http://rasekhoon.net

آیا پیامبر (ص) و امام علی (ع) رجعت می‌کنند و با شیطان می‌جنگند و او را به هلاکت می‌رسانند؟
شرح پرسش: در آیات آمده که شیطان تاوقت معلوم فرصت داده شده و روایات وقت معلوم را زمانی می‌دانند که حضرت علی (ع) رجعت نمایند که با او می‌جنگند و به یاری رسول اکرم (ص) او را خواهند کشت پس از مرگ او آیا شرّ از بین می‌رود و اگر از بین برود اعمال نیک صالحان پس از آن چگونه اجر داده خواهد شد چون شرّی وجود ندارد که آنها بخواهند خود را از آن باز دارند؟ پس اجرشان بی‌معنا می‌شود؟ پاسخ: بنا به ادّله ذیل، تا بشری در کرة خاکی نَفَس می‌کشد، شیطان در کمین اوست تا نَفَس معنویتش را بگیرد. پس در دنیا روزی پیش نمی‌آید که انسان باشد امّا شیطان نباشد. و روایاتی که از کشته شدن شیطان خبر می‌دهند، متفاوتند، برخی از کشته شدن او توسط پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله سخن می‌گویند. و برخی از قتل او توسط حضرت حجت (عج) و... و دربرابر این روایات بعضی از خبرها از زنده بودنش به اندازة طول عمر بشر در دنیا می‌گویند (فلسفة وجودی) و آراء دانشمندان اسلامی هم تأیید کننده همین قول است. و از این رو بعضی از محققین مثال و ذکر نام کشته شدن شیطان را کنایه از قطع نفوذ وسوسه‌های او دانسته‌اند؛ یعنی روزی می‌رسد که با ظهور حضرت مهدی (عج) کید و دام‌های شیطان رنگ می‌بازد و جز خستگی و ناامیدی چیزی عاید شیطان نمی‌شود. و اگر شیطان هم کشته شود، فرزندانی که از جنس و نسل بشر دارد راه او را با کمک گرفتن از غریزه‌هایی که در نهاد انسان است ادامه می‌دهند. گفتنی است در روایات از کشته شدن ابلیس خبر می‌دهند نه شیطان و بعید است حتی در فرض شما شیطان‌های دیگر بعد از او بمانند. هم اکنون به ذکر برخی از روایات وارده و نظر بعضی از مفسران قرآن کریم می‌پردازم تا پاسخ روشن شود. روایت: وهب بن جمیع می‌گوید: از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم اینکه خداوند به شیطان فرمود: (فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ)[1]، (آری به تو (شیطان) مهلت داده خواهد شد تا روز معین) این وقت معلوم چه زمانی خواهد بود؟ فرمود: (آیا پنداشته‌ای این روز، روز قیامت است؟ خداوند تا روز قائم (عج) به شیطان مهلت داده است. وقتی خداوند او را مبعوث می‌کند حضرت به مسجد کوفه می‌رود. در آن هنگام شیطان در حالی که با زانوان خود راه می‌رود، (اجازه قیامت می‌دهد) به آنجا می‌آید و می‌گوید:, ای وای بر من از امروز! حضرت مهدی (عج) پیشانی او را می‌گیرد و گردنش را می‌زند و آن هنگام روز وقت معلوم است که مهلت شیطان به پایان می‌رسد).[2] امام صادق علیه السّلام : در روز وقت معلوم رسول خدا او را روی سنگ بیت المقدس سر می‌برد. ظاهراً منظور از کشتن شیطان این است که ریشه‌های فساد و عوامل انحراف و ظلم در عصر درخشان حکومت مهدی (عج) نابود می‌گردد، و به جای آن عقل و ایمان حکومت می‌کند؛ یعنی کشته شدن شیطان، همان قطع نفوذ او، و مرگِ تزویر است).[3] دلیل بر این که، ریشه‌های فساد و عوامل انحراف نابود می‌گردد، نه مرگ فیزیکی شیطان. 1. در تفسیر نمونه آمده است شیطان، تا پایان جهان و برچیده شدن دوران تکلیف انسان، به حیات خود ادامه می‌دهد و با برچیده شدن تکلیف می‌میرد.[4] و روایتی را از امام صادق علیه السّلام نقل شده که پایان عمر شیطان را پایان جهان می‌داند.[5] در این صورت شیطان همچنان زنده است و به وسوسه کردن می‌پردازد. 2. مرحوم علامه طباطبائی (ره) می‌فرماید: (آخرین روز عمر شیطان، آخرین روز عمر بشر است... و بیشتر مفسرین هم این سخن را پذیرفته‌اند.