این که انسان در برزخ (فاصله میان این دنیا وآخرت )جزاء اعمالی که انجام داده می بیند و باری از گناهانش کم می شود درست است یا نه؟

درصورتی که چنین است وبا عذابی که درآن جا می کشند کمی از بار گناهشان کم شود، پس کسانی که از قرن ها پیش مرده اند گناهان زیادی از پیش از پاسخ به پرسش توجه به دو نکته ضروری است:
نکته اول: در عالم هستی عوالمی وجود دارد (در یک دیدگاه کلی سه عالم مادی، مثال، تجرد) هر یک از این عوالم دارای احکام، قوانین و سنن مختص به خود است، عالم دنیا و عالم آخرت و قیامت دو عالم از عوالم هستی اند که هر یک دارای آثار ویژه خود می‌باشندبه همین جهت است که بر اساس آیات و روایات برای ورود روح و بدن به عالم قیامت نیاز به تحول اساسی است تا روح و بدن قابلیت پذیرش احکام و قوانین قیامت را بیابند به عنوان مثال بدن مادی در این دنیا با سوزشی صدمه خورده و از میان می‌رود ولی در قیامت بسا تحولات اساسی که در این بدن ایجاد می‌شود، به صورتی می‌گردد که در عین حال که سوزش و ناراحتی شدید دارد اما بدن از میان نمی‌رود [البته این نسبت به دوزخیان است] اگر این تحولات نسبت به بدن مادی ایجاد نشود، این بدن با این صفات نمی‌تواند احکام و سنن قیامت را تاب بیاورد. یا مثلاً در دنیا حرکت و تغییر است، جوان پیر می‌شود، نو کهنه می‌گردد، کهنه‌ها از میان می‌روند، گیاهان پژمرده می‌شوند و... اما در جهان آخرت تغییر و تحول این چنینی وجود نداشته و نوعی ثبات و بقاء حاکم است (نک:نحل، آیه 96، یونس، آیه24، حدید، آیه 20، آل عمران، آیه 197، نساء، آیه77، کهف، آیه 46، مریم، آیه 76، طه، آیه 73، غافر، آیه 39 و...)
در زندگی دنیوی خوشی با رنج، حیات با مرگ، لذت با محنت، اندوه با شادی، اضطراب با آرامش آمیخته است. اما در آخرت چنین نیست، بلکه گروهی همیشه و از هر جهت متنعم، شاد و آسوده‌اند و دسته‌ای دیگر همواره معذب، غمگین و ناراحت اند(نک: قلم، آیه 33، رعد، آیه 34، طه، آیه73، زمر، آیه 26، آل عمران، آیه 15، نساء، آیه 77، اعراف، آیه 32، یوسف، آیه 109، نحل، آیه 30 و ...)
در واقع با توجه به آیات و روایات، در عالم قیامت نظام کنونی عالم مادی دگرگون می‌شود، پدید آمدن زلزله عظیم در زمین (مزمل، آیه 14)، شکافته شدن دریاها (تکویر، آیه 7)به حرکت در آمدن کوه‌ها(کهف، آیه 47)و درهم کوبیده شدنشان (حاقه، آیه 14)خاموش گشتن ماه و خورشید و ستارگان عظیم (تکویر، آیه 2)و پر از دود و ابر شدن فضای جهان (فرقان، آیه 25)پاره‌ای از تغییر و تحول اساسی نظام کاینات است.
در قیامت همه اسباب و روابط قطع می‌شود و تمام ارتباطات و تأثیراتی که موجودات در نظام وجودشان در عالم جسم و جسمانیت و نیز در عالمی که به دنبال آن می‌آید، دارند، از میان می‌رود و نه شیئی در شیئی دیگر اثر خواهد کرد و نه شیئی از شیئی دیگر تأثیرخواهد پذیرفت. نه از شیئی نفع برده خواهد شد و نه از آن زیانی خواهد رسید. (بقره، آیه 166، مؤمنون، آیه 101).
نکته دوم که در واقع نتیجه تأمل و دقت در نکته اول است عبارت از این است که: ما نباید انتظار داشته باشیم که در عالم قیامت احکام، قوانین و سنن عالم مادی و دنیا جاری باشد و اگر گاهی در لسان آیات و روایات از مواردی چون خوردن، آشامیدن، با زنان جوانزیبا روی بودن، در کنار نهرها و زیردرختان بودن یاد می‌شود، از باب تقریب ذهن ما به دریافت حقایق عالم قیامت است نه آنکه آشامیدن آنجا مانند آشامیدن این جا باشد یا خوردن آنجا مانند خوردن اینجا و همین طور ....
