چرا کلمه اهل بیت در آیه تطهیر شامل همسران پیامبر نمی شود؟
در پاسخ به این پرسش توجه به نکات ذیل ضروری است:
الف) (اهل البیت) در تاریخ حیات پیامبر(صلی الله علیه وآله)، معنای خاصی داشته است و تنها به حضرت علی و زهرا و حسن و حسین(علیهم السلام) اطلاق می شده است. در کتاب های روایی شیعه و سنی آمده است که وقتی آیه (وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ)؛طه (20)، آیه 132. نازل شد، پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) شش ماه هنگام نماز صبح، به خانه فاطمه می آمد و آنها را فرمان به نماز داده، سپس آیه تطهیر - (إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ...)؛احزاب (33)، آیه 33. - را می خواند تا همگان بدانند که (اهل پیامبر) چه کسانی اند.
ب) هیچ یک از همسران پیامبر، ادعا نکردند که من در زمره اهل بیت(علیهم السلام) هستم.
ج) آیه تطهیر، عصمت اهل بیت پیامبر را ثابت می کند و سیره عملی آنان، گواه عصمت ایشان نیز بود؛ امّا درباره همسران پیامبر، برخی از آنان در عمل ثابت کردند که از مقام عصمت برخوردار نیستند؛ مانند حرکت های عایشه در برابر حضرت علی(علیه السلام).
برای بسط این پاسخ، دقت در موارد ذیل شایسته است:
1. شافعی می گوید: از نظر معنی شناسی، زوجه را نمی توان اهل بیت شخص به حساب آورد؛ زیرا زوجیت، نوعی رابطه اعتباری است که با طلاق و مرگ، از بین می رود؛ ولی روابط نسبی، تکوینی و غیراختیاری است. ازاین رو، طلاق بردار نیست و نسبت آن پس از مرگ نیز محفوظ است.
2. ضمایری که در قبل و بعد از آیه تطهیر آمده، به صورت جمع مونث است که برای مجموعه زنان به کار می روند و مقصود از آن ضمایر، زنان پیامبر اکرم است؛ مانند: لستنّ، ان اتقیتنّ، فلا تخضعن، فی بیوتکنّ، واذکرن، بیوتکنّ؛ در حالی که ضمایری که در آیه تطهیر به کار رفته، به صورت جمع مذکر است که برای مجموعه ای که همه یا اکثریت آنان مرد هستند، به کار می رود؛ مانند (عنکم، و یطهرکم) و نمی تواند مقصود از آنها، جماعت و گروه زنان باشد. اگر مقصود جماعت زنان بود، می بایست تعبیر (عنکنّ، و یطهرکن) به کار می رفت. این تغییر ضمایر مؤنث به مذکر در آیه، دلیل بر این است که مخاطبین در آیه تطهیر، غیر از مجموعه همسران پیامبر می باشند.
3. دلیل بر این که اهل بیت شامل زنان نمی شود، پاسخ منفی پیامبر(صلی الله علیه وآله) به خواست همسر خویش، ام سلمه است؛ او وقتی از آن حضرت اذن دخول زیر کسا و همسانی با اهل بیت را نمود، پیامبر(ص) در پاسخ، ضمن خارج کردن او از اهل بیت، دو بار فرمود: (انک الی خیر؛(ابن حجر، الصواعق المحرقه، ص 141؛ زمخشری، الکشاف، ج 1، ص 193.) تو زن خوبی هستی). این، نفی مؤدبانه و کریمانه موضوع است. از عایشه نیز این گونه نقل شده است:
(لقد رأیت علیا و فاطمه و حسنا و حسینا و جمع رسول اللَّه بثوب علیهم ثم قال: اللهم هولاء اهل بیتی و حامتی، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا، قالت: فقلت یا رسول اللَّه انا من اهلک قال تنحی فانک الی خیر؛حسکانی، (شواهد التنزیل، ج 2، ص 61.) با چشم خود، علی و فاطمه و حسن و حسین را دیدم که پیامبر اکرم آنان را زیرپوششی جمع کرده بود و فرمود: خداوندا اینها خاندان و حامیان من هستند، پس رجس و پلیدی را از آنها ببر و آنان را از آلودگی ها پاکشان فرما. من (عایشه) عرض کردم: ای رسول خدا! آیا من هم از آنها (اهل بیت) هستم؟ پیامبر فرمود: دورشو؛ تو بر خیر و نیکی هستی [ اما جزء این جمع نمی باشی ]).
