شیخ مفید (متوفای 413 ه ق) نه تنها خود نیابت عامه و ولایت فقهی ان دوران را در دست داشت ؛ که طلایه دار صفوف مقدم نظریه پردازان نیابت فقیه از امام معصوم علیه السلام در آغاز سه سده نخستین دوره غیبت کبری محسوب می شود. آنچه روشن است اینکه پس از غیبت کبری فقهای شیعی راه امامان خود را ادامه دادند و در فقه، کلام و تمامی علوم اسلامی، زبانزد خاص و عام دوران و حتی اعصار بعد از خود شدند. (محمد بن محمد بن نعمان) ملقب به شیخ مفید و معروف به ابن المعلم از جمله این عالمان بزرگ دینی است. شیخ مفید از علمای قرن 4 و 5 هجری است و در عصر آل بویه می زیست، ابن شهرآشوب مازندرانی در نقلی عنوان می کند که لقب مفید را امام زمان(عج) به شیخ مفید اعطا کرده است. در یکی از توقیعات که در 23 ذی الحجه 412 هجری قمری به دست شیخ مفید رسید ؛ امام زمان(عج) می فرماید، (من عبدالله مرابط فی سبیله الی ملهم الحق ودلیله)؛ (نامه ای از بنده خدا و آن کسی که پیوسته در راه او در حرکت است و هیچ گاه از راه حق منحرف نمی شود به کسی که از حق متعال الهام می گیرد.) در ادامه همین نامه، امام زمان(ع) ویژگی های اخلاقی و عرفانی شیخ مفید را بیان می کند. حضرت می نویسد: (بسم الله الرحمن الرحیم. سلام علیک ایها الناصر للحق)؛ (سلام بر تو، ای کسی که یار حق هستی)؛ (الداعی الی کلمة الصدق)؛ (و پیوسته مردم را به راستی و پیروی از مسیر صحیح و کلمه صدق دعوت می کنی) که در اینجا منظور از (صدق) که در توقیع شریف آمده، این است که شیخ مفید کسی است که مردم را به سوی توحید، قرآن و ولایت دعوت می کند. حضرت ولی عصر(عج) در فرازهایی دیگر این توقیع به اوصاف تعبدی و معنوی شیخ پرداخته و می فرماید: (ما مناجات و راز و نیاز و توجه مخصوص تو نسبت به خدا را دیدیم، خداوند در سایه عنایتی که در ارتباط با اولیاء و دوستانش به تو مرحمت فرموده از شما حفاظت و نگهداری فرماید و از شر دشمنان و بدخواهان در امان دارد.) و باز حضرت در معرفی شیخ مفید، او را به عنوان دوست واقعی و خالص معرفی می کند و می فرماید: (ایها الولی المخلص، المجاهد فینا الضالین) یعنی (ای دوست واقعی و خالص ما که در راه ما با ستمگران و ظالمان مبارزه می کنی) که این فرمایش اشاره ای به مبارزات فرهنگی و عقیدتی شیخ مفید دارد. امام زمان(عج) شیخ مفید را به عنوان الهام گیرنده ای از حق و دلیل و راهنمای حق و به عنوان یار وفادار مهدی، مبارزه کننده با دشمنان و ظالمان، محرم اسرار و رازدار امام زمان، به عنوان کسی که مأمور ابلاغ پیام های حضرت به مردم است، کسی که عالمی عامل و با تقوا و با اخلاص و شخصیتی مفید و پرفیض است، معرفی می کند.
اولین فقیهی که به نظام ولایت فقیه در کتب فقهی خود به ویژه کتاب (المقنعه) به عنوان یک نظام الهی اشاره می کند و تمام تلاش های خود را برای تحکیم مبانی و موادی این نظام الهی به کار می برد، فقیه بزرگوار و متکلم عظیم الشأن مرحوم شیخ مفید است. وی اختیارات ولی فقیه را مطلقه دانسته و در کتاب (امر به معروف و نهی از منکر) بحث ولایت و جواب تصدی فقیه را بر اقامه و اجرای حدود شرع و حتی جهاد با کفار الزامی دانسته است و واجب می داند که باید از فقیه پشتیبانی کرد که البته بعد از آن برخی از علما این نظریه را تقویت و حمایت کردند.
(شیخ مفید) در مطالبی که از اصول نظریه ولایت فقیه آورده است آشکارا حکومت بر جامعه را از (سلاطین عرفی) نفی می کند و آن را از آنِ فقهای جامع شرایط می داند:
1 هنگامی که سلطان عادل برای ولایت در آنچه ذکر کردم در این ابواب وجود نداشت، برای فقهای اهل حقّ عادل صاحب رأی، عقل و فضل است که ولایت آنچه بر عهده سلطان عادل است، برعهده گیرند.
2 هر کس که برای ولایت چه از نظر علم به احکام و چه از نظر اموری که اداره مردم به آن بستگی دارد (مدیریت و تدبیر) عاجز باشد، تصدی این منصب بر او حرام می باشد و اگر پذیرفت گناهکار است؛ زیرا از جانب کسی که ولایت از آنِ اوست مأذون نیست و هر عملی انجام دهد مورد مؤاخذه و حسابرسی و هر جنایتی مرتکب شود مورد بازخواست قرار می گیرد.
3 هر کس از اهل حق از طرف ظالم به امارت و حکومت بر مردم منصوب شود در ظاهر از طرف او منصوب شده، امّا (باید این گونه تصور کند که) در حقیقت از جانب صاحب الامر و با اجازه و تجویز او امیر می باشد نه از طرف آن ظالمِ سلطه گرِ گمراه که نافرمان است. بنابراین در حدّ امکان باید حد را بر فجّار و اهل ضلال و اهل گناه از غیر شیعه نیز اجرا نماید؛ این خود از بزرگترین جهادهاست.
بر این اساس شیخ مفید به ولایت مطلقه فقیه معتقد است؛ زیرا می گوید: (آنچه بر عهده سلطان عادل است بر عهده گیرند.) ما آنچه بر عهده امام معصوم علیه السلام می دانیم ولایت نُه گانه ای است که معمولاً در کتب مربوط به ولایت فقیه مذکور است.
porseman.org