[6] 3. در تفسیر نور به نقل از تفسیر صافی آمده است که شیطان تا نفخة اول زنده زنده است و سپس می‌میرد.[7] بنابر آنچه گفته شد مطالب زیر روشن شد. 1. روایتی که از مرگ شیطان به دستان امام زمان (عج) یا پیامبر صلّی الله علیه و آله و... سخن می‌گوید مرگ فیزیکی شیطان را نمی‌گوید بلکه باید آنرا تأویل (توجیه کرد) برد و گفت منظور از کشته شدن شیطان ناکامی او در وسوسه کردن است یعنی رشد فرهنگی مردم با ظهور حضرت مهدی (عج) به جایی صعود می‌کند که هر چه شیطان وسوسه کند و کارهای زشت را زینت بدهد، مردم از او پیروی نمی‌کنند و واقعیت را می‌دانند و فریب نمی‌خورند. 2. بر فرص این که، خود شیطان، توسط امام کشته شود، ‌باز دنیا میدان آزمایش است، زیرا غریزه‌های گوناگون در نهاد بشر وجود دارد[8] و همین غریزه‌ها در برابر نیروهای عقلانی و روحانی افراد قرار می‌گیرند و پیروز این میدان هم کسی است که از عقل پیروی کند، نه از غریزه‌های که او را به انحراف دعوت می‌کنند. 3. شیطان یارانی از جنس بشر دارد. زیرا قرآن کریم می‌فرماید: (وَ کَذلِکَ جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ)[9]. یا اینکه می‌فرماید: (...الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ).[10] مرحوم علامه طباطبایی (ره) می‌فرماید: این آیه اشاره است به این که بعضی از مردم در زمره شیطان‌ها هستند.[11] بنابراین اگر خود شیطان توسط معصومی کشته شود، نسل بشری او باقی خواهند ماند و به وسوسه کردن ادامه خواهند داد و در این فرض هم بشر در بوتة آزمایش است. 4. پرسیده‌اید با نابود شدن شیطان فساد و شر هم تمام می‌شود؟ به طور خلاصه می‌توان گفت: 1 در روایت لفظ (ابلیس) آمده است و از کشته شدن او خبر داده است. نه از کشته شدن همة شیطان‌ها، و ابلیس هم اگر کشته شود، شیطان‌های دیگر با تمام توانشان راه او را ادامه می‌دهند و در این صورت هم فساد هست. 2 اگر ابلیس و همة شیطان‌ها همه کشته شوند، یاران شیطان که از نسل انسانند راه آنها را ادامه می‌دهند و با وسوسه و سخنان شیطانی خود تخم شر و فساد می‌کارند و جهان خالی از شر نمی‌شود. 3 حتی اگر انسان‌های شیطان شده هم کشته شوند و از ابلیس و شیطان‌های دیگر هم خبری نباشد، غریزه‌های که در نهاد انسانند او را به انحراف و شر می‌خوانند و باز بشر می‌لغزد و جامعة انسانی از شر خالی نمی‌شود. شما می‌توانید برای مطالعه بیشتر به کتابهای مجموعه آثار شهید مطهری ج1، بحث عدل الهی و تفسیر نمونه ج 11 و تفاسیر المیزان، نور، ذیل آیه ذکر شده مراجعه فرمائید. ---------------------------------------------- [1] . قرآن کریم، سورة حجر، آیة 38. [2] . مرحوم مجلسی، بحارالانوار، ج 60، ص 254، عیاشی، تفسیر، ج 2، ص 243؛ اثبات الهداة، ج 3، ص 551؛ تفسیر صافی، ج 1، ص 906، تفسیر برهان، ج 2، ص 343؛ تفسیر المیزان، به نقل از تفسیر قمی، ص 252، ج 12، ص 3. [3] . رجایی تهرانی، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (عج)، ص 226، ناشر: انتشارات نبوغ. [4] . آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 11، ص 72. [5] . ، نور الثقلین، ج 3، ص 13، حدیث 45. [6] . مرحوم علامه طباطبایی (ره)، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، نشر بنیاد علمی، ج 12، ص 230. [7]. استاد قرائتی، تفسیر نور، ج 4، ص 26 25، انتشارات در راه حق، چاپخانه سلمان فارسی. [8] . آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،‌ج 6، ص 112، چاپ 26، دارالکتب الاسلامیه. [9] . انعام، آیه 112. [10] . سورة ناس، آیة 56. [11] . مرحوم علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 20، ص 395، چاپ جامعه مدرسین. ( اندیشه قم )
عنوان سوال:

