آیا بهتر است انسان حتی المقدور با فامیل خود وصلت کند یا با دیگران؟

پاسخ از حضرت آیت اللّه العظمی مکارم شیرازی (دامت برکاته):
اسلام ازدواج با محارم، مانند خواهر و برادر و فرزندان آنها و هم چنین خاله، عمه، دایی، پدر و مادر و جد و جده را تحریم نموده است. ولی ازدواج با خویشان غیر محرم، مانند دخترعمو و پسر عمو، دختر خاله و پسر خاله، دختر عمه و پسر عمه، دختر دایی و پسر دایی و سایر خویشان دور ونزدیک را تجویز کرده است.
ازدواج با فامیل، بدون شک مزایایی دارