سند این دو توقیع را از جهاتی می توان مورد توجه قرار داده و برای اعتبار آن چاره ای اندیشید ، گر چه شیخ طبرسی که تنها ناقل این دو توقیع است آنها را مرسلا و بدون سند نقل کرده است . 1- طبرسی این دو روایت را از مسلمات به حساب آورده که این به نوبه خود دلالت بر اعتقاد به صحت سند نزد او دارد و ممکن است که طبرسی به جهت شهرت و وضوح این دو توقیع سند آنها را حذف کرده است همان گونه که سند بسیاری از روایات را حذف کرده است . 2- مضامین عالی که در این دو روایت است و نیز خبرهای صادقی که در آن دو به آنها اشاره شده نیز از جمله شواهد صدق این دو توقیع و انتساب به حضرت مهدی علیه السلام است . و امری که موجب ازدیاد و اطمینان به این دو توقیع است اینکه محدث بحرانی بعد از آنکه اشعار منسوب به امام زمان علیه السلام در رثای شیخ مفید را نقل می کند که بر قبر او نوشته شده بود ، می فرماید:((این اشعار از امام زمان علیه السلام نسبت به شیخ مفید رحمة الله علیه بعید نیست ، بعد از آنکه توقیعاتی از ناحیه حضرت علیه السلام برای شیخ فرستاده شد ، توقیعاتی که مشتمل بر تعظیم و اجلال فراوانی بوده است ...)). آن گاه می گوید:((شیخ یحیی بن بطریق حلی در رساله نهج العلوم الی فی المعدوم معروف به((سؤال اهل حلب))دو طریق در تزکیه شیخ مفید ذکر کرده است : الف : صحت نقل او از ائمه طاهرین علیه السلام ، آن طوری که در تصانیف او از مقنعه و دیگر کتب ذکر شده است . ب : آنچه را که عموم شیعه روایت کرده و مورد قبول قرار داده است که صاحب الامر - صلوات الله و سلامه علیه و علی آبائه - دو نامه به او نوشته است به این نحو که در هر سال یک نامه ، و عنوان نامه((به سوی برادر سدید ...))است ، و این بالاترین تعبیر در مدح و تزکیه و ثنای شیخ مفید در گفتار امام امت و جانشین ائمه است . گفتار ابن بطریق دلالت دارد بر آنکه این دو توقیع مورد اجماع است . و نیز از کلام طبرسی در مقدمه احتجاج استفاده می شود که این دو توقیع از قسم احادیثی است که مورد اجماع علما بوده و لذا سند آن دو را ذکر نکرده است . ابن شهر آشوب در((معالم العلماء))در ترجمه شیخ مفید می گوید:((صاحب الزمان علیه السلام او را شیخ مفید نامید ...))(1) . ظاهرا مراد او همان چیزی است که در توقیع حضرت به شیخ مفید آمده است که فرمود:للاخ السدید و الولی الرشید الشیخ المفید .... 3- طبرسی در مقدمه کتاب((احتجاج))می گوید:((بیشتر روایاتی را که نقل می کنیم سند آنها را نمی آوریم یا به جهت وجود اجماع بر آن روایت است ، و یا به جهت موافقت آن با دلیل عقل و یا شهرت آن در سیره ها و کتاب ها بین مخالف و موافق ...)). (2) این دو توقیع نیز از یکی از این سه احتمال خالی نیست . 4- مصلحت عمومی نیز اقتضای صدور چنین نامه ها و توقیعاتی را در اوایل عصر غیبت کبرا داشته است . یکی اینکه حضرت با این نامه ها به جماعت شیعیانش دستورات لازم را برساند. و دیگر اینکه با فرستادن این نامه ها به دست علمای صالح امثال شیخ مفید رحمة الله علیه ریاست و زعامت او را تثبیت کرده ، مردم را به اطاعت از او در عصر غیبت کبرا تشویق کند. همان گونه که در نامه خود به ابن بابویه خطاب به او فرمود:یا شیخی ! یا اباالحسن. پی نوشتها: 1- معالم العلماء ، ص 113 ، رقم 765. 2- مقدمه احتجاج ، 14. منبع : موعود شناسی و پاسخ به شبهات، علی اصغر رضوانی، انتشارات مسجد مقدس جمکران
سند دو توقیع صادر شده از امام مهدی علیه السلام بر شیخ مفید رحمة الله علیه چگونه قابل اثبات است ؟
سند این دو توقیع را از جهاتی می توان مورد توجه قرار داده و برای اعتبار آن چاره ای اندیشید ، گر چه شیخ طبرسی که تنها ناقل این دو توقیع است آنها را مرسلا و بدون سند نقل کرده است .
1- طبرسی این دو روایت را از مسلمات به حساب آورده که این به نوبه خود دلالت بر اعتقاد به صحت سند نزد او دارد و ممکن است که طبرسی به جهت شهرت و وضوح این دو توقیع سند آنها را حذف کرده است همان گونه که سند بسیاری از روایات را حذف کرده است .
2- مضامین عالی که در این دو روایت است و نیز خبرهای صادقی که در آن دو به آنها اشاره شده نیز از جمله شواهد صدق این دو توقیع و انتساب به حضرت مهدی علیه السلام است .
و امری که موجب ازدیاد و اطمینان به این دو توقیع است اینکه محدث بحرانی بعد از آنکه اشعار منسوب به امام زمان علیه السلام در رثای شیخ مفید را نقل می کند که بر قبر او نوشته شده بود ، می فرماید:((این اشعار از امام زمان علیه السلام نسبت به شیخ مفید رحمة الله علیه بعید نیست ، بعد از آنکه توقیعاتی از ناحیه حضرت علیه السلام برای شیخ فرستاده شد ، توقیعاتی که مشتمل بر تعظیم و اجلال فراوانی بوده است ...)). آن گاه می گوید:((شیخ یحیی بن بطریق حلی در رساله نهج العلوم الی فی المعدوم معروف به((سؤال اهل حلب))دو طریق در تزکیه شیخ مفید ذکر کرده است :
الف : صحت نقل او از ائمه طاهرین علیه السلام ، آن طوری که در تصانیف او از مقنعه و دیگر کتب ذکر شده است .
ب : آنچه را که عموم شیعه روایت کرده و مورد قبول قرار داده است که صاحب الامر - صلوات الله و سلامه علیه و علی آبائه - دو نامه به او نوشته است به این نحو که در هر سال یک نامه ، و عنوان نامه((به سوی برادر سدید ...))است ، و این بالاترین تعبیر در مدح و تزکیه و ثنای شیخ مفید در گفتار امام امت و جانشین ائمه است .
گفتار ابن بطریق دلالت دارد بر آنکه این دو توقیع مورد اجماع است . و نیز از کلام طبرسی در مقدمه احتجاج استفاده می شود که این دو توقیع از قسم احادیثی است که مورد اجماع علما بوده و لذا سند آن دو را ذکر نکرده است .
ابن شهر آشوب در((معالم العلماء))در ترجمه شیخ مفید می گوید:((صاحب الزمان علیه السلام او را شیخ مفید نامید ...))(1) . ظاهرا مراد او همان چیزی است که در توقیع حضرت به شیخ مفید آمده است که فرمود:للاخ السدید و الولی الرشید الشیخ المفید ....
3- طبرسی در مقدمه کتاب((احتجاج))می گوید:((بیشتر روایاتی را که نقل می کنیم سند آنها را نمی آوریم یا به جهت وجود اجماع بر آن روایت است ، و یا به جهت موافقت آن با دلیل عقل و یا شهرت آن در سیره ها و کتاب ها بین مخالف و موافق ...)). (2)
این دو توقیع نیز از یکی از این سه احتمال خالی نیست .
4- مصلحت عمومی نیز اقتضای صدور چنین نامه ها و توقیعاتی را در اوایل عصر غیبت کبرا داشته است .
یکی اینکه حضرت با این نامه ها به جماعت شیعیانش دستورات لازم را برساند.
و دیگر اینکه با فرستادن این نامه ها به دست علمای صالح امثال شیخ مفید رحمة الله علیه ریاست و زعامت او را تثبیت کرده ، مردم را به اطاعت از او در عصر غیبت کبرا تشویق کند. همان گونه که در نامه خود به ابن بابویه خطاب به او فرمود:یا شیخی ! یا اباالحسن.
پی نوشتها:
1- معالم العلماء ، ص 113 ، رقم 765.
2- مقدمه احتجاج ، 14.
منبع : موعود شناسی و پاسخ به شبهات، علی اصغر رضوانی، انتشارات مسجد مقدس جمکران
- [سایر] چه مقدار توقیع از ناحیه مقدسه امام زمان علیه السلام صادر شده است؟
- [سایر] منابع مفید در مورد امام مهدی ( عج ) معرفی کنید؟
- [سایر] حضرت مهدی (عج) در نامه آخرشان به شیخ مفید (ره) چه مطالبی را متذکر شدهاند؟
- [سایر] آیا شیخ مفید (رحمت الله علیه) از نواب عام امام مهدی (سلام الله علیه) و ولی فقیه بودند؟
- [سایر] پرسش :آخرین توقیع امام عصر به چه کسی بوده است؟
- [سایر] مطابق توقیع امام زمان علیه السلام به علی بن محمد سمری آیا در عصر غیبت کبرا ملاقات حضرت ممنوع است ؟
- [سایر] آیا شیخ مفید در هر دو غیبت صغری و کبری، از جانب امام زمان (عج) نامه دریافت نموده است؟
- [سایر] لقب صاحب الزمان را اثبات کنید.