آیا پیامبر (ص) و امام علی (ع) رجعت می‌کنند و با شیطان می‌جنگند و او را به هلاکت می‌رسانند؟


پاسخ:

شرح پرسش:
در آیات آمده که شیطان تاوقت معلوم فرصت داده شده و روایات وقت معلوم را زمانی می‌دانند که حضرت علی (ع) رجعت نمایند که با او می‌جنگند و به یاری رسول اکرم (ص) او را خواهند کشت پس از مرگ او آیا شرّ از بین می‌رود و اگر از بین برود اعمال نیک صالحان پس از آن چگونه اجر داده خواهد شد چون شرّی وجود ندارد که آنها بخواهند خود را از آن باز دارند؟ پس اجرشان بی‌معنا می‌شود؟

پاسخ:
بنا به ادّله ذیل، تا بشری در کرة خاکی نَفَس می‌کشد، شیطان در کمین اوست تا نَفَس معنویتش را بگیرد.
پس در دنیا روزی پیش نمی‌آید که انسان باشد امّا شیطان نباشد.
و روایاتی که از کشته شدن شیطان خبر می‌دهند، متفاوتند، برخی از کشته شدن او توسط پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله سخن می‌گویند. و برخی از قتل او توسط حضرت حجت (عج) و... و دربرابر این روایات بعضی از خبرها از زنده بودنش به اندازة طول عمر بشر در دنیا می‌گویند (فلسفة وجودی) و آراء دانشمندان اسلامی هم تأیید کننده همین قول است. و از این رو بعضی از محققین مثال و ذکر نام کشته شدن شیطان را کنایه از قطع نفوذ وسوسه‌های او دانسته‌اند؛ یعنی روزی می‌رسد که با ظهور حضرت مهدی (عج) کید و دام‌های شیطان رنگ می‌بازد و جز خستگی و ناامیدی چیزی عاید شیطان نمی‌شود.
و اگر شیطان هم کشته شود، فرزندانی که از جنس و نسل بشر دارد راه او را با کمک گرفتن از غریزه‌هایی که در نهاد انسان است ادامه می‌دهند. گفتنی است در روایات از کشته شدن ابلیس خبر می‌دهند نه شیطان و بعید است حتی در فرض شما شیطان‌های دیگر بعد از او بمانند.
هم اکنون به ذکر برخی از روایات وارده و نظر بعضی از مفسران قرآن کریم می‌پردازم تا پاسخ روشن شود.
روایت: وهب بن جمیع می‌گوید: از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم اینکه خداوند به شیطان فرمود: (فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ)[1]، (آری به تو (شیطان) مهلت داده خواهد شد تا روز معین) این وقت معلوم چه زمانی خواهد بود؟ فرمود: (آیا پنداشته‌ای این روز، روز قیامت است؟ خداوند تا روز قائم (عج) به شیطان مهلت داده است. وقتی خداوند او را مبعوث می‌کند حضرت به مسجد کوفه می‌رود. در آن هنگام شیطان در حالی که با زانوان خود راه می‌رود، (اجازه قیامت می‌دهد) به آنجا می‌آید و می‌گوید:, ای وای بر من از امروز!
حضرت مهدی (عج) پیشانی او را می‌گیرد و گردنش را می‌زند و آن هنگام روز وقت معلوم است که مهلت شیطان به پایان می‌رسد).[2]
امام صادق علیه السّلام : در روز وقت معلوم رسول خدا او را روی سنگ بیت المقدس سر می‌برد.
ظاهراً منظور از کشتن شیطان این است که ریشه‌های فساد و عوامل انحراف و ظلم در عصر درخشان حکومت مهدی (عج) نابود می‌گردد، و به جای آن عقل و ایمان حکومت می‌کند؛ یعنی کشته شدن شیطان، همان قطع نفوذ او، و مرگِ تزویر است).[3]
دلیل بر این که، ریشه‌های فساد و عوامل انحراف نابود می‌گردد، نه مرگ فیزیکی شیطان.
1. در تفسیر نمونه آمده است شیطان، تا پایان جهان و برچیده شدن دوران تکلیف انسان، به حیات خود ادامه می‌دهد و با برچیده شدن تکلیف می‌میرد.[4] و روایتی را از امام صادق علیه السّلام نقل شده که پایان عمر شیطان را پایان جهان می‌داند.[5] در این صورت شیطان همچنان زنده است و به وسوسه کردن می‌پردازد.
2. مرحوم علامه طباطبائی (ره) می‌فرماید: (آخرین روز عمر شیطان، آخرین روز عمر بشر است... و بیشتر مفسرین هم این سخن را پذیرفته‌اند.[6]
3. در تفسیر نور به نقل از تفسیر صافی آمده است که شیطان تا نفخة اول زنده زنده است و سپس می‌میرد.[7]
بنابر آنچه گفته شد مطالب زیر روشن شد.
1. روایتی که از مرگ شیطان به دستان امام زمان (عج) یا پیامبر صلّی الله علیه و آله و... سخن می‌گوید مرگ فیزیکی شیطان را نمی‌گوید بلکه باید آنرا تأویل (توجیه کرد) برد و گفت منظور از کشته شدن شیطان ناکامی او در وسوسه کردن است یعنی رشد فرهنگی مردم با ظهور حضرت مهدی (عج) به جایی صعود می‌کند که هر چه شیطان وسوسه کند و کارهای زشت را زینت بدهد، مردم از او پیروی نمی‌کنند و واقعیت را می‌دانند و فریب نمی‌خورند.
2. بر فرص این که، خود شیطان، توسط امام کشته شود، ‌باز دنیا میدان آزمایش است، زیرا غریزه‌های گوناگون در نهاد بشر وجود دارد[8] و همین غریزه‌ها در برابر نیروهای عقلانی و روحانی افراد قرار می‌گیرند و پیروز این میدان هم کسی است که از عقل پیروی کند، نه از غریزه‌های که او را به انحراف دعوت می‌کنند.
3. شیطان یارانی از جنس بشر دارد. زیرا قرآن کریم می‌فرماید: (وَ کَذلِکَ جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ)[9]. یا اینکه می‌فرماید: (...الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ).[10]
مرحوم علامه طباطبایی (ره) می‌فرماید: این آیه اشاره است به این که بعضی از مردم در زمره شیطان‌ها هستند.[11]
بنابراین اگر خود شیطان توسط معصومی کشته شود، نسل بشری او باقی خواهند ماند و به وسوسه کردن ادامه خواهند داد و در این فرض هم بشر در بوتة آزمایش است.
4. پرسیده‌اید با نابود شدن شیطان فساد و شر هم تمام می‌شود؟ به طور خلاصه می‌توان گفت: 1 در روایت لفظ (ابلیس) آمده است و از کشته شدن او خبر داده است. نه از کشته شدن همة شیطان‌ها، و ابلیس هم اگر کشته شود، شیطان‌های دیگر با تمام توانشان راه او را ادامه می‌دهند و در این صورت هم فساد هست.
2 اگر ابلیس و همة شیطان‌ها همه کشته شوند، یاران شیطان که از نسل انسانند راه آنها را ادامه می‌دهند و با وسوسه و سخنان شیطانی خود تخم شر و فساد می‌کارند و جهان خالی از شر نمی‌شود.
3 حتی اگر انسان‌های شیطان شده هم کشته شوند و از ابلیس و شیطان‌های دیگر هم خبری نباشد، غریزه‌های که در نهاد انسانند او را به انحراف و شر می‌خوانند و باز بشر می‌لغزد و جامعة انسانی از شر خالی نمی‌شود.
شما می‌توانید برای مطالعه بیشتر به کتابهای مجموعه آثار شهید مطهری ج1، بحث عدل الهی و تفسیر نمونه ج 11 و تفاسیر المیزان، نور، ذیل آیه ذکر شده مراجعه فرمائید.

