یک. برای تشخیص منظور از اهل بیت در آیه شریفه راه های مختلفی وجود دارد. لیکن به نظر می رسد بهترین و ساده ترین راه که مورد وفاق همه مسلمانان اعمّ از شیعه و سنّی است مراجعه به مبیّن و مفسّر واقعی قرآن، یعنی رسول اکرم صلی الله علیه و آله است.
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله در طول 23 سال نبوّت خویش، بارها درباره (اهل البیت) سخن گفته و درباره آنان سفارش بلیغ فرموده است. آن حضرت در مواقع متعدّد، با شیوه ای استثنایی و به یادماندنی، در معرّفی اهل بیت کوشیدند، تا راه عذر و انحراف را بر همه حق جویان ببندند. در این زمینه احادیث فراوانی در مجامع روایی سنّی و شیعه نقل شده که همه آنها به معرفی اهل بیت علیهم السلام پرداخته اند.1 اکنون برای روشن شدن مطلب به ذکر دو نمونه بسنده می کنیم:
الف. حدیث کساء؛ برخی از این روایات عنوان حدیث کساء را بر پیشانی دارند. مضمون این روایات این است که: بعد از نزول آیه تطهیر، پیامبراکرم صلی الله علیه و آله پارچه و یا عبایی بر روی خود، فاطمه زهرا، علی بن ابیطالب و حسن و حسین علیهم السلام انداختند و سپس دست به دعا برداشته، عرض کردند: (الّلهم هو اء اهل بیتی و هو اء اهلی و عترتی فاذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهیراً)؛ (پروردگارا! اینان اهل بیت من و اهل و خاندان من می باشند. پس هرگونه آلودگی را از آنان دور گردان و به طور کامل پاکشان فرما).
در این هنگام، امّ سلمه - همسر پیامبر - از آن حضرت خواست تا به او هم اجازه داده شود به اصحاب کسا بپیوندد و از این منقبت والا برخوردار شود. پیامبر با لحنی عطوفت آمیز پاسخ دادند: (رحمت خدا بر تو باد. تو همواره به راه خیر و صلاح بوده ای و چقدر من از تو راضی ام! لیکن این منقبت، ویژه من و ایشان است)2.
بنابراین، رسول خدا از آغاز نزول آیه تطهیر، مصداق اهل بیت را با استقرار ایشان در زیر (کسا) به گونه ای معیّن نمود که راه را بر هرگونه تفسیر ناروا ببندد.
ب. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله برای آنکه وظیفه خویش را در تبیین آیات الهی به نحو جامع و کاملی انجام داده باشند، با به کارگیری شیوه ای اعجاب آور و فراموش نشدنی، در مدّت زمانی نسبتاً طولانی،3 آن هم به صورت هر روزه، به معرفی اهل بیت پرداختند.
در روایتی از ابن عبّاس در این باره آمده است: (شهدنا رسول اللّه صلی الله علیه و آله تسعة اشهر یأتی کلّ یوم باب علی بن ابیطالب عند وقت کلّ صلاة یقول: السّلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته اهل البیت، (انّما یریداللّه لیذهب عنکم الرّجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیراً)، الصّلاة رحمکم اللّه ، کلّ یوم خمس مرّات)4؛ (ما شاهد بودیم که رسول خدا تا نه ماه، روزی پنج مرتبه، هنگام فرا رسیدن وقت نماز به در خانه علی بن ابیطالب می آمدند و می فرمودند: درود و رحمت و برکات خدا بر شما اهل بیت باد. (خداوند اراده نمود تا هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت دورگرداند و به طور کامل و شایسته پاکتان سازد) [وقت] نماز [است، مهیا شوید] رحمت خدا بر شما باد).
دو. مصداق اهل بیت برای مسلمین صدر اسلام، به خوبی روشن و معلوم بود. به همین خاطر، جز معدودی از دشمنان اهل بیت علیهم السلام کسی در اختصاص این آیه به پنج تن علیه السلام، تردید نکرده5 و حتی یک گزارش یا روایت برخلاف آن نیامده است.
سه. نه تنها در هیچ روایتی اشاره به زنان پیامبر صلی الله علیه و آله نشده است، بلکه قراین متعدّدی نشان می دهد که اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله، اختصاص به نسل پیامبر داشته و شامل زنان آن حضرت نمی شود. برخی از این قراین عبارتند از:
الف) در حدیث کساء که پیشتر نقل شد، وقتی یکی از زنان پیامبر صلی الله علیه و آله می خواست به جمع پنج نفر بپیوندد، پیامبر آن را نفی نموده و در عین اظهار لطف و مهربانی، او را از اهل بیت مورد نظر در آیه ندانستند.6
ب) شیعه و سنّی به اتّفاق نقل کرده اند که پیامبر صلی الله علیه و آله در وصف اهل بیت و عترت خویش فرمود: (اهل بیت و خاندان من از گوشت و خون من هستند)7.
ج) طبق نقل شیعه و سنّی، پیامبر صلی الله علیه و آله در توضیح اهل بیت فرمود: (اهل بیت و عترتم از طینت من هستند)8.
د) در روایاتی شیعه و سنّی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که: (هر خانواده ای به پدرش منسوب است؛ مگر فرزندان فاطمه که من ولیّ و ریشه آنها هستم و فقط آنان عترت من هستند)9.
چهار. هیچ یک از همسران پیامبر صلی الله علیه و آله ادّعا نکرده اند که مصداق اهل بیت به کار رفته در آیه تطهیر می باشند. به تعبیر علامّه امینی(ره)، اگر این آیه در شأن همسران پیامبر بود و راهی برای این تأویل و تفسیر وجود داشت، بی شک عایشه آن را بر پیشانی جمل می نوشت و غوغایی به پا می کرد.10 در صورتی که حتّی خود عایشه نیز این آیه را در شأن خمسه طیّبه دانسته است.
پنج. اگر زنان پیامبر صلی الله علیه و آله مراد آیه یا بخشی از آنان بودند، غلبه با جنس موث می شد و ضمایر به کار رفته در آیه باید موث باشد.11 در حالی که مخاطبین آیه، مذکّرند یا جنس ذکور به نوعی غلبه دارد، زیرا در آن از ضمایر جمع مذکر مانند (عنکم) و (کم) استفاده شده است. بنابراین مخاطبین آن، زنان پیامبر صلی الله علیه و آله نیستند.
شش. مفاد آیه، تطهیر و پالایش گروهی خاص از هر گونه رجس و پلیدی است و این حکمی بسیار مهم و والاست که قطعاً هر کسی موضوع آن نیست، بلکه افرادی خواهند بود که عملاً قابلیت و شایستگی این مقام را داشته باشند. در حالی که زنان پیامبر صلی الله علیه و آله قطعا این گونه نیستند؛ چرا که خود قرآن،12 عتاب هایی را نسبت به آنان بیان فرموده است.13
پی نوشت:
1. برخی از منابعی که این حدیث را با سندهای مختلف و از کتب متعدّد اهل سنّت، نقل نموده اند به این شرح اند: صحیح مسلم، ج 5، ص 37 ک فضائل الصحابه، ب 9، ح 2424؛ سنن ترمذی (الجامع الصحیح)، ج 5، صص 351 - 352 (ح 3205 - 3206)؛ المستدرک، ج 3، صص 158 - 160 (ح 4705 - 4709)؛ تفسیر طبری، ج 22، صص 5 - 7؛ الدر المنثور، ج 5، صص 198 - 199؛ تفسیر نورالثقلین، ج 4، صص 270 - 277؛ احقاق الحق، ج 2، تعلیقات، صص 502 - 533؛ مجمع البیان، ج 7 - 8، صص 599- 560؛ بحارالانوار، ج 35، صص 206 - 232 و ج 25، صص 212 - 246؛ کنزالعمال، ج 13 ص 163، ح 36496؛ الصواعق المحرقه، صص 143 - 144؛ التاج الجامع للاصول، ج 4، ص 207؛ ذخائرالعقبی، صص 21 - 24 ؛ الریاض النضرة، ج 2، ص 188 (ب 4، ف 6).
2. بحارالانوار، ج 10، ص 141، همچنین ر.ک: تفسیر طبری، ج 22، ص 6 و الدرالمنثور، ج 5، ص 198.
3. در تعیین مدّت آن، از 6 تا 9 ماه گفته شده است. در برخی از روایات آمده است که پیامبر اکرم این شیوه را تا پایان عمر شریفشان ادامه دادند. ر.ک: تفسیرالمراغی، ج 22، ص 7 ؛ سنن ترمذی، ج 5، ص 352، ح 3206 ؛ الدرالمنثور، ج 4، ص 313 و ج 5، ص 199 ؛ اسدالغابة، ج 4، ص 631 در ترجمه هلال بن الحمراء ؛ مجمع الزوائد، ج 9، صص 168 - 169 ؛ بحارالانوار، ج 10، ص 142.
4. الدرالمنثور، ج 5، ص 199.
5. بنگرید: پژوهشی در عصمت معصومان، ص 310 ج 314.
6. معجم الکبیر، طبرانی، ج 3، ص 52 ؛ مسند ابی یعلی، احمد تمیمی موصلی، ج 7، ص 59 ؛ ج 12، ص451؛ تاریخ دمشق، ابن عساکر دمشقی، ج 68، ص 122 ؛ ج 67، ص 24 ؛ امالی، طوسی، ص 564؛ تفسیر قمی، علی بن ابراهیم قمی، ج 2، ص 193 ؛ بحارالانوار، مجلسی، ج 25، ص 214.
7. (اهل بیتی و عترتی من لحمی و دمی). (ر.ک: اصول کافی، کلینی، ج 1، ص 209 ؛ بحارالانوار، مجلسی، ج 23، ص 138).
8. اصول کافی، کلینی، ص 208 ؛ بحارالانوار، مجلسی، ج 36، ص 243 و ج 23، صص 97، 105، 123، 137 و 139.
9. کنزالعمال، علی متقی هندی، ج 12، ص 98.
10. فاطمه الزهرا، ص 18.
11. ر.ک: جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد، ضیائی فر، ص 598.
12. آیات اول تا چهارم سوره تحریم گواه بر این مطلب می باشد. (خداوند برخی از زنان پیامبر صلی الله علیه و آله را به خاطر افشای اسرار پیامبر صلی الله علیه و آله عتاب می کند).
13. ر.ک: المیزان، ج 16، ص 310.
منبع: www.porseman.org