- [سایر] چرا به حضرت مهدی علیه السلام، صاحب الزمان می گویند؟
- [سایر] چگونه می توان دیدار صالحان با امام مهدی علیه السلام را اثبات نمود؟
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولّی عَصْر ( عج ) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست ، خرید و فروش و سایر معاملات ، پس از اذان جمعه حرام نیست .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانان باید در مورد اشخاص مجهول که ملبس به لباس علما و طلاب هستند تحقیق نمایند اگر به مقامی دیگر غیر از مقام علما و مجتهدین که نواب حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه می باشند ارتباط داشته باشند از آنها کناره گرفته و از ضلالت و اضلال آن ها بپرهیزند.
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولیّ عصر (عج ) نماز جمعه واجب تَخییری است ( یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند ) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند .
- [آیت الله بروجردی] بعد از تشهّد رکعت آخر نماز مستحّب است در حالی که نشسته و بدن آرام است بگوید:(اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیها النَّبِی وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ) و بعد از آن باید بگوید:(اَلسَّلامُ عَلَیکُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ)یا بگوید:(اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلَی عِبادِ اللهِ الصَّالِحینَ)؛ولی اگر این سلام را بگوید، احتیاط واجب آن است که بعد از آن (اَلسَّلامُ عَلَیکُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ) را هم بگوید.
- [آیت الله وحید خراسانی] بعد از تشهد رکعت اخر نماز مستحب است در حالی که نشسته و بدن ارام است بگوید السلام علیک ایها النبی و رحمه الله و برکاته و بعد از ان باید بگوید السلام علینا و علی عباد الله الصالحین یا بگوید السلام علیکم و مستحب است که به جمله السلام علیکم جمله و رحمه الله و برکاته را اضافه نماید و در صورتی که السلام علینا و علی عباد الله الصالحین را اول بگوید مستحب است که بعد از ان السلام علیکم و رحمه الله و برکاته را هم بگوید
- [آیت الله مظاهری] اگر در جایی که نباید سلام نماز را بگوید سهواً بگوید: (السّلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته). باید دو سجده سهو بنماید، ولی اگر اشتباهاً مقداری از این سلام را بگوید، یا بگوید: (السّلام علیک ایّها النّبیّ و رحمة اللَّه و برکاته). یا بگوید: (السّلام علینا و علی عباد اللَّه الصّالحین). مستحب است که دو سجده سهو به جا آورد.
- [آیت الله جوادی آملی] .پس از تشهّد آخر نماز, درحالیکه نشسته و بدن آرام است, مستحب است بگوید: (اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ (و واجب است بعد از آن بگوید: (السَّلاَمُ عَلَیْنَا وَ عَلی عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِینَ (یا بگوید: (اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ (و احتیاط واجب است که به اوّلی اکتفا نشود و اکتفا به دومی, صحیح است.
- [آیت الله سبحانی] بعد از تشهّد رکعت آخر نماز; مستحب است در حالی که نشسته و بدن آرام است بگوید: اَلْسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ و بعد از آن باید بگوید: اَلْسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ یا بگوید اَلسَّلامُ عَلَیْنَا وَ عَلی عِبَادِ اللهِ الصَّالِحینَ.
- [آیت الله بروجردی] اگر در جایی که نباید سلام نماز را بگوید، سهواً بگوید:(اَلسَّلامُ عَلَینا و عَلَی عِبادِ اللهِ الصّالِحینَ) یا بگوید:(اَلسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرکاتُهُ) باید دو سجدهی سهو بنماید؛ ولی اگر اشتباهاً مقداری از این دو سلام را بگوید، یا بگوید:(اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیهَا النَّبِی وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ)، احتیاط مستحب آن است که دو سجدهی سهو به جا آورد.
- [امام خمینی] اگر در جایی که نباید سلام نماز را بگوید سهوا بگوید: "السلام علینا و علی عباد الله الصالحین" یا بگوید: "السلام علیکم و رحمة الله و برکاته"باید دو سجده سهو بنماید، ولی اگر اشتباها مقداری از این دو سلام را بگوید،یا بگوید: "السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته" احتیاط مستحب آن است که دو سجده سهو بجا آورد.