چرا در متون دینی ما بر اهمیت و فضیلت سجده بر تربت امام حسین علیه‌السلام تأکید زیادی شده است؟

نماز، یکی از مهم‌ترین اعمال عبادی و پایه‌ای محکم برای خیمه شریعت اسلام به شمار می‌آید. این عمل، بر ارکانی استوار می‌باشد که یکی از آنها (سجده) است. سجده در هر نماز واجب و مستحب، باید گزارده شود؛ اما این که سجده کردن بر چه چیزهایی درست است، باید گفت که همه مذاهب اسلامی سجده کردن بر زمین و خاک را صحیح می‌دانند؛ بلکه طبق روایات رسیده از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله سجده بر خاک فضیلت بیشتری دارد.در روایات اسلامی برگذاشتن پیشانی - به هنگامی نماز - بر خاک امر شده است و این امر، اگر واجب بودن این عمل را ثبات نکند، بی‌شک بر فضیلت و مطلوب بودن آن دلالت دارد. از شخصی به نام (ابوصالح) چنین نقل شده است: (روزی نزد (ام سلمه) رفتم؛ پس، یکی از برادرزاده‌هایش وارد شد و شروع به خواندن نماز کرد؛ چون خواست به سجده رود، خاک را فوت کرد. ام سلمه گفت: ای فرزند برادر! خاک را فوت نکن؛ من شنیدم رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به غلامش (یسار) که او نیز هنگام سجده کردن چنین کرد، فرمود: برای خدا، پیشانی‌ات را بر خاک گذار).1
این تربت مقدس و ممتاز
حال که سجده کردن بر خاک برتری دارد، می‌پردازیم به مسئله سجده بر تربت امام حسین علیه‌السلام. سرزمین کربلا همچون سرزمین مکه و مدینه، از تقدس و عظمت بالایی برخوردار است. در این باره، در کتاب‌های اهل سنت، روایات فراوانی نقل شده است؛ مثلاً این حدیث که می‌گوید: روزی امیرمؤمنان علیه‌السلام از سرزمین کربلا عبور کرد و مقداری از خاک آن را برداشت؛ بویید و گریست و فرمود: (هفتاد هزار نفر از این مکان محشور می‌شوند و بدون حسابرسی وارد بهشت می‌گردند)2 یا این روایات که از ام سلمه نقل شده است؛ (یک شب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در حالی که مضطرب بود، به بستر رفت و خوابید. آن گاه با اضطراب و نگرانی بیدار شد و دردستش خاک خون آلود بود که آن را می‌بوسید. گفتم: این خاک چیست، ای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله؟ فرمود: جبرئیل به من خبر داد که این - و به حسین علیه‌السلام اشاره کرد - در سرزمین عراق کشته می‌شود. من به او گفتم: خاک آن زمین را که قتلگاه اوست، به من نشان بده و این همان خاک است).3 آری، این سخنان در تقدیس خاک سرزمینی است که نواده معصوم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و گُل خوشبوی او، یعنی امام حسین علیه‌السلام، در آن به شهادت رسیده است.حال اگر کسی این خاک مطهر را مُهر نماز خود قرار دهد و بر آن سجده کند، آیا جای آن هست که او را سرزنش کنیم و بر او عیب بگیریم و سجده و نمازش را نادرست بدانیم؟
این همه اصرار برای چیست؟
راستی چرا در متون دینی ما این همه بر اهمیت و ارزش تربت امام حسین علیه‌السلام و فضیلت سجده کردن بر آن تأکید شده است؟ تفاوت این خاک با خاک‌های دیگر در چیست و چه رازی در این خاک نهفته ا ست که سجده کردن بر آن حجاب‌های هفتگانه میان بنده و پروردگارش را می‌درد4 و شفای دردهای جسم و جان انسان است و آن را (دوای بزرگ‌تر)5 گفته‌اند؟ برای روشن شدن مطلب و پی‌بردن به سرّ این سفارش مهم دینی، توجه به دو نکته زیر ضروری است:
1. هر انسان نمازگزاری می‌تواند برای مطمئن بودن از طهارت سجده‌گاه خود، مقداری خاک را که از پاکی آن مطمئن است، با خود بردارد و هنگام نماز از آن استفاده نماید. این کار، در میان مسلمانان آغاز اسلام نیز انجام می‌شده و منعی نداشته است. می‌گویند (مسروق بن اجدع)، از راویان بزرگ اهل سنت، پاره‌ای خشت به همراه بر می‌داشت و در سفرهایش، به هنگام نماز بر آن سجده می‌کرد.