4. روایات متواتری در میان شیعه و سنی، نسبت به اختصاص اهل بیت به پنج تن(علیهم السلام)، وارد شده و پیامبر(صلی الله علیه وآله) در موارد متعددی تصریح کرده که اهل بیت(علیه السلام) چه کسانی هستند.(شواهد التنزیل، ج 2، ص 10 - 92.) یکی از آنها، این روایت است که پیامبر(صلی الله علیه وآله) به مدت شش ماه( سنن الترمذی، ج 5، ص 31؛ اسدالغابه، ج 2، ص 20) یا نُه ماه (شبلنجی، نورالابصار، ص 227؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 1، ص 207. )یا ده ماه (تفسیر الطبری، ج 5، ص 22؛ الدرالمنثور، ج 5، ص 199.) همه روزه، هنگامی که برای نماز صبح بیرون می آمد، در کنار خانه فاطمه(علیه السلام) می ایستاد و صدا می زد: (الصلوة یا اهل البیت، انما یرید اللَّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا؛ای اهل بیت! هنگام نماز است؛ همانا خداوند می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور سازد و شما را پاک سازد).
5. با دقت در آیات دیگر قرآن، می توان به شناخت اهل بیت در قرآن پی برد. مفسران شیعه و سنی در تفسیر آیه مباهله، یعنی آیه (فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ)؛آل عمران (3)، آیه 61. اتفاق دارند که منظور از (ابنائنا)، حسن و حسین(علیهما السلام)، و مقصود از (نسائنا)، فاطمه زهرا(علیها السلام) و هدف از (انفسنا)، امیرمؤمنان(علیه السلام) است و دایره اهل بیت، در این افراد خاص و معین، تعریف می شود و هیچ سخنی از همسران نیست.(ر.ک: زمخشری، تفسیر کشاف، ج 1، ص 268؛ الشوکانی، فتح القدیر، ج 1، ص 316؛ مظفر، دلائل الصدق، ج 2، ص 386.)
6. اراده و خواست خدا در زدودن آلودگی و پاک قرار دادن اهل بیت، اراده ای تکوینی است و آیه، بر عصمت اهل بیت دلالت می کند. بعضی از عالمان اهل تسنن،بر وجود لغزش، در بعضی از زنان پیامبر، اذعان می کنند که این، هرگز با مقام عصمت آنان سازگار نیست؛ مانند مخالفت عملی عایشه با آیه (وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ)؛احزاب (33)، آیه 33. (در خانه های خود بمانید) و مساعدت در ایجاد فتنه جنگ جمل که قیام بر ضد امام وقت بود و سبب خون ریزی و کشته شدن حدود هفده هزار نفر گردید؛ امّا نسبت به چهارده معصوم، هیچ عالم، محدث و مورخی، حتی از اهل سنت - و حتی آنان که عصمت را قبول ندارند - اندک گناه و خطایی از آنان نقل ننموده اند.
7. اگر آیه فوق شامل زنان پیامبر هم می شد، قطعاً همسران پیامبر به آن تمسک می کردند؛ به ویژه در نزاع هایی که با دیگران پیدا می کردند؛ در حالی که در هیچ یک از منابع شیعه و سنی نیامده که زنان پیامبر به آیه تطهیر، برای اثبات عصمت و فضیلت خود، تمسک کنند. با توجه به این که عایشه همسر پیامبر اسلام به گواهی روایات فراوان در بازگو کردن فضایل خود و ریزه کاری های ارتباطش با پیامبر اکرم، چیزی را فروگذار نمی کرد، اگر این آیه شامل وی می شد، قطعاً آن را به عنوان فضیلتی برای خود بازگو می کرد و در نزاع هایی مثل جنگ جمل، برای اثبات درستی عمل خویش، به آن تمسک می جست.
8. حال شاید این سوال پیش بیاید که پس چرا در قرآن کریم آیه تطهیر در لا به لای آیات مربوط به وظایف همسران پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)، بیان شده ؟ در جواب این پرسش به بیان علامه طباطبایی اشاره می کنیم که می نویسد:آیه تطهیر، به تنهایی نازل شده است و ما هیچ دلیلی نداریم که این آیه، در ضمن آیات مربوط به همسران پیامبر نازل شده باشد و حتی یک روایت در این زمینه وارد نشده است؛ حتی کسانی مانند (عکرمه) و (عروه) که این آیه را مخصوص همسران پیامبر دانسته اند، نمی گویند که آیه تطهیر، همراه با آیات مربوط به همسران پیامبر نازل شده است. بنابراین، آیه تطهیر به حسب نزول، جزء آیات مربوط به همسران پیامبر نیست؛ بلکه جداگانه نازل گردیده است؛ اما هنگام جمع آوری آیات یا به دستور پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و یا بعد از رحلت وی، در کنار آیات فوق قرار داده شده است. موقعیت آیه تطهیر در میان آیات مربوط به همسران پیامبر، مانند موقعیت آیه (الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا)؛مائده (5)، آیه 3. در میان آیه مربوط به خوردنی های حرام است.(المیزان، ج 16، ص 318.)
