چرا از مختار ثقفی که به خون خواهی امام حسین علیه السلام تمام قاتلین ایشان را کشت، به طور شایسته یاد نمی شود؟

یکی از مردان نامی تاریخ اسلام بالاخص تاریخ شیعه که به خاطر اقدام درست و خداپسندانه اش دل اهل بیت و خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را بعد از واقعة عاشورا شاد کرد مردی است از تبار ثقیف و از شیعیان آل علی علیه السلام که در همیشة تاریخ جایگاه خاصی نزد علمای شیعه و مورخین دارد.
اما اینکه چرا از ایشان به طور شایسته یاد نمی شود شاید منظور این باشد که چرا در منابع تاریخی یادی از مختار به تناسب اقداماتش نمی شود؟ باید خاطرنشان کرد که در منابع تاریخی شیعه در اکثر منابعی که به واقعة عاشورا و تاریخ زندگانی امام حسین علیه السلام پرداخته به اقدام مختار هم اشاره شده است. نیز به جملاتی که در تحسین عمل مختار از ائمة معصومین علیهم السلام وارد شده پرداخت گردیده است، که این خود شایسته ترین یادی است که امام معصوم علیه السلام از یک شیعه خالص می کند. از لابلای روایات بسیاری بر می آید که امامان و پیشوایان مذهبی همواره نسبت به مختار اظهار علاقة فراوان می کردند و از اقدام او در انتقام گرفتن از قاتلین امام حسین علیه السلام و اصحابش علیهم السلام مسرور بوده اند. امام باقر علیه السلام فرمودند: (مختار را بد نگوئید که او دشمن ما را کشت و انتقام خون ما را گرفت.)[1] در جای دیگر به پسر مختار می فرماید: (خدا پدرت را بیامرزد، حق ما را از هر که بر او حق داشتیم گرفت.)[2] و همچنین زمانی که سر عبیدالله بن زیاد را به مدینه نزد امام سجاد علیه السلام آوردند امام فرمودند: (که هیچ کس از بنی هاشم نبود مگر اینکه به مختار درود فرستاد و در حق وی دعا کرد و نسبت به وی سخن نیک گفت.)[3] و یا اینکه ابن عباس در جواب ابن زبیر که مختار را کذاب می خواند گفت: (او کسی است که قاتلان ما را کشته، انتقام خون ما را گرفته، دل های ما را تسکین داده و پاداش چنین کسی از سوی ما این نیست که او را دشنام دهیم.)[4]
اما از آنجا که مختار ضربات زیادی بر پیکر امویان و زبیر زده و همچنین در برابر اشراف کوفه از موالی - ایرانیان مسلمان شده که نزد اشراف عرب نسبت به اعراب از جایگاه پایین تری برخوردار بودند- در سپاه خود استفاده کرد لذا مورخین سنی مذهب و طرفداران گروه های ذکر شده نسبت ها و تهمت های ناروائی به مختار زده و رواج می دادند که باعث کم فروغ شدن اقدام مختار می شد. البته این نسبت ها اغلب بعد از مرگ مختار به او داده شده، اتهاماتی چون ادعای نبوت، ادعای مهدویت برای محمد ابن حنفیه و یا تاسیس فرقة کیسانیه و شایع‌تر از همه دادن لقب (کذاب) به مختار است که در تمام متون اهل تسنن و دشمنان اهل بیت علیهم السلام و کینه توزان آمده است.[5] همان طور که بیان شد روایات وارده در کتب تاریخی شیعه و سنی در رابطه با مختار دو دسته هست، یک دسته که کاملا اقدام مختار را ستایش کرده و او را از شیعیان مخلص اهل بیت علیهم السلام و از معارضین امویان شمرده است. اما دستة‌ دیگر از روایات که از طرف دشمنان مطرح شده و تا مدت ها هم رواج داشت نسبت های مختلف را به او داده اند و این شائبه را در اذهان ایجاد کرده که مختار به خاطر اغراض شخصی دست به این اقدام زده و از این عمل بهره برداری سیاسی کرده است. البته اگر مختار در زمان قیام توابین که در کوفه بود با آنها همدست می شد جلو این شایعات نیز گرفته می شد.
اما اگر منظور یاد شایسته است که در مراسم و سوگواری ها یادی از مختار نمی شود باید گفت که این هم نسبت به مناطق مختلف متفاوت است در برخی مناطق تعزیه خوانی هایی قیام مختار و اقدام او را به صورت نمایش ارائه می دهند،‌ البته شاید رسانه های گروهی در این زمینه اطلاع رسانی خوب و مبسوطی نداشته باشند ولی همان طور که گفته شد در منابع مختلف از زبان معصومین علیهم السلام و بزرگان مذهبی و علماء و دانشمندان دینی از اقدام مختار به فراخور نامش یاد شده و ذکر این نکته لازم است که تمام قیام ها بعد از قیام امام حسین علیه السلام تحت الشعاع این قیام بود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. در کربلا چه گذشت، ترجمة نفس المهموم، شیخ عباس قمی، مترجم محمد باقر کمره ای.
2. جنبش های شیعی در تاریخ اسلام، هاشم معروف الحسینی، ترجمة محمد صادق عارف.
3. تاریخ طبری، ج 4، ترجمة ابوالقاسم پاینده.
4. ماهیت قیام مختار، تالیف اردکانی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . عالمی، محمدعلی، حسین نفس مطمئنه، تهران، انتشارات هاد، چاپ اول، 1372، ص 39.
[2] . مجلسی. بحارالانوار، بیروت، موسسه وفاء، چاپ دوم، 1403، ج 45، ص 351.
[3] . محمد بن سعد. طبقات الکبری، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1405، ج5، ص 285.
[4] . بلاذری، انساب الاشراف، بیروت، 1397، ج2، ص 287.
[5] . جعفریان، رسول، تاریخ خلفاء، تهران، نشر الهادی، چاپ اول، 1377، ص 531.