2. در نگاه ابتدایی، همه مکان‌ها و زمان‌ها مانند هم هستند و میان آنها تفاوتی نیست؛ اما همین مکان‌ها و زمان‌ها، وقتی با مقدسات یا با امور، اشخاص و وقایع مهم تاریخی نسبتی می‌یابند، دارای ویژگی‌ها و مزایایی می‌شوند و از دیگر مکان‌ها و اوقات متمایز می‌گردند. کعبه یک چهار دیواری، مانند دیگر ساختمان‌های دست‌ساز بشری است؛ با این تفاوت که با خداوند رابطه و نسبتی یافته و (خانه خدا) نام گرفته است و همین کافی است که ما آن را دارای شأن و مرتبه‌ای خاص، با احکام و آیین‌های ویژه بدانیم که همه مسلمانان باید آنها را رعایت کنند و به جای آورند. دیگر مکان‌های مقدس و تاریخی و روزهای مربوط به وقایع و رویدادها نیز چنین هستند و هر یک از جهتی اهمیت و اعتبار می‌یابند و در ذهن‌ها و زبان‌ها ماندگار می‌شوند.
پس از این دو نکته، اکنون می‌پرسیم: چه چیز پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را بر آن داشت که بر فرزندزاده‌اش بگرید و سوگواری کند و تربت کربلا را ببوید و ببوسد؟ چه چیز باعث شد که علی علیه‌السلام هنگام عبور از کربلا، مشتی از خاک آنجا را ببوید و آن گاه آن قدر بگرید که زمین از اشک‌های چشم آن حضرت خیس شود؟ این جا است که هر انسان آزاده‌ای با اندکی تأمل به سرّ تربت مقدس کربلا و انتساب آن به خدای تعالی پی می‌برد و این که آن خاک از حرمتی بزرگ برخوردار است.
بی‌شک، سجده بر تربتی که چنین عظمت و تقدسی دارد و از ذره ذره آن ندای تقرب به خداوند به گوش می‌رسد و راز بزرگی و جلال و جبروت الهی در آن نهفته است و رموز عبودیت و خضوع، به آشکارترین صورت در آن تجلی یافته، سزاوارتر است و می‌سزد که هر انسان مسلمانی در هنگام سجده، پیشانی بر خاکی بگذارد که آمیخته با (خون خدا)ست و مشام عاشقان فضیلت و آزادگی را می‌نوازد و بوی دل‌انگیز توحید و شهادت در راه آن را در فضای اعصار و قرون پراکنده می‌سازد و برای همیشه الهام‌بخش حریت و رادمردی و فداکاری در راه خداست.
فرجام سخن این که سجده کردن بر تربت امام حسین علیه‌السلام اگرچه مورد توصیه و سفارش فراوان است، اما در نزد شیعه از واجبات به شمار نمی‌آید و میان آن و دیگر خاک‌ها در جواز سجده فرقی نیست و برخلاف آن چه بعضی از جاهلان و بی‌خبرانِ از آرا و اندیشه‌های شیعه گمان کرده‌اند، چه بسا شیعیان در سفر و حضر از مُهر نمازهایی غیر از تربت امام حسین علیه‌السلام و از دیگر چیزهایی که سجده بر آنها درست است، استفاده می‌کنند؛ ولی با این همه معتقدند که سجده بر آن تربت پاک و شریف، فضیلت بیشتری دارد و برای خشوع و خضوع بیشتر در برابر پروردگار یکتا، مناسب‌تر است.
پی‌نوشت:
1. کنزالعمال، ج 7، ص 465؛ مسنَد احمد، ج 6، ص 301.
2. مجمع الزوائد، ج 9، ص 191.
3. مستدرک الحاکم، ج 4، ص 398؛ سیر اعلام النبلاء، ج 3، ص 15.
4. امام صادق علیه‌السلام فرمود: (سجده بر تربت حسین علیه‌السلام، حجاب‌های هفتگانه را می‌دَرد)؛ بحارالانوار، ج 82، ص 334و153.
5. همچنین آن حضرت فرمود: (خاک قبر حسین علیه‌السلام شفای هر دردی است و آن بزرگ‌ترین شفاست)؛ من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 599.