هرچند مورّخان و مقتل نویسان، مسیر کاروان امام حسین (ع) از مکه تا کربلا را به تفصیل و منزل به منزل نوشته و بسیاری از وقایع بین راه را ضبط کردهاند، اما درباره سیر حرکت اسرای قیام حسینی از کوفه به شام، هیچ گزارش منسجم و نسبتاً جامع دربارة منازل، شهرها وآبادیهای میان راه و تک تک وقایع رخ داده در آنها، ارائه نکردهاند، و تنها به برخی از حوادث رخ داده، اشاره کردهاند چنان که محدّث قمی در این باره گفته است: (ارباب مقاتل معروفه معتمده، ترتیب منازل و مسافرت اهلبیت را از کوفه به شام مرتب نقل نکردهاند، الا وقایع بعضی منازل را و لکن مفردات وقایع در کتب معتبره، مضبوط است).[1] از این رو برای بررسی و ارائه همه گزارشهای موجود درباره منازل بین راه و وقایع و حوادثی که بر اسرای حسینی و سرهای شهدا در راه شام گذشته است، بایستی به مطالعه و بررسی مقاتل و منابع تاریخی که به صورت پراکنده، گزارشهایی را در این باره، نقل کردهاند، پرداخت تا تصویری نسبتاً روشن از سیر حوادث و وقایع در مسیر شام را بتوان ارائه کرد. بر این اساس، نتیجه به دست آمده پس از جستجوهای گسترده در منابع متعدد چنین است: در آن روزگار، سه راه از عراق به سوی شام وجود داشته است[2] که بر اساس قرائن و شواهدی که در آن جا ملاحظه میشود، مسیر رفتن اسرا از کوفه به شام، یکی از دو راه سلطانی یا راه معمول بین شام و کوفه، بوده است، زیرا مسیر بادیةالشام که کویری و سوزان و فاقد آب بوده، مشکلات داشته است. یکی از محقّقانِ معاصر با بررسیها و مطالعاتی که در این باره، داشته، مسیر حرکت کاروان اهلبیت به شام (دمشق) را چنین نگاشته است: تَکرِیت، مَوْصِل، لَبّا، کُحَیْل، تَلَّ اعْفَر، نَصِیبِین، حَرّان، مَعَرَّةالنُّعمان، شِیزَر، کَفَرْطاب، حَماة، حِمْص.[3] اما از وقایع اتفاق افتاده در مسیر این شهرها هیچ گزارش مستند تاریخی که بتوان به آن تکیه کرد در دست نیست. پی نوشتها: [1] . منتهیالآمال، ج2، ص961. محدّث قمی مشابه این سخن را در جای دیگری چنین گفته است: (بدان که ترتیب منازلی که در آنجا بار انداختند و یا از آن گذشتند، معلوم نیست و در کتب معتبره مذکور نیست و در بیشتر کتب، کیفیت مسافرت اهلبیت به شام ذکر نشده، فقط پارهای از حوادث میان راه در بعضی از آنها وجود دارد که در این کتاب به آن اشاره میشود؛ انشاءالله) (نفس المهموم، ص 425؛ و نیز: ترجمه کتاب نفس المهموم، مترجم: میرزا ابوالحسن شعرانی، ص386. [2] . این سه راه عبارت بودند از: 1 طریق سلطانی که آباد بوده و از برخی شهرها گذشته است. 2 طریق مستقیم کوفه به شام که از منطقه بادیةالشام یعنی منطقهای کویری میگذشته است. 3 راه معمول و مرسوم بین کوفه و شام که از ساحل غربی رود فرات و از شهرهایی همچون انبار، هِیت، قِرقِیسیا، رَقَّة، و صفین میگذشته است (مسیر سپاه امیرمؤمنان برای جنگ با معاویه در جنگ صفین). [3] . سیّدجعفر شهیدی، زندگانی علیبنالحسین، ص 62. منبع:سایت انوار طاها
