مسلماً ازدواج های ائمه، با توجه به موقعیت و جایگاه ایشان در اجتماع بی دلیل نبوده است. همچنان که پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- اهدافی را از تعدد ازدواج های خود دنبال می کرد، که از جمله حکمت های ازدواج های ائمه اطهار، می توان به تداوم نسل اهل بیت پیامبر- صلی الله علیه و آله - حفظ سلسله ائمه معصوم -علیهم السلام- و ارائه الگوی رفتاری در رابطه با برقراری عدالت در میان زنان اشاره کرد.
مسلماً ازدواج های ائمه با توجه به موقعیت و جایگاه ایشان در اجتماع بی دلیل نبوده است; همچنان که پیامبر (ص) تا زمانی که در مکه بود و شرائط اقتضاء نمی کرد، به جز خدیجه همسری نداشت و بعدها نیز در ازدواجهای مکرر خود، اهدافی را دنبال می نمودند که حداقل آن محافظت از یتیمان و درماندگان و حفظ آبروی اشخاص آبرومند بود; مثل ازدواجی که با زینب بنت خزیمه کردند یا برای تبلیغ دین و جلب قلوب دشمنان این کار را صورت داده اند. مثل ازدواج شان با جویریه، یا در پی اهداف سیاسی بودند مثل نکاح با عایشه و صفیه یا قصد داشتند، قوانین شرعی را وضع کنند و سنت های غلط جاهلی را از بین ببرند مثل ازدواجی که با زینب بنت جحش نمودند.[1] در این رابطه دلائلی را هم می توان برای تعدد ازدواج های ائمه برشمرد، از جمله، دوام نسل اهلبیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) است; فشارهای شدیدی که در زمان خلفای اموی و عباسی برای از بین بردن اسلام اصیل صورت می گرفت، به گونه ای بود که اتهام دوستی علی-علیه السلام- به کسی، از اتهام کفر و بدبینی بدتر شمرده می شد و عواقب وخیم تری در پی داشت.[2] ترتیبی داده شده بود که در حل و فصل امور، شهادت هیچ یک از خاندان علی -علیه السلام- و شیعیانشان را نپذیرند.[3]
نابود کردن اولاد پیامبر، از مهم ترین اصول خلفا به شمار می رفت که نمونه ی بارز آن، ماجرای کربلا بود.[4]
از جمله علل دیگری که در این رابطه می توان ذکر کرد، دیگر حفظ سلسله ی ائمه معصوم بوده است تعدد همسران و بالطبع تعدد فرزندان تا حدودی مانع تشخیص امام بعدی می شد. علاوه بر آن که ائمه تدابیر دیگری را نیز می اندیشیدند که خود، نشان از اختناق شدید داشت، به گونه ای که وقتی منصور، بعد از شهادت امام صادق -علیه السلام- از محمد بن سلیمان می خواهد که جانشین امام را بیابد و گردن بزند، وی در وصیت نامه ی امام نام پنج وصی را می یابد که از جمله ی آنها منصور دوانیقی بود همین امر سبب حفظ جان امام کاظم-علیه السلام- گردید.[5] بعد از شهادت امام عسکری هم، معتمد خلیفه عباسی برای یافتن و نابود کردن آخرین امام تلاش های بسیاری می کند و حتی کنیزی از کنیزان امام را مدت دو سال تحت نظر قرا می دهد تا از حامله بودن او مطمئن شود که به نتیجه ای نمی رسد و برای عوام فریبی میراث امام عسکری را میان مادر و برادر ایشان تقسیم می کند.[6]
گاهی ام ازدواج ائمه به سبب مسائل سیاسی پدید می آمد که ازدواج امام جواد-علیه السلام- با ام الفضل دختر مأمون از این نمونه است. مأمون با این ازدواج قصد داشت تا استفاده ای را که از تحمیل ولیعهدی به امام رضا(ع) به دست آورده بود، از این وصلت نیز بدست آورد. او می خواست با فرستادن دختر خود به خانه ی امام آن حضرت را به طور دقیق زیر نظر داشته باشد. علاوه بر آن که امام را با دربار پرعیش و نوش خود مرتبط سازد و بر قداست امام لطمه بزند و از طرفی مانع اعتراض و قیام علویان بر ضد خود شود و ترتیبی داده بود که امام جواد-علیه السلام- در پذیرفتن این امر مقاومت چندانی نکند.[7]
از این مسائل که بگذریم تعدد همسران و برقراری عدالت بین آنان از مسائلی است که قرآن مطرح نموده و ائمه اطهار به عنوان تنها مفسران واقعی این معجزه ی بزرگ، می بایست یک الگوی رفتاری را فراروی مردم قرار دهند. علی بن ابیطالب در اوقاتی که دو زن داشتند حتی برای وضو گرفتن هم در خانه ی زنی که نوبتش نبود وضو نمی ساختند.[8] یکی از دانشمندان غربی شیوع زنا و فحشا میان ملت های مسیحی را زائیده ی تحریم تعدد همسران بوسیله کلیسا معرفی کرده است. اگر چه اسلام نیز این قاعده را بدون قید و شرط رها ننموده است.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . شریفی، احمد حسین، ازدواج های پیامبر، پژوهشی در عصمت معصومان، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 77، ص 23.
[2] . پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسه تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق (علیه السلام)، چ دوم، 74، ص 130.
[3] . همان. ص121.
[4] . همان. ص236.
[5] . همان. ص414.
[6] . همان. ص661.
[7] . عاملی، جعفر مرتضی، زندگانی سیاسی امام جواد، محمد حسین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ص 121
[8] . مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، 1375، ص 417.