با توجه به این دو نکته، پاسخ پرسش شما روشن می‌گردد. بر اساس برخی آیات قرآن برای آدمی زنان پاک و باکره، خوش اندام و زیبا هست که از آنها لذت می‌برد، ولی باید توجه داشت که این لذت همانند لذت جنسی این دنیا نمی‌باشد. چنان که زنان آنجا نیز مانند زنان اینجا نیستند، بلکه زنانی هستند که به هیچ وجه دچار عادت ماهانه نشده و همواره باکره خواهند بود. (نک:بقره، آیه 25، آل عمران، آیه 15، نساء، آیه 57، صافات، آیه 49 48، ص، آیه 52، زخرف، آیه7، دخان، آیه 54، طور، آیه 20، الرحمن، آیه 56، 74 70، واقعه، آیه 23 22، 37 34، نبأ، آیه 33).
همچنین اهل بهشت می‌توانند فرزند داشته باشند، ولی این موضوع به دلیل سنن حاکم بر قیامت به شیوه‌ای که در این دنیا وجود دارد نیست. نظام حاکم بر قیامت نظام دفعی است نه نظام تدریجی؛ یعنی، در قیامت خواستن مساوی است با شدن و تحقق، برخلاف نظام این عالم که برای عملی شدن خواسته‌ها، باید زمینه، اسباب و شرایط آن فراهم شود تا آن آرزو محقق گردد. در این دنیا کسی که فرزندی می‌خواهد باید ازدواج کرده و با جمع یک سلسله شرایط و به تدریج و در زمان معینی دارای فرزند شود. اما در نظام قیامت چنین نیست، بلکه بهشتیان هر چه می‌خواهند، بر ایشان محقق می‌شود، (نک: فصلت، آیه 31 و ق، آیه 35)و نیاز نیست که با جمع شرایط و پدید آمدن مقدماتی، به تدریج آن خواسته محقق شود. از این رو، خواستن فرزند در عالم بهشت مساوی است با حضور بچه فی‌الحال و در همان آن. چنان که روایاتی نیز در خصوص این امر وارد شده است. (نک: استاد شجاعی، محمد، خواب و نشان‌های آن، مقدمه و تدوین: محمدرضا کاشفی، کانون اندیشه جوان،تهران، چاپ دوم، 1379، صص 90 86).
عالم برزخ متوسط بین دنیا و آخرت است و برخی خصوصیات این جهان را از قبیل (محدودیت زمانی) داراست ولی در عین حال مربوط به عالم عقبی و اولین مرحله عالم ملکوت است. آیات و روایات متعددی گواه برآنست که انسان مؤمن در عالم برزخ متنعم به نعمت‌های الهی است؛ چنان‌که در خبر است: (القبراماروضه من ریاض الجنه و اما حفره من حفر النیران؛ برزخ یا بوستانی از گلزار بهشت است و یا حفره‌ای از گودال های آتش). و نیز روایات زیادی صراحت دارد که اعمال انسان در قبر با او همراهند و پشتیبان یا عذاب دهنده اویند تادر قیامت بر خداوند عرضه شوند. البته برخی از موءمنین نیز در قبرمعذبند واین عذاب کفاره گناهانشان خواهدبودتادرقیامت وارد بهشت گردند.نکته دیگر آن که آنچه در قبر مورد سوال است نوعا اعتقادات انسان می‌باشد ولی بررسی تفصیلی اعمال مربوط به قیامت است.
در مورد بخش آخر سئوال باید عرض کنم که:این شبهه در صورتی وارد است که اولا، جایگاه افراد در برزخ یکسان بوده باشد و مناسبتی بین اعمال آنها و حالاتشان در برزخ وجود نداشته باشد و ثانیا تنعم و یا عذاب در برزخ هیچ ارتباطی به مسأله قیامت نداشته باشد که هر دو مسأله مخدوش است. چون اولا، جایگاه افراد در برزخ از حیث خوب یا بد بودن تابع اعمال آنها در این دنیاست و ثانیا عذاب و سختی در برزخ به مقتضای بعضی روایات سبب می شود که شخص گناه کار همان سختی در برزخ کیفر گناهش باشد و به صورت پاک وارد صحنه قیامت شود. برای روشن شدن این اجمال باید چند نکته مهم را مورد توجه قرار داد:
الف) دیدگاه اکثر علمای مسلمان این است که روح انسان در عالم برزخ به بدن مثالی تعلق می گیرد.