هرچند مورّخان و مقتل نویسان، مسیر کاروان امام حسین (ع) از مکه تا کربلا را به تفصیل و منزل به منزل نوشته و بسیاری از وقایع بین راه را ضبط کردهاند، اما درباره سیر حرکت اسرای قیام حسینی از کوفه به شام، هیچ گزارش منسجم و نسبتاً جامع دربارة منازل، شهرها وآبادیهای میان راه و تک تک وقایع رخ داده در آنها، ارائه نکردهاند، و تنها به برخی از حوادث رخ داده، اشاره کردهاند چنان که محدّث قمی در این باره گفته است: (ارباب مقاتل معروفه معتمده، ترتیب منازل و مسافرت اهلبیت را از کوفه به شام مرتب نقل نکردهاند، الا وقایع بعضی منازل را و لکن مفردات وقایع در کتب معتبره، مضبوط است).[1]
از این رو برای بررسی و ارائه همه گزارشهای موجود درباره منازل بین راه و وقایع و حوادثی که بر اسرای حسینی و سرهای شهدا در راه شام گذشته است، بایستی به مطالعه و بررسی مقاتل و منابع تاریخی که به صورت پراکنده، گزارشهایی را در این باره، نقل کردهاند، پرداخت تا تصویری نسبتاً روشن از سیر حوادث و وقایع در مسیر شام را بتوان ارائه کرد. بر این اساس، نتیجه به دست آمده پس از جستجوهای گسترده در منابع متعدد چنین است:
در آن روزگار، سه راه از عراق به سوی شام وجود داشته است[2] که بر اساس قرائن و شواهدی که در آن جا ملاحظه میشود، مسیر رفتن اسرا از کوفه به شام، یکی از دو راه سلطانی یا راه معمول بین شام و کوفه، بوده است، زیرا مسیر بادیةالشام که کویری و سوزان و فاقد آب بوده، مشکلات داشته است. یکی از محقّقانِ معاصر با بررسیها و مطالعاتی که در این باره، داشته، مسیر حرکت کاروان اهلبیت به شام (دمشق) را چنین نگاشته است:
تَکرِیت، مَوْصِل، لَبّا، کُحَیْل، تَلَّ اعْفَر، نَصِیبِین، حَرّان، مَعَرَّةالنُّعمان، شِیزَر، کَفَرْطاب، حَماة، حِمْص.[3]
اما از وقایع اتفاق افتاده در مسیر این شهرها هیچ گزارش مستند تاریخی که بتوان به آن تکیه کرد در دست نیست.
پی نوشتها:
[1] . منتهیالآمال، ج2، ص961. محدّث قمی مشابه این سخن را در جای دیگری چنین گفته است: (بدان که ترتیب منازلی که در آنجا بار انداختند و یا از آن گذشتند، معلوم نیست و در کتب معتبره مذکور نیست و در بیشتر کتب، کیفیت مسافرت اهلبیت به شام ذکر نشده، فقط پارهای از حوادث میان راه در بعضی از آنها وجود دارد که در این کتاب به آن اشاره میشود؛ انشاءالله) (نفس المهموم، ص 425؛ و نیز: ترجمه کتاب نفس المهموم، مترجم: میرزا ابوالحسن شعرانی، ص386.
[2] . این سه راه عبارت بودند از:
1 طریق سلطانی که آباد بوده و از برخی شهرها گذشته است.
2 طریق مستقیم کوفه به شام که از منطقه بادیةالشام یعنی منطقهای کویری میگذشته است.
3 راه معمول و مرسوم بین کوفه و شام که از ساحل غربی رود فرات و از شهرهایی همچون انبار، هِیت، قِرقِیسیا، رَقَّة، و صفین میگذشته است (مسیر سپاه امیرمؤمنان برای جنگ با معاویه در جنگ صفین).
[3] . سیّدجعفر شهیدی، زندگانی علیبنالحسین، ص 62.
