مسافرت امام رضا علیه السلام به خراسان فرصت مناسبی بود تا آنحضرت علوم و معارف اسلام را منتشر و در دسترس علما و دانشمندان قرار دهد وهمین امر موجب شد بحث و مناظره بین مسلمانان و علمای ادیان توسعه یافته و مباحثه مذهبی رایج شود[1]معمولاً سؤال و جوابها در رابطه با ادیان و کلام و غیره از قبیل صفات الهی،[2] تفسیر قرآن،[3] اثبات معاد،[4] قضاء و قدر[5] و... بود که از باب نمونه به یک مورد اشاره می‌کنیم: به دستور مأمون، مجلسی از فقها و فیلسوفان فرقه های مختلف، در حضور امام رضا علیه السلام تشکیل شد و خود مأمون نیز در مجلس شرکت نمود، در این مجلس، یکی از علماء از امام رضا علیه السلام پرسید: مقام امامت برای مدّعی آن، از چه راه ثابت می شود؟ امام رضا علیه السلام فرمود: با تصریح پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و دلایل ثابت می گردد؛ عالم گفت: دلالت بر صدق امام چیست؟ امام رضا علیه السلام فرمود: در علم و استجابت دعای او. عالم گفت: شما چگونه از حوادث خبر می دهید حضرت فرمود: بر اساس عهدی که بین ما و رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم وجود دارد. عالم گفت: شما از دلهای مردم چگونه خبر می دهید امام فرمود: آیا سخن پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به شما نرسیده که فرمود: ( اِتَّقوُ فَراسَهِ المؤمنِ فِانَّهُ یَنْظُرُ بنُور الله) مراقب فراست و تیز هوشی مؤمن باشید چرا که او به کمک نور خدا می‌نگرد عالم گفت: آری؛ این سخن به مارسیده است. امام رضا علیه السلام فرمود: هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه دارای هوش تیز و سرعت انتقال است، و با نور خدا به اندازه ایمان و بصیرت و شناختش، به اشیاء می نگرد و خداوند در وجود امامان علیهم السلام آنچه را که در میان همه مؤمنان پخش نموده جمع کرده است (یعنی همه فضایل وفراست مومنان در وجود ما موجود است قرآن در آیه 75 سوره حجر می فرماید:( اِنَّ فیِ ذلک لآیاتٍ لِلْمُتَوَسّمین) در این سرگذشت عبرت انگیز (عذاب قوم لوط) برای هوشیاران نشانه هایی است. نخستین کس از بین هوشیاران، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بود. سپس امیرمؤمنان علی ابن ابی طالب علیه السلام و پس از آن حسن علیه السلام . حسین علیه السلام و امامان وفرزندان حسین علیه السلام تا روز قیامت. در این هنگام مأمون به امام رضا علیه السلام نگاه کرد و گفت: أی ابوالحسن بر بیان خود بیفزا، وبیشتر ما را بهره مند کن، و خصایص امامان علیهم السلام را که خداوند عطا نموده، برای ما بزیان کن. حضرت فرمود: خداوند ما را با روحی که از جانب اوست، تأیید می کند، آن روح، پاک و مقدس است و از فرشتگان نیست، همراه هیچ کس از پیشینیان نبود، فقط با پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلّم و با امامان است آن روح امامان را تائید و موفق می‌سازد، آن ستونی از نور بین ما و خدای بزرگ است مأمون گفت: نظرشما درباره (رجْعَتْ ) بازگشت مردگان در دنیا چیست؟ امام فرمود: رجعت حقّ است، در میان امتّهای پیشین بوده، وقرآن از رجعت سخن گفته است و رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: در این امّت همه آنچه در امتهای قبل بود بدون کم و کاست نیز هست و وقتی که حضرت مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف ) از فرزندانم خروج و قیام کرد، عیسی علیه السلام از آسمان فرود می‌آید و در نماز به او اقتدا می‌کند، اسلام در آغاز غریب بود، و در آینده نیز غریب خواهد شد خوشا به حال غریبها، شخصی از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم پرسید: پس از آن چه خواهد شد؟ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در پاسخ فرمود: آنگاه حق به صاحبش بر می‌گردد. مأمون گفت: شما درباره تناسخ (انتقال روح مرده به زنده دیگر) چه می‌گویید: امام فرمود: کسی که معتقد به تناسخ باشد به خدا کافر شده و بهشت و جهنم را انکار کرده است مأمون گفت: شما در باره مسخ شدگان چه می گویید؟ امام فرمود: آنها قومی بودند که خداوند بر آنها غضب کرد و به صورت (میمون وخوک ) مسخ نمود و پس از سه روز مردند و نسلی از آنها بجای نماند، آنچه در دنیا از میمون و خوک و... وجود دارد که نام مسخ شده بر آنها نهاده‌اند، مانند سایر حیوانات حرام گوشت هستند (نه اینکه قبلاً انسان بوده اند و بعداً این طور شده اند) مأمون گفت: ای ابوالحسن (علیه السلام ) خداوند مرا بعد از تو زنده نگذارد، سوگند به خدا علم صحیح تنها نزد شما و نزد خاندان شما است: و علوم پدرانت نزد تو می باشد.[6]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. منتهی الآمال شیخ عباس قمی ج 2 .
2. سیره چهارده معصوم اشتهاردی ، عیون اخبار الرضا، ج2.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]- ره توشة ماه رمضان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیّة، مقالة صافی، امام رضا(ع) و ولایت عهد.
[2]- اصول کافی، نشر دارالکتب اسلامی، ج 1، ص80 تا 81.
[3]- همان.
[4]- همان.
[5]- همان، ص78.
[6] صدوق، عیون اخبار الرضا، ج2، ص200 تا 202.