----------------------------------------------
[1] . قرآن کریم، سورة حجر، آیة 38.
[2] . مرحوم مجلسی، بحارالانوار، ج 60، ص 254، عیاشی، تفسیر، ج 2، ص 243؛ اثبات الهداة، ج 3، ص 551؛ تفسیر صافی، ج 1، ص 906، تفسیر برهان، ج 2، ص 343؛ تفسیر المیزان، به نقل از تفسیر قمی، ص 252، ج 12، ص 3.
[3] . رجایی تهرانی، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (عج)، ص 226، ناشر: انتشارات نبوغ.
[4] . آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 11، ص 72.
[5] . ، نور الثقلین، ج 3، ص 13، حدیث 45.
[6] . مرحوم علامه طباطبایی (ره)، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، نشر بنیاد علمی، ج 12، ص 230.
[7]. استاد قرائتی، تفسیر نور، ج 4، ص 26 25، انتشارات در راه حق، چاپخانه سلمان فارسی.
[8] . آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،‌ج 6، ص 112، چاپ 26، دارالکتب الاسلامیه.
[9] . انعام، آیه 112.
[10] . سورة ناس، آیة 56.
[11] . مرحوم علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 20، ص 395، چاپ جامعه مدرسین.
( اندیشه قم )





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین