بسیاری نیز برای آن بیان شده است .که حضرت صادق ( علیه السلام ) فرمود : ( نماز شب بخوانید که آن سنت پیغمبر و رسم صلحایی است که پیش از شما می زیستند و آن درد و مرض را از بدن شما دور می کند . ) و نیز فرمودند : ( نماز شب خواندن روی انسان را سفید و نورانی وخلق انسان را نیکو و بوی وی را پاکیزه می کند و روزی را فراوان می سازد و موجب ادای قرض انسان می گردد و غم و اندوه را بر طرف می نماید و به چشم انسان جلوه و روشنی می بخشد . )حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند : ( خانه هایی که در آنها نماز شب و قرآن خوانده می شود ، برای اهل آسمان روشنایی می دهند به همان طوری که ستارگان آسمان برای مردم زمین ، روشنایی می دهند . ) حضرت رضا ( علیه السلام ) فرمودند : ( نماز شب خواندن را بر خود لازم بدانید زیرا هر بندة مؤ منی که هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر بخواند و در قنوت وتر 70مرتبه استغفار کند خداوند او را از عذاب قبر و از عذاب آتش نجات می دهد وعمرش را در دنیا طولانی می‌کند و در زندگی اقتصادی خداوند به او وسعت و گشایش می‌دهد وهر خانه ای که در آن نماز شب خوانده شود آن خانه برای مردم آسمان روشنایی می دهد همانطورکه ستارگان آسمان برای مردم روی زمین روشنایی می بخشند . ) برای د ستیابی به این توفیق لازم است از اول شب تصمیم بگیرند و مخصوصاً با کم غذا خوردن در شب خود را برای بیداری آماده سازند که حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام ) فرمودند : ( در سه چیز با سه چیز طمع مکن : 1-در بیداری شب با پرخوردن .2-در نور صورت با خوابیدن در جمیع شب .3-در امان ماندن در دنیا با همنشینی با فاسقان و فاجران .) کیفیت نماز شب و اما کیفیت نماز شب به این ترتیب است که : هشت رکعت که هر دو رکعت به یک سلام انجام بگیرد به قصد نماز نافلة شب خوانده شود و بعد از آن دو رکعت نماز به قصد نماز شفع می خواند و از آن پس یک رکعت به نیت نماز وتر بجا می آورد و بهتر این است که قنوت نماز وتر را به این ترتیب بجا بیاورد : 1- دعای فرج را که عبارت از این دعا است : لا اله الله الحلیم الکریم لا اله الا الله العلی العظیم سبحان الله رب السموات السبع و سبحان الله رب الارضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش العظیم و سلام علی المرسلین بخواند . 2-هفت مرتبه بگوید : استغفر الله الذی لا اله الا هو الحی القیوم ذوالجلال و الاکرام من جمیع ظلمی و جرمی و اسرافی علی نفسی و اتوب الیه .بعد از آن 70مرتبه بگوید : استغفرالله ربی و اتوب الیه .پس از آن 300مرتبه بگوید : العفو . سپس برای چهل مؤمن دعا کند ( به زبان غیر عربی هم اشکال ندارد ، مثلاً بگوید : خداوندا! فلانی را بیامرز ) .از آن پس برای خود و پدر و مادر خود دعا کند و در خاتمة قنوت 7مرتبه بگوید : هذا مقامُ الغائذِ بکَ مِنَ النارِ . فضیلت نماز جعفر طیار نماز جعفر طیار ، دارای ثواب و فضیلت بسیار است و بر اساس روایاتی که از اهل بیت عصمت(سلام الله علیهم ) رسیده است تاثیر زیادی در بخشیده شدن گناهان انسان دارد . حضرت صادق ( علیه السلام ) فرمودند : ( روزی که قلعة خیبر ، دژ محکم یهودانی که در برابر پیشرفت اسلام جوان ، سنگ اندازی می کردند و هر روز نقشه ای می کشیدند و تر فندهایی برای متوقف ساختن ، بلکه بر انداختن نظام اسلامی ، طرح می کردند به دست سپاه اسلام فتح شد ، جعفر از کشور حبشه که به سر پرستی جمعی از مسلمانان که در نتیجة فشار سردمداران کفر به آنجا مسافرت کرده بودند که تا در محیطی آزاد به اقامه مراسم دین قیام کنند و هم به تبلیغ اسلام پرداخته ، درخت دین را در آن سر زمین بنشانند ، مسافرت کرده بود مراجعت کرد .حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) از شنیدن این جریان بسیار خرسند گردید و فرمود : ( والله ما ادری بایهما انا اشد سروراً بقدوم جعفر ام بفتح خیبر ) . قسم به خداوند از این دو جریانی که امروز برای ما پیش آمده است نمی دانم برای کدام یک بیشتر خشنود باشم ، آیا برای فتح خیبر یا برای بازگشت جعفر ؟ و از جای خود برخاست و جعفر را به آغوش کشید و میان دو چشم وی را بوسید و فرمود هدیه ای به تو بدهم .