در مورد جایگاه بهشت و جهنم چند دیدگاه وجود دارد:
1- بهشت و جهنم اکنون موجودند، ولی نمی‌دانیم جایشان کجا است، چون در قرآن و حدیث جایگاه این دو به طور قطعی بیان نگردیده است و غیر از راه وَحْی راهی برای پی بردن به جای بهشت و جهنم نداریم.(1)
2- بهشت در بالای آسمان‌ها و جهنم در طبقه هفتم زمین است. مرحوم علامه مجلسی می‌فرماید: "این که بهشت و دوزخ آفریده شده‌اند، مورد قبول جمهور مسلمانان است، و اما این که جایگاه آنها کجا است، از روایات چنین استفاده می‌شود که بهشت بالای آسمان‌های هفتگانه و دوزخ در طبقه هفتم زمین است".(2)
3- بهشت و جهنم دو جهان مستقل از جهان دنیا هستند و هر کدام برای خود احکام و قوانینی دارند. چون بهشت و دوزخ مستقل و جدا از آسمان و زمین است، پرسش از جایگاه این دو غیر صحیح است.(3) به دیگر سخن: بهشت و دوزخ از گونه جهان دنیا نیستند تا سؤال شود در کجای دنیا قرار دارند. پس جایگاه دارند، اما نه در آسمان و زمین دنیا.
4- بهشت و جهنم درون دنیا قرار دارند و حجاب‌های عالم دنیا مانع از مشاهده آنها می‌شود، ولی اولیاءاللَّه می‌توانند آنها را ببینند و پیامبر اسلام(ص) به هنگام معراج که از هیاهوی مردم جهان دور بود، با چشم ملکوتی خود توانست گوشه‌ای از بهشت را در جهان بالا و باطن این عالم مشاهده کند، حتی برای اولیای خدا ممکن است در جذبه‌های خاص معنوی روی زمین نیز گه گاه آنها را ببینند. چنان که در کربلا هنگامی که اصحاب و یاران امام حسین(ع) اعلام وفاداری کامل به حضرت کردند و از ترک میدان کربلا و شکستن بیعت سرباز زدند، امام(ع) برای آنها دعای خیر کرد و پرده‌ها را از جلوی چشمان آنان کنار زد و نعمت‌های بهشتی را که خداوند به آنان بخشیده بود، با چشم خویش دیدند، و امام(ع) منازل و جایگاه شان را به آنها معرفی فرمود.(4)
به عبارت دیگر: بهشت و دوزخ، باطن اعمال خود ما است و هر عمل ما مانند دروغ و راست گویی، ظلم و عدالت و... صورت ظاهری و باطنی دارد. خداوند در قرآن به همین معنا اشاره کرده، از خوردن مال یتیم به ظلم و جفا، به عنوان خوردن آتش یاد کرده که باطن و تجسّم خوردن مال یتیم است "کسانی که اموال یتیمان را به ستم می‌خورند، جز این نیست که شکمشان را از آتش می‌انبارند و (در نتیجه) به آتش سوزان (جهنم) در خواهند آمد".(5) تمام عالم نیز صورت ظاهری و باطنی دارد.
باطن این اعمال بر ما مکشوف نیست و در قیامت برای همه مکشوف می‌شود. خداوند در سوره "ق" به این حقیقت اشاره کرده است: "ای انسان! تو از این حقیقت غافل بودی و ما پرده‌ها را از چشمان تو کنار زدیم، پس امروز (قیامت) چشمان تو همچون آهن (تیز و بینا) شده است".(6)
گفته شده است که بعضی از اولیاءاللَّه در دنیا باطن و حقیقت انسان‌ها را می‌بینند. اما باقی ماندن گناهکاران در جهنم که آیا همیشه در آن جا خواهند بود، باید گفت که خداوند عده‌ای از گنه کاران را (که ایمان به خدا داشته و دچار معصیت شده‌اند) بعد از مدّتی عذاب شدن، (به اندازه گناهی که انجام داده‌اند) آزاد کرده و به بهشت باز می‌گرداند.
هر که را که خداوند اراده کند از آتش (جهنم) نجاتش می‌دهد. "و امّا کسانی که تیره بخت شده‌اند، در آتش فریاد و ناله‌ای دارند تا آسمان‌ها و زمینِ (آخرت) برجاست، در آن ماندگارند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد، زیر پروردگار تو همان کند که خواهد".(7)
در آتش جهنم، کفّار و مشرکان و قاتلان و دشمنانِ انبیا(ع) و امامان(ع) جاودان هستند. خداوند در قرآن می‌فرماید: "إنّ الّذین کفروا من أهل الکتاب والمشرکین فی نار جهنم خالدین فیها؛ کسانی که از اهل کتاب و مشرکان کفر ورزیدند در آتش جهنم جاودانه خواهند بود".(8)
پی نوشت‌ها:
1. جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج 9، ص 372، به نقل از شرح مقاصد، تفتازانی، ج 2، ص 220.
2. بحارالانوار، ج 8، ص 127، حدیث 28.
3. جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج 9، ص 373.
4. ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 6، ص 341.
5. نساء (4) آیه 22.
6. ق (50)آیه 22.
7. هود (11) آیات 106 و 107.
8. البیّنه (98) آیه 6.
www.eporsesh.com