ب) انسان در عالم برزخ دارای حیات و شعور است که آیات و روایات زیادی در این زمینه وجود دارد ( آل عمران، 169 و 170 - سوره نحل 323 - سوره نساء، 97 و روایات در کتاب کنزالعمال، ج 10، ص 377 و محجه البیضاء، فیض کاشانی، ج 3، ص 231).
ج ) نکته مهم این است که تنعم مؤمنان نیکوکار و عذاب کافران و بدکاران مخصوص عالم آخرت نیست بلکه شواهد قرآنی و روایی حاکی از آن است که شمه ای از نعمت و عذاب اخروی شامل حال برزخیان نیز می گردد از این رو عموم علمای اسلامی به وجود بهشت و دوزخ برزخی قائلند و این عذاب و تنعم به اقتضای اعمال نیک و بد آنها در این دنیاست.
قرآن کریم داستان مردی را حکایت می کند که به جرم دعوت مردم به پیروی از پیامبران به شهادت می رسد و فورا پس از شهادت به سوی بهشت خوانده می شود (قیل ادخل الجنه قال یا لیت قومی یعلمون ، بما غفرلی ربی؛ به او گفته شد به بهشت درآی گفت ای کاش قوم من می دانستند که پروردگارم چگونه مرا آمرزید) (یس، آیات 26 و 27).
و مانند آیه 169 آل عمران که خبر از حیات شهدا بعد از شهادت و خشنود بودن آنها از فضل خداوند دارد و در مقابل درباره کفار می فرماید (و حاق بال فرعون سوء العذاب، النار یعرضون علیها غدوا و عشیا و یوم تقوم الساعه ادخلوا آل فرعون اشد العذاب؛ و فرعونیان را عذاب سخت فرا گرفت صبح و شام بر آتش عرضه می شوند و روزی که رستاخیز بر پا می شود [ندا می رسد که:] فرعونیان را در سخت ترین عذاب درآورید) که دلالت دارد عرضه فرعونیان به آتش پیش از قیامت است. چون به بیان علامه طباطبایی به دلیل (لا یرون فیها شمسا ولا زمهریرا؛ در آخرت شب و روزی وجود ندارد) (انسان از آغاز تا انجام، ص 79).
حال آن که از آیه فوق عرضه بر عذاب هر صبح و شام است علاوه بر آن که عذاب اخروی به صورت جداگانه در آخر آیه ذکر شده.
د ) این که این تنعم و عذاب کمیت و کیفیت آن تابع اعمال انسان در دنیاست و نتیجه
اعمال خوب و بد انسان در دنیا و اساسا به مقتضای بعضی روایات تجسم معین اعمال ما است (اصول کافی، ج 3، ص 240 و 231).و این که کسی نتیجه اعمال خود را ببیند عین عدل است.
ه ) مستفاد از بعضی روایات این است که بعضی از مؤمنان در عالم برزخ کیفر گناهان خود را می بیند تا به صورت پاک وارد قیامت شوند که به معنای محاسبه عذاب و تنعم برزخ با عذاب و تنعم قیامت است پس با توجه به این که چگونگی و کمیت و کیفیت عذاب و ثواب در برزخ تابع اعمال خود انسان در دنیاست و این که عذاب در برزخ گاه باعث کمتر شدن عذاب قیامت یا حتی پاک شدن برای ورود به صحنه قیامت می شود روشن می شود که کوتاهی و طولانی بودن برزخ هیچ منافاتی با عدالت خداوند ندارد. علاوه بر این که وقتی ما با براهین عقلی اثبات عدالت خداوند را نمودیم چون عقل ما از جزئیات برزخ آگاه نیست و هیچ حکمی درباره آنها ندارد. به صورت کلی می گوییم عدالت خداوند اقتضاء می کند که ثواب و عقابش هم از برزخ و هم قیامت عادلانه باشد و ممکن است افرادی که از نظر زمانی فرمان برزخ برای آنها طولانی است از شدت و کیفیت ثواب و عقاب کاسته شود تا تعادل برقرار شود. والله اعلم
برای آگاهی بیشتر ر . ک:
1- بازگشت به هستی، محمد شجاعی
2- عروج روح، محمد شجاعی
3- پیام قرآن، ج 6، آیت‌الله‌مکارم شیرازی
4- معاد شناسی، آیت الله طهرانی، ج 2 و 3، بحث برزخ
5- معاد، محمد شجاعی
6- حیات برزخی، علی محمد اسدی
www.morsalat.com