چون این کلام را مسلمانان شنیدند افراد بسیاری در میان جمع گرد آمدند و چنین فکر می کردندکه این هدیه طلا ونقرة قابل توجهی خواهد بود. حضرتش به جعفر فرمودند : ( چهار رکعت نماز به تو تعلیم می دهم اگر بتوانی در هر روز و اگر نه در دو روز و گرنه در هر جمعه و اگر نتوانستی در هر ماه یک مرتبه و اگر نتوانستی در هر سال یک مرتبه بخوان ، خداوند متعال گناهانی را که ما بین آن دو نماز انجام گرفته باشد می آمرزد .سپس آن را بیان فرمود و توضیح آن به این ترتیب است : چهار رکعت است به تشهد و دو سلام . در رکعت اول بعد از سوره حمد سورة (اذا زلزلت ) و در رکعت دوم بعد از سورة ( و العادیات) و در رکعت سوم پس از حمد ، سورة ( اذا جاء نصرالله ) و در رکعت چهارم بعد از حمد سورة ( قل هو الله احد) و در هر رعت بعد از فراغ از قرائت پانزده مرتبه می گوید سبحان الله و الحمد الله و لا اله الا الله و الله اکبر و در رکوع همین تسبیحات را ده مرتبه می گوید و چون سر از رکوع بر می دارد ده مرتبه و در سجدة دوم ده مرتبه و بعد از سر بر داشتن پیش از اینکه برخیزد ، ده مرتبه می گوید و هر چهار رکعت را به همین تر تیب می خواند که مجموعاً 300مرتبه می شود . اگر نتواند این سوره ها را بخواند بجای آنها هم سورة قل هو الله احد را بخواند ، ثواب و فضیلت این نماز را بدست می آورد .خواندن نماز جعفر در هر موقع مستحب است ، ولی بهترین اوقات آن در روز جمعه هنگامی است که آفتاب در سطح زمین گسترش یافته باشد .علمای بزرگ اسلام و صلحای روزگار در این وقت برخواندن آن مواظبت داشته اند .نماز های مستحبی غیر از اینها نیز بسیار است به کتاب مفاتیح الجنان و غیر آن مراجعه بفرمایید . وقت نافله های یومیه
- [آیت الله فاضل لنکرانی] ناآشنا به مسأله; کسی که مسأله شرعی خود را نمی داند. جاهل قاصر: جاهلی که از روی عذر حکم شرعی را نمی داند. جاهل مقصر: جاهلی که امکان آموختن مسائل را داشته ولی عمداً در فراگیری آن کوتاهی کرده است. جبیره: مرهم; پارچه و پوششی که زخم یا شکستگی را با آن ببندند. جرح، جروح: جراحت، زخم جُنُب: کسی که محتلم شده یا با دیگری مقاربت کرده است. جُعاله: قراردادی که طی آن فردی اعلام می کند هر کس برای او کار معینی را انجام دهد، اجرت مشخصی به او پرداخت می شود. مثلا هر کس گمشده مرا پیدا کند، هزار تومان به او مژدگانی می دهم. قرار گذارنده را (جاعل) و عمل کننده به آن را (عامل) می گویند. جلاّل: حیوانی که عادت کرده فقط نجاست انسان را بخورد. جماع: مقاربت: آمیزش جنسی. جهر: صدای بلند، با صدای بلند چیزی را قرائت کردن. (ح) حائض: زنی که در عادت ماهیانه باشد. حاکم شرع: مجتهدی که بر اساس موازین شرعی دارای فتوا است. حج: زیارت خانه خدا و انجام اعمالی مربوط به آن که به آن اعمال (مناسک حج) می گویند. حج نیابتی: زیارت خانه خدا به نیابت از طرف شخص دیگر با انجام مناسک آن. حدث اصغر: هر علتی که باعث وضو شود و آن شش چیز است: 1 بول، 2 مدفوع، 3 باد شکم، 4 خواب کامل، 5 امور زایل کننده عقل، 6 استحاضه. حدث اکبر: هر کاری که غسل برای نماز را سبب شود مانند احتلام و جماع. حد ترخص: حدی از مسافت که در آن صدای موذن و دیوار محل اقامت قابل تشخیص نباشد. حرام: ممنوع، هر عملی که از نظر شرعی ترکش لازم باشد. حرج: مشقت، سختی، دشواری حصه: سهم حضر: محل حضور (وطن). حنوط: مالیدن کافور بر اعضای مرده از جمله به پیشانی، کف دست ها، سرزانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها. حواله: ارجاع طلبکار به شخص ثالث برای دریافت طلبش به این نحو که ذمه خودش را بری کرده و دیگری به او بدهکار شود. حیض: قاعدگی، عادت ماهیانه زنان. حین عروض شک: وقت پدید آمدن شک. (خ) خارق العاده: غیر طبیعی. خالی از قوت نیست: معتبر است، فتوا این است (مگر در ضمن کلام قرینه ای بر غیر این معنی دیده شود). خالی از وجه نیست: فتوا این است (مگر در ضمن کلام قرینه ای بر غیر این معنی مشاهده شود). خبره: کارشناس خبیث: پلید، زشت. خسارت: زیان، ضرر. خصوصیات: ویژگی ها خمس: یک پنجم، بیست درصد پس انداز سالیانه و غیره که باید به مجتهد جامع الشرایط و مرجع تقلید پرداخت شود. خوارج: کسانی که علیه امام معصوم(علیهم السلام) قیام مسلحانه نمایند مثل خوارج نهروان. خوف: ترس، هراس، واهمه خون جهنده: یعنی حیوانی که وقتی رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند. خیار: اختیار بر هم زدن معامله که در یازده مورد طرفین معامله یا یکی از آنها می توانند معامله را بر هم