منبع:سایت انوار طاها
- [سایر] وقتی اسرا را بردند شام آنها را کجا نگهداری میکردند؟ این خرابه شام چجور جایی بوده؟
- [سایر] پس از واقعه عاشورا اسرا و سرها چگونه به شام فرستاده شدند؟ کیفیت آن در منابع آمده است؟
- [سایر] آیا زمان رفت وبرگشت اسرا ء از کربلا به شام وبرگشت در همان سال انجام گرفته است؟
- [سایر] آیا زمان رفت وبرگشت اسرا ء از کربلا به شام وبرگشت در همان سال انجام گرفته است؟
- [سایر] نحوه بردن اسرا به شام و دربار یزید چگونه بوده است؟ آیا گزارشی هست که این حالت را توصیف کرده باشد؟
- [سایر] آیا خرابة شام که اهل بیت امام حسین(ع) مدتی را در آنجا به سر بردند، واقعاً خرابه بود یا با توجه به شأن اهل بیت خرابه محسوب می شده است؟
- [سایر] نظر قرآن درباره نزول سوره "اسرأ" چیست؟
- [سایر] آیا پس از ظهر عاشورا تا کاخ اموی یزید، اسرا را کتک میزدند؟ اینکه مداحان زبانحال در مورد حضرت زینب و حضرت رقیه(س) و سایر بانوان هاشمی میخوانند راست است؟ اینکه هر موقع بچهها را کتک میزدند حضرت زینب واسطه میشدند... اینکه میگویند شمر و حرمله و زجر و... از این قبیل در قافله اسرا بودند و کودکان را سیلی و لگد و تازیانه میزدنند. اینکه میگویند هر جا نام پدرشان را میبردند کتک میخوردند و دختران شام آنها را مسخره میکردند که ما بابا داریم تو نداری... این قضایا آیا واقعیت دارد و دلیل کتک زدنشان چه بوده است؟ آیا اسرای کربلا را غذا نمیدادند؟
- [سایر] از اهل بیت چند مرد زنده ماندند و اسیر شدند؟ با کاروان اسرا چند مرد بودند؟
- [سایر] چند کودک و نوجوان در کاروان امام حسین(ع) و در کاروان اسرا حضور داشتند؟
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر محلی دو راه داشته باشد؛ یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد؛ چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ است به آنجا برود؛ باید نماز را شکسته بخواند و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود؛ باید تمام بخواند.
- [آیت الله خوئی] اگر محلی دو راه داشته باشد، یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد، چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ است به آنجا برود، باید نماز را شکسته بخواند، و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود، باید تمام بخواند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر محلّی دو راه داشته باشد که یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد، چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ است به آنجا برود، باید نماز را شکسته بخواند و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود، باید تمام بخواند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر محلی دو راه داشته باشد، یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد، چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ یا بیشتر است به آنجا برود، باید نماز را شکسته بخواند و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود، باید تمام بخواند.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر محلّی دو راه داشته باشد، یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد، چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ است به آنجا برود، باید نماز را شکسته بخواند و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود، باید تمام بخواند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر محلی دو راه داشته باشد، یک راه آن کمتر از هشت فرسخ، و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد، چنان چه انسان از راهی که هشت فرسخ است به آنجا برود، باید نماز را شکسته بخواند. و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود، باید نماز را تمام بخواند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر محلی دو راه داشته باشد یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ است به آنجا برود باید نماز را شکسته بخواند و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود باید تمام بخواند.
- [آیت الله مظاهری] اگر محلی دو راه داشته باشد یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد، چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ است به آنجا برود باید نماز را شکسته بخواند و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود، باید تمام بخواند.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر محلی دو راه داشته باشد یک راه ان کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر ان هشت فرسخ یا بیشتر باشد چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ است به ان جا برود باید نماز را شکسته بخواند و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود باید تمام بخواند
- [آیت الله سیستانی] اگر محلّی دو راه داشته باشد ، یک راه آن کمتر از هشت فرسخ ، و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد ، چنانچه انسان از راهی که هشت فرسخ است به آنجا برود ، باید نماز را شکسته بخواند ، و اگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود ، تمام بخواند .