عصمت ابعاد و گستره وسیعی دارد از جمله: گستره زمانی، گستره به لحاظ متعلَّق و گستره به لحاظ مرتبه.
1. از نظر زمانی سخن در این است که آیا عصمت نبی منحصر در دوران نبوّت او است، یا پیش و پس از آن 1 را نیز شامل می شود و همه عمر را فرا می گیرد.
2. از جهت متعلَّق پرسش این است که شخص معصوم باید از چه چیزی مصونیت داشته باشد. مهمترین مواردی که در این بخش مورد توجه است عبارت است از:
الف. عصمت در اصل ادعای نبوّت،
ب. عصمت در دریافت وحی الهی،
ج. عصمت در حفظ و نگهداری وحی،
د. عصمت در ابلاغ وحی به مردم،
ه. عصمت در تبیین و تفسیر وحی،
و. عصمت در اجرا و عمل به مفاد وحی، در حوزه مسائل فردی و اجتماعی.
از طرف دیگر این سؤال نیز وجود دارد که آیا مصونیت معصوم منحصر در امور دینی است یا فراتر از آن، یعنی مسائل دنیایی و امور عادی زندگی را هم شامل می شود.2
3. به لحاظ مرتبه مسئله این است که آیا عصمت در هر عرصه ای که لحاظ شود چه درجاتی دارد؟ آیا منحصر به مصونیت از گناه است یا از مرتبه گناه عمدی فراتر می رود و خطا، سهو و نسیان را نیز شامل می شود. گستره مورد بحث در عصمت از خطا و سهو شامل امور زیر است:
الف. عصمت از خطا در تلقی، ابلاغ، تبیین و تفسیر وحی؛
ب. عصمت از سهو در عبادت؛
ج. عصمت از خطا در قضاوت؛
د. عصمت از ارتکاب سهوی گناه؛
ه. عصمت از خطا در امور عادی.
از عصمت کامل در همه موارد یاد شده به (عصمت تام) یاد می شود. مشهور علمای امامیه عصمت تام را باور دارند؛ یعنی معتقدند هر پیامبری در همه عمر باید از هر گناه و خطایی در موارد پیش گفته معصوم باشد. در مقابل اکثر اهل سنّت مصونیت محدود و نسبی را باور دارند. در نظر نسبی انگاران نیز از جهت توسعه و تضییق دایره عصمت تفاوت هایی است که این مقال را مجال ذکر آن نیست. عصمت تام و کامل نیز درجاتی دارد که مرتبه فراتر آن را می توان (عصمت اتم و اکمل) یا (عصمت مطلق) نامید.
عصمت اکمل مصونیت از همه مراتب اشتباه است، یعنی حتی ترک اولی را نیز شامل می شود. لیکن این مرتبه از عصمت شامل همه معصومان نمی شود.
پی نوشت:
1. به فرض آنکه مرحله پسینی تحقق پذیر باشد.
2. این سؤال مبتنی بر این است که بتوان امور را به دینی و غیردینی تقسیم کرد، اما بنا برفراگیر بودن دین نسبت به همه امور چنین تفکیکی معنا ندارد.
منبع: www.porseman.org