زنند. (د) دائمه: زنی که طی عقد دائم به همسری مردی درامده باشد. دُبُر: پشت; مقعد. دعوی: دادخواهی. دفاع: دفع دشمن; مقاومت در برابر دشمن. دیه: مالی که بنابر احکام شرعی به جبران خون مسلمان یا نقص بدنی به او داده می شود. (ذ) ذبح شرعی: کشتن حیوانات حلال گوشت با رعایت ضوابط شرعی. ذمّه: تعهّد به ادای چیزی یا انجام عملی. ذمّی: کافران اهل کتاب مانند یهود و نصاری در مقابل تعهّدشان نسبت به رعایت قوانین اجتماعی اسلامی از حمایت و امنیت حکومت اسلامی برخوردار می شوند و در بلاد مسلمین زندگی خواهند کرد. (ر) ربا: زیادت; اضافه; بدست آوردن مال زائد بر سرمایه با شرایط مذکور در مسائل 2356، 2357، 2361. رباء قرضی: اضافه ای که پرداخت آن در ضمن قرض شرط گردد. ربح سَنه: درآمد سالیانه انسان. رجوع: بازگشتن; بازگشت. رضاعی: همشیر; پسر و دختری که از یک زن شیر خورده باشند با شرائطی که در مسأله 2598 بیان شده نسبت به هم برادر و خواهر رضاعی می شوند و محرم ابدی می باشند. رفع ضرورت: بر طرف شدن حالت اضطرار. رکن; ارکان: پایه; اساسی ترین جزء هر عبادت. رکوع: خم شدن; یکی از ارکان نماز که برای انجام آن شخص نمازگزار در برابر عظمت خداوند چندان خم می شود که دستهایش به زانو برسد. رهن: گرو; گروی. ریبه: احتمال تحریک شهوت. (ز) زائد بر مؤونه: مازاد بر مخارج; اضافه بر هزینه مربوطه. زکات: مقدار معیّنی از اموال خاص انسان که به شرط رسیدن به حد نصاب باید در موارد مشخّص خود مصرف شود، این اموال اختصاص به نُه مورد دارد. زکات فطره: مقدار حدود 3 کیلوگرم گندم، جو، ذرت و غیره یا بهای آن که باید در عید فطر به فقرا بدهند و یا در مصارف دیگر زکات صرف کنند. زمان غیبت کبری: مثل زمان ما، که امام دوازدهم(علیه السلام) در پرده غیبت به سر می برند. زینت: زیور; آرایش. (س) سال شمسی: سالی که مشتمل بر دوازده برج است و از فروردین شروع و به اسفند ختم می شود. سال قمری: سالی که مشتمل بر دوازده ماه است و از محرم شروع و به ذی الحجه ختم می شود. سجده; سجود: بر زمین گذاردن پیشانی و کف دست ها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها برای ستایش خداوند. سجده سهو: سجده ای که نمازگزار در برابر اشتباهاتی که سهواً از او سر زده بجای آورد، به شرح مسأله 1262. سجده شکر: پیشانی بر زمین نهادن به منظور سپاسگزاری از نعمت های خداوند. سجده های واجب قرآن: وقتی انسان یکی از این آیات را تماماً بخواند یا گوش کند باید بلافاصله سجده نماید. 1 - جزء 21، سوره سجده، آیه 15. 2 - جزء 24، سوره فصّلت، آیه 37. 3 - جزء 27، سوره نجم، آخرین آیه. 4 - جزء 30، سوره علق، آخرین آیه. سجده های مستحبّ قرآن: وقتی انسان یکی از این آیات را تماماً بخواند یا بشنود مستحب است که بلافاصله سجده کند. 1 - جزء 9، سوره اعراف، آیه آخر. 2 - جزء 13، سوره رعد، آیه 15. 3 - جزء 14، سوره نحل، آیه 49. 4 - جزء 15، سوره اسراء، آیه 107. 5 - جزء 16، سوره مریم، آیه 58. 6 - جزء 17، سوره حج، آیه 18. 7 - جزء 17، سوره حج، آیه 77. 8 - جزء 19، سوره فرقان، آیه 60. 9 - جزء 19، سوره نمل، آیه 25. 10 - جزء 23، سوره ص، آیه 24. 11 - جزء 30، سوره انشقاق، آیه 21. سرگین: مدفوع حیوانات. سفیه: بی عقل; کسی که قدرت نگهداری مال خودش را ندارد و سرمایه اش را در کارهای بیهوده مصرف می کند. سقط شده: افتاده; جنین نارس یا مرده که از رحم خارج شده باشد. سلف: معامله پیش خرید. سؤر: نیم خورده آب یا غذا. (ش) شاخص: چوب یا وسیله ای که برای تعیین وقت ظهر در زمین نصب می کنند. شارع: بنیانگزار شریعت اسلامی; خداوند; پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله). شاهد: گواه. شرایط ذمّه: شرایطی که اگر اهل کتاب در بلاد مسلمین به آنها عمل کنند جان و مالشان در پناه حکومت اسلامی است. شهادت: گواهی دادن. شهادتین: شهادت به یگانگی الله و رسالت رسول الله(صلی الله علیه وآله). شیوع: شایع شدن; همگانی شدن. شهرت: مشهور شدن; آشکار شدن برای همه افراد. شیر کامل: منظور انجام یافتن تمام شرایط هشت گانه ای است که در مسأله 2594 گفته شده و موجب محرم شدن است. (ص) صاع: پیمانه ای دارای گنجایش حدود 3 کیلوگرم. صحّاف: شیرازه بند، تعمیرکار کتاب. صحّت: درستی. صراط: منظور پل صراط در روز قیامت است. صرف برات: نقدکردن برات; در مواردی که برات به صورت مدّت دار تنظیم شده باشد طلبکار می تواند زودتر از موعد معیّن از بدهکار بخواهد با کسر مقداری از برات نقداً وجه آن را دریافت نماید، این عمل را در عرف تجّار (صرف برات) می نامند. صغیره: دختری که به سن بلوغ نرسیده است. صلح: سازش طرفین; اینکه کسی مال یا حق خود را برای توافق و سازش به دیگری واگذار کند. صیغه: خواندن کلماتی که وسیله تحقّق عقد است. (ض) ضامن: عهده دار; متعهّد. ضرورت: وجوب; حتمیّت. ضروری دین: آنچه بدون تردید جزء دین است مانند وجوب نماز و روزه. ضعف مفرط: ضعف شدید. (ط) طلاق: گسستن پیمان زناشویی. طلاق بائن: طلاقی است که پس از آن مرد حق رجوع به همسرش را ندارد. طلاق خلع: طلاق زنی که به شوهرش مایل نیست ولی شوهر او را طلاق نمی دهد و زن مهر یا مال دیگرش را به او می بخشد تا او را راضی به طلاق کند. طلاق رجعی: طلاقی است که مرد در عدّه زن می تواند به او رجوع نماید. طلاق مبارات: طلاقی است که در نتیجه تنفر زن و مرد از یکدیگر و دادن مقداری مال از طرف زن به شوهر واقع می شود. طواف نساء: اخرین طواف حج و عمره مفرده است که ترک آن موجب استمرار حرمت همبستری برای طواف کننده با همسرش می شود. طوق: گردن بند; آنچه در گردن بیاویزند. طهارت: پاکی; حالتی معنوی که در نتیجه وضو و غسل یا تیمّم حاصل شود. طهارت ظاهری: چیزی که براساس نظر شارع مقدّس محکوم به پاکی است هر چند در واقع نجس باشد مثل این که شخصی وارد خانه مسلمانی شود مادام که صاحب خانه نجاست چیزی را مطرح ننماید تمام اشیاء آن خانه محکوم به پاکی است. (ظ) ظاهر این است: فتوا این است، مگر اینکه در کلام قرینه ای برای مقصود دیگر باشد. ظهر شرعی: وقت اذان ظهر که سایه شاخص محو می شود یا به کمترین حد آن می رسد و ساعت آن نسبت به فصول مختلف و افق های گوناگون فرق می کند. (ع) عاجز: ناتوان; درمانده. عادت ماهیانه: قاعدگی; حیض. عادت وقتیّه و عددیّه: زنهایی که عادت ماهیانه آنها دارای وقت مشخّص و زمان معیّن باشد; عادتشان (وقتیّه و عددیّه) است. عادل: شخصی که دارای ملکه عدالت است. عاریه: دادن مال خود به دیگری برای استفاده موقت و بلاعوض از آن. عاصی: عصیان کننده; کسی که نسبت به احکام الهی نافرمان است. عامل: عمل کننده: 1 - کسی که به قرارداد جعاله عمل می کند; 2 - کسی که متصدّی جمع آوری، حسابرسی و تقسیم و سایر امور مربوط به زکات است; 3 - اجیر. عایدات: درآمد. عدول: اشخاص عادل. عذر شرعی: توجیه قابل قبول; دلیل قابل قبول از نظر شرعی. عرف: فرهنگ عموم مردم. عَرَق جُنُب از حرام: عرقی که پس از آمیزش نامشروع یا استمناء از بدن خارج گردد. عزل: کنار گذاشتن: 1 - انزال نمودن در خارج از رحم برای جلوگیری از آبستنی زن; 2 - برکنار کردن وکیل یا مأمور خود از کار مانند برکناری وصی یا متولّی خائن توسط حاکم شرع. عسرت: سختی; تنگدستی. عقد: گره; پیمان زناشویی; پیوند. عقدبیع: قرارداد خرید و فروش. عقد دائم: ازدواج مادام العمر. عقد غیر دائم: ازدواج موقت. عقود: قراردادهای دو طرفه مثل خرید و فروش، ازدواج، مصالحه. عمّال: کارگزاران. عمداً: از روی قصد; کاری را با علم و آگاهی انجام دادن. عمره: زیارت خانه خدا و انجام اعمال مخصوص خانه کعبه که تا حدودی شبیه حج است و آن بر دو قسم است: عمره تمتّع که قبل از حج تمتّع انجام می گیرد، و عمره مفرده که پس از حج قران و افراد یا بدون حج انجام می گیرد. عمل به احتیاط: مکلّف تکلیف خود را به گونه ای عمل نماید که یقین پیدا کند تکلیف شرعیش را انجام داده است. طریقه احتیاط در کتاب های فقهی مطرح شده است. عنین: مردی که قادر به انجام آمیزش جنسی نیست. عورت: آنچه انسان از ظاهر کردنش حیا می کند; اعضاء تناسلی. عهد: پیمان; تعهّد انسان در برابر خداوند برای کار پسندیده یا ترک ناپسند که با صیغه مخصوص ادا می شود. عیال: زن; همسر. عید فطر: نخستین روز ماه شوّال که یکی از دو عید بزرگ اسلامی است. عید قربان: دهمین روز ماه ذی الحجّه که یکی از دو عید بزرگ اسلامی است. (غ) غائط: مدفوع. غرض عقلائی: هدفی که از نظر عقلا قابل قبول و پسندیده باشد. غساله: آبی که معمولا پس از شستن چیزی خود به خود یا با فشار از آن می چکد. غسل: شستن; شستشو; شستشوی بدن با کیفیت مخصوصی که بر دو نوع است: 1 - ترتیبی; 2 - ارتماسی. غسل واجب: غسلی که انجام دادن آن الزامی است و اقسام آن عبارت است از: 1 - غسل جنابت; 2 - غسل حیض; 3 - غسل نفاس; 4 - غسل استحاضه; 5 - غسل مسّ میّت; 6 - غسل میّت. غسل مستحب: غسلی که به مناسبت ایّام و لیالی خاص یا عبادات و زیارات مخصوص رواست مانند غسل جمعه و غسل زیارت و غیره. غسل ارتماسی: به نیّت غسل یک مرتبه در آب فرو رفتن. عسل ترتیبی: به نیّت غسل، اول سر و گردن، بعد طرف راست و سپس طرف چپ را شستن. غسل جبیره: غسلی که با وجود جبیره بر اعضای بدن انجام می گیرد و الزاماً باید به صورت غسل ترتیبی باشد. غُلات: گروهی از مسلمانان هستند که درباره امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) غلّو می کنند و آن حضرت را خدا می شمارند. (ف) فتوا: رأی مجتهد در مسائل شرعیه. فجر: سپیده صبح. فجر اول و دوم: نزدیک اذان صبح از طرف مشرق سپیده ای رو به بالا حرکت می کند که آن را فجر اول می گویند. موقعی که آن سپیده گسترده شد، فجر دوم، و اولِ نماز صبح است. فجر صادق: منظور فجر دوم است. فجر کاذب: منظور فجر اول است. فرادا: نمازی که انسان به طور انفرادی می گزارد. فَرْج: عورت انسان (زن و مرد; قُبُل و دُبُر). فرض: امرالزامی; امری که انجام یا ادای آن واجب است. فضله: مدفوع حیوانات. فطر: نخستین روز ماه شوّال و یکی از دو عید بزرگ اسلامی است. فطریه: زکات فطره. فقّاع: آب جو. فقیر: محتاج; کسی که نیازمند تأمین مخارج سال خود و عیالش است و چیزی هم ندارد که به طور روزانه قادر به تأمین هزینه زندگیش باشد. فی سبیل الله: در راه خدا انجام کار خیری که نفعش به عموم مسلمانان برسد مثل ساختن مسجد، پل، جاده و غیره. (ق) قُبُل: پیش (کنایه از عضو جنسی انسان است). قتل: کشتن. قتل نفس محترمه: کشتن کسی که خونش از نظر شرعی محترم است و نباید کشته شود. قرائت: خواندن; خواندن حمد و سوره در نمازهای یومیّه. قروح: دُمَل ها; زخم های چرکین. قریب: نزدیک به واقع و حقیقت. قرینه: نشانه; علامت; همانند. قسم: سوگند; سوگند به یکی از اسامی خداوند برای انجام امور پسندیده یا ترک ناپسند. قصاص: کیفر; نوعی از مجازات است که مشابه با جنایت انجام شده می باشد، مثل اینکه شخصی کسی را عمداً بکشد او را خواهند کشت. قصد اقامه: قصد مسافر به ماندن ده روز یا بیشتر در یک محل. قصد انشاء: تصمیم به ایجاد یک امر اعتباری مانند بیع و شراء و غیره همراه با ادای کلمات مربوطه. قصد وجه: در جایی که مکلّف عمل را با حفظ وصف وجوب و یا استحباب انجام دهد، یعنی بگوید این عمل واجب و یا این عمل مستحب را انجام می دهم. قصد رجاء: در موردی است که مکلّف عمل را به احتمال اینکه به خدا نزیک می کند انجام می دهد. قصد قربت مطلقه: چنانچه مکلّف می داند عملی مورد رضا و قرب خداست ولی نمی داند عنوان آن چیست، مثل اینکه می داند گفتن این جمله در نماز خوب است اما نمی داند استحباب خاص دارد یا به عنوان مطلق ذکر و یا دعا باید خوانده شود. قصد قربت: یعنی کاری را برای خدا انجام دادن. قضا: بجا آوردن عملی که در وقت خاص خود انجام نشده است بعد از آن وقت; قضاوت کردن. قنوت: اطاعت; تواضع در برابر خدا; در رکعت دوم نماز پس از قرائت سوره ها، دست ها را در مقابل صورت قراردادن و ذکر و دعا خواندن. قوی: محکم (کنایه از فتوا) قیام: ایستادن; اقامه نماز. قیام متّصل به رکوع: به نیت رکوع از حالت ایستاده خم شدن و رکن نماز است. قی: استفراغ. قیّم: سرپرست; کسی که براساس وصیّت یا حکم حاکم شرع مسؤول امور یتیم و غیره می شود. (ک) کافر: کسی که به توحید و نبوّت یا هر دوی آنها معتقد نیست، یعنی: 1 - کسی که وجود خدا را انکار می کند. 2 - کسی که برای خدا شریک می تراشد. 3 - کسی که پیغمبری پیغمبر اسلام را قبول ندارد. 4 - کسی که در امور فوق شک دارد. 5 - کسی که منکر ضرورت دین است و انکار او به انکار خدا و رسول(صلی الله علیه وآله)می انجامد. کافر حربی: کافری که با مسلمانان در حال جنگ می باشد و یا در پناه مسلمانان نیست. کافر ذمّی: اهل کتاب که در بلاد اسلامی با شرایط مخصوص اهل ذمّه در پناه حکومت اسلامی قرار گرفته و زندگی می کند. کثیر الشّک: کسی که زیاد به شک می افتد. کشف خلاف شدن: آشکار شدن اشتباه، روشن شدن این که یک عمل درست انجام نشده است. کفّاره: کاری که انسان برای جبران گناهش انجام دهد. کفّاره جمع: کفّاره سه گانه (60 روز روزه گرفتن، 60 فقیر را سیر کردن و بنده ای را آزاد نمودن). کفالت: ضمانت. کفیل: ضامن. کیفیّت: چگونگی. (ل) لازم: واجب; اگر مجتهد دلیل الزامی بودن امری را از ایات و روایات کشف کند و بتواند آن را به شارع نسبت دهد، معمولا تعبیر به واجب می کند. و اگر الزامی بودن آن را به طریق دیگر نظیر ادلّه عقلیّه استفاده کند طوری که استناد آن به شارع میسّر نباشد، معمولا تعبیر به لازم می کند. لازم الوفا بودن: باید به آن عمل شود. لزوجت محل: لغزندگی همراه با چسبندگی که در محلی وجود دارد. لغو: بی فایده; بی معنا; بیهوده. لُقطه: پیدا شده; مال پیدا شده ای که صاحب آن معلوم نباشد. (م) ماترک: آنچه از متوفّی باقی مانده باشد. مال الاجاره: مالی که مستأجر بابت اجاره بپردازد. مال المصالحه: مالی که مورد صلح قرار گرفته است. مالیّت شرعی: چیزهایی که از نظر شارع مقدّس مال محسوب می شود مانند همه اموال مشروع (که ضوابط آن توسّط شارع مقدّس بیان گردیده است). مالیّت عرفی: چیزهایی که از نظر فرهنگ عموم مردم (عرف) مال محسوب می شود، هر چند از نظر دین اسلام مالیّت نداشته باشد، مثل خوک و مشروب. ماه هلالی: گردش ماه به دور زمین، ماه قمری که از ماه محرم شروع می شود و به ماه ذی الحجّه ختم می گردد و در مقابل ماه شمسی است که از فروردین ماه شروع و در اسفند پایان می یابد. مأموم: پیرو; کسی که در نماز به امام جماعت اقتدا نماید. مؤونه: مخارج یا هزینه. مباح: هر فعلی که از نظر شرعی نه پسندیده است و نه ناپسند (در برابر واجب و حرام و مستحب و مکروه). صفحه 542 مبتدئه: زنی که برای اولین بار عادت شود. مبطلات: اموری که باطل کننده عبادت می شود. متعه: زنی که با عقد موقّت به همسری مردی درآمده است. متنجّس: هر چیزی که ذاتاً پاک است و در اثر برخورد با شیء نجس آلوده شده است. متولّی: سرپرست. مثمن: قیمت گذاری شده; فروخته شده; کالایی که در معرض فروش قرار گرفته باشد. مجتهد: کوشا; کسی که در فهم احکام الهی به درجه رسیده و دارای قدرت علمی مناسبی است که می تواند احکام اسلام را از روی کتاب و سنّت استنباط نماید. مجتهد جامع الشرائط: مجتهدی که شرایط مرجعیّت تقلید را دارا می باشد. مجرای طبیعی: مسیر طبیعی هر چیز. مجهول المالک: مالی که معلوم نیست به چه کسی متعلّق است. مجزی است: کافی است ساقط کننده تکلیف است. محتضر: کسی که در حال جان کندن است. محتلم: کسی که در خواب منی از او خارج شده باشد. محذور: مانع; کنار گذاشته شده; آنچه از آن پرهیز گشته است. محرّم (محرّمات): چیزی که حرام است; اولین ماه از سال قمری. مَحْرَم: کسانی که ازدواج با آنها به جهت نسبی و یا سببی و یا شیر خوردن حرام ابدی است مانند: خواهر، مادر، دختر و دخترِ دختر، جدّات، عمّه و عمّات، خاله و خالات، ربائب، مادر زن و مادر او، دختر و خواهر رضاعی، زن پسر، زن پدر و نبیره. مُحرِم: کسی که در حال احرام حج یا عمره باشد. محظور: ممنوع. محفوظ: حفظ شده; نگهداری شده. محلّ اشکال است: اشکال دارد; خلاف احتیاط واجب است (مقلّد می تواند در این مسأله به مجتهد دیگری مراجعه کند). محل تأمّل است: باید احتیاط کرد (مقلّد می تواند در این مسأله به دیگری مراجعه کند). صفحه 543 مخیّر است: فتواست، مقلّد بایستی یکی از دو طرف و یا بیشتر را انتخاب نماید. مخرج بول و غائط: مجرای طبیعی خروج ادرار و مدفوع. مخمّس: مالی که خمس آن پرداخت شده باشد. مُدّ: پیمانه ای که تقریباً ده سیر گنجایش داشته باشد (750 گرم). مدّعی: خواهان ; کسی که برای خودش حقّی قائل است. مذی: رطوبتی که پس از ملاعبه از انسان خارج گردد. مرتد: مسلمانی که منکر خدا و رسول یا حکمی از ضروریّات دین شده که انکارش به انکار خدا و رسول باز گردد. مرتدّ فطری: کسی که از پدر یا مادر مسلمان متولّد شده و خودش نیز مسلمان بوده و سپس از دین خارج شده است. مرتدّ ملّی: کسی که از پدر و مادر غیر مسلمان متولّد شده ولی خودش پس از اظهار کفر مسلمان شده و مجدّداً کافر گردیده است. مرجوح (مرجوح شرعی): چیزی که کراهت شرعی داشته باشد. مردار: حیوانی که خود به خود مرده و یا بدون شرایط لازم کشته شده باشد. مزارعه: قراردادی که بین مالک زمین و زارع منعقد می شود که براساس آن مالک درصدی از محصول زراعی را صاحب می شود. مس: لمس کردن. مسّ میت: لمس کردن انسان مرده. مساقات: آبیاری کردن; قراردادی بین صاحب باغ و باغبان که براساس آن باغبان در برابر آبیاری و تربیت درختان، حقّ استفاده از مقدار معیّنی میوه باغ را پیدا می کند. مستحاضه: زنی که در حال استحاضه باشد. مستحب: پسندیده; مطلوب; چیزی که مطلوب شارع است ولی واجب نیست; هر حکم شرعی که اطاعت آن موجب ثواب است ولی مخالفت آن عقاب ندارد. مستطیع: توانا; کسی که امکانات و شرائط سفر حج را دارا باشد. مستهلک: از میان رفته; نابود شده; نیست شده. مسح: دست کشیدن بر چیزی; دست کشیدن به فرق سر و روی پاها با رطوبت باقیمانده از شستشوی صورت و دست ها در وضو. مسکین: بیچاره; مفلوک; کسی که از فقیر هم سخت تر می گذراند. مسکرات: چیزهای مست کننده. مشقّت: سختی; رنج; دشواری. مصالحه: سازش; آشتی. مصو نیّت: آسیب ناپذیری. مضطر: ناچار; ناگزیر. مضطربه: زنی که عادت ماهیانه اش بی نظم است. مضمضه: چرخانیدن آب در دهان. مضیقه: تنگدستی; تنگنایی. مطهّرات: پاک کننده ها. مظالم: چیزهایی که در ذمّه انسان است ولی صاحب آن معلوم نیست و یا دسترسی به آن ممکن نمی باشد، مانند اینکه شخصی یقین دارد در زمان طفولیّت به صورت غیر مجاز در مال کسی تصرّف نموده و در اثر تصرّف ضرری به صاحب آن رسیده است، اکنون برای اینکه یقین به برائت ذمّه خود پیدا کند، لازم است مقداری از مال خود را از طرف صاحب مال به عنوان مظالم با اجازه مجتهد جامع الشرایط به فقیر پرداخت نماید. معامله غرری: معامله ای است که اوصاف کالای مورد معامله (مبیع) به صورت کامل مشخّص نباشد مثل اینکه شخصی خانه ای را که اصلا ندیده است و از خصوصیات آن اطلاع ندارد بخرد یا بفروشد، و این نوع معامله کلا باطل است. معرض: برای عموم نشان دادن; در دیدِ همگان قرار دادن. معهود: شناخته شده; معمول و متداول; آنچه به طور ضمنی مورد قبول باشد. مفطِر: چیزی که روزه را می شکند. مفلّس: کسی که دارائیش کمتر از بدهکاریش می باشد. و از طرف حاکم شرع از تصرف در اموالش منع شده است. مقاربت: نزدیکی کردن; آمیزش جنسی. مقرّرات شرعیه: آنچه از طرف خداوند به عنوان تکلیف شرعی معیّن گردیده است. مکروه: ناپسند; نامطلوب; آنچه انجام آن حرام نیست ولی ترکش اولی است. مکلّف: هر انسانی که بالغ و عاقل است. ملاعبه: بازی کردن; معاشقه کردن. ممیّز: خردسالی که خوب و بد را تمیز می دهد. منذورله: کسی که به نفع او نذر شده است مثل امام(رحمه الله). منعزل: خود به خود برکنار شده. موازین شرعیّه: معیارهای شرعیّه. موالات: پشت سر هم; پیاپی انجام دادن. موجر: اجاره دهنده. مورد اشکال است: خلاف احتیاط است; در این مورد می توان به مجتهددیگر مراجعه کرد. موقوفٌ علیهم: کسانی که به نفع آنها وقف شده است. موقوفه: وقف شده. موکّل: وکیل کننده. منع کردن: جلوگیری کردن; بازداشتن. میّت: مرده; جسد بی جان انسان. (ن) ناسیه: زنی که وقت عادت ماهیانه خود را از یاد برده است. نافله: نماز مستحبّی. نری: بیضه. نبش قبر: شکافتن قبر. نصاب: حدّ مشخّص; حد یا مقدار معیّن. نصاب زکات: حدّ مشخّصی که برای هر یک از موارد وجوب زکات در نظر گرفته شده است. نظر به ریبه: نگاه کردن به گونه ای که موجب تحریک شهوت شود; نگاهی که موجب فتنه شود. نجس: پلید; ناپاک. نفاس: خونی که پس از زایمان از رحم زن خارج می گردد. نکاح: ازدواج کردن; زناشویی. نماز آیات: دو رکعت نماز مخصوص که در مواردی نظیر زلزله و کسوف و خسوف واجب است. نماز احتیاط: نماز بدون سوره ای که برای جبران رکعات مورد شک بجا آورده می شود. نماز استسقاء: نمازی که با کیفیت مخصوص برای طلب باران خوانده شود. نماز جماعت: نماز واجبی که دو نفر یا بیشتر با امامت یکی از آنها بجا می آوردند (در نماز جمعه حدّاقل جماعت 5 نفر است). نماز جمعه: دو رکعت نماز مخصوص که در زوال جمعه به جای نماز ظهر و به طور جماعت برگزار می گردد و با کمتر از 5 نفر انجام پذیر نیست. نماز خوف: نماز یومیّه انسان در حال جنگ و امثال آن که با کیفیت مخصوص و به طور شکسته بجا آورده شود. نماز شب: هشت رکعت نماز مستحبّی که به صورت 4 نماز دو رکعتی در ثلث آخر شب گزارده می شود. نماز شفع: دو رکعت نماز مستحبّی که پس از هشت رکعت نافله های شب، پیش از نماز وتر گزارده می شود. نمازطواف: دورکعت نمازمخصوص که در مراسم حجوعمره پس ازطواف گزارده می شود. نماز عید: دو رکعت نماز مخصوص که روز عید فطر و قربان می خوانند. نماز غفیله: دو رکعت نماز مخصوص که پس از نماز مغرب تا وقتی که سرخی مغرب از بین نرفته مستحب است. نماز قصر: نماز کوتاه; نمازهای چهار رکعتی که در سفر دو رکعت خوانده می شود. نماز قضا: نمازی است که به جای نمازهای فوت شده گزارده می شود. نماز مسافر: نماز کوتا; نمازهای چهار رکعتی که مسافر باید در سفر دو رکعتی بجا آورد. نماز مستحب: هر نمازی که بجا آوردن آن پسندیده است ولی واجب نیست. نماز میّت: نماز مخصوصی که باید بر جنازه مسلمان خوانده شود. نماز واجب: نمازی که بجا آوردن آن بر هر مکلّفی لازم است و اقسام آن عبارت است از: 1 - نمازهای یومیّه; 2 - نماز آیات; 3 - نماز میّت; 4 - نماز طواف; 5 - نماز قضای پدر و مادر; 6 - نمازی که انسان با نذر و عهد و قسم بر خود واجب کرده است. نماز وتر: یک رکعت نماز که پس از نماز شفع خوانده می شود و آخرین رکعت از نماز شب محسوب می گردد. نماز وحشت: دو رکعت نماز که برای شب اوّل قبر متوفّی خوانده می شود. نماز یومیّه: نماز روزانه; نمازهای واجب در هر شبانه روز که مجموعاً 17 رکعت است. نوافل یومیّه: نمازهای مستحبّی روزانه که هر شبانه روز 34 رکعت و در جمعه 38 رکعت است. نهی از منکر: بازداشتن دیگری از هر عملی که به حکم شارع ناپسند است. نیّت: قصد; تصمیم به انجام عمل دینی با هدف تقرّب به خداوند. (و) واجب: هر امری که انجام آن از نظر شرع الزامی و اجباری است. واجب تعبّدی: واجبی که در انجام آن قصد قربت لازم است (عبادات) واجب تعیینی: واجبی که به طور مشخّص وجوب به آن تعلّق گرفته است مانند نماز، روزه و حج. واجب توصلی: واجبی که قصد قربت لازم ندارد، مانند ادای دین کردن و جواب سلام دادن و شستن لباس و بدن برای نماز. واجب تخییری: امری که وجوب بین آن و دیگری دوران دارد، مانند کفّاره روزه که مخیّر است بین سه امر: 1 - آزاد کردن بنده; -2 شصت روز روزه گرفتن; 3 - شصت مسکین را اطعام کردن. واجب عینی: واجبی که برهر فردی با قطع نظر از دیگران واجب است، مانند نماز و روزه. واجب کفایی: واجبی که اگر کسی آن را انجام دهد از دیگران ساقط می شود، مانند غسل و سایر تجهیزات میّت که بر همه واجب است ولی وقتی که عدّه ای اقدام کنند، از دیگران ساقط می شود. واجب معلّق: واجبی که زمان وجوب آن (حال) و زمان واجب (آینده) یعنی وجوبش فعلی است ولی واجب را باید در شرایط مشخّصی انجام داد مانند وجوب حج پس از تحقّق شرایط استطاعت یعنی کسی که مستطیع شد حج بر او واجب است ولی باید صبر کند تا ایّام مخصوص حج فرا رسد و آنگاه عمل نماید. واجب منجّز: واجبی است که زمان وجوب و واجب یکی است، مانند روزه که در همان وقتی که واجب می گردد در همان وقت هم باید آن را انجام داد. واجب مطلق: واجبی که در هر شرایطی وجوب دارد، مانند نماز. واجب مشروط: واجبی که تنها در شرایط خاصّی واجب می گردد، مانند حج که تنها با شرط استطاعت واجب می شود. واجب موسّع: واجبی است که وقت انجام آن وسیع است، مانند نماز ظهر و عصر که از ظهر تا غروب وقت دارد. واجب مضیّق: واجبی است که دارای وقت مشخّص و محدود است، مانند روزه گرفتن در ماه رمضان. وارث: کسی که ارث می برد. واقف: وقف کننده. وثیقه: سپرده; گرویی. وجه: صورت; دلیل; عنوان. ودی: رطوبتی که گاهی پس از خروج بول مشاهده می شود. ودیعه: امانت. وذی: رطوبتی که گاهی پس از خروج منی مشاهده می شود. وصل به سکون: حرکت آخر کلمه ای را انداختن وبدون وقف آن را به کلمه بعد چسباندن. وصی: کسی که مسؤول انجام وصیّتی شود. وصیّت: سفارش; توصیه هایی که انسان برای کارهای پس از مرگش به دیگری می کند. وضو: شستن صورت و دست ها و مسح سر و پاها برای برپا داشتن نماز. وضوی ارتماسی: وضویی که انسان به عوض آنکه آب را روی صورت و دست هایش بریزد، صورت و دست هایش را در آب فرو می برد و در حال فروبردن یا بیرون آوردن آن قصد وضو می کند. وضوی ترتیبی: وضویی که انسان با ریختن آب به قصد وضو روی صورت و دست هایش آنها را می شوید. وضوی جبیره: آن است که در محل وضو، جبیره باشد. وطن: جایی که انسان برای اقامت و زندگی دائمی خود اختیار کند. وطی: لگدمال کردن; کنایه از عمل جنسی است. وقف به حرکت: در حین ادای حرکت آخرین حرف یک کلمه بین آن و کلمه بعد فاصله انداختن. وکیل: نماینده; کسی که از طرف شخصی اختیار انجام کاری را داشته باشد. ولایت: سرپرستی; صاحب اختیار بودن. ولیّ (یا قیّم): کسی که به دستور شارع مقدّس سرپرست دیگری است مانند پدر و پدربزرگ و مجتهد جامع الشرایط. (ه) هبه: بخشش. هدم: ویرانی. هدیه: تحفه; ارمغان. (ی) یائسه: زنی که سنّش به حدّی رسیده که دیگر عادت ماهیانه نمی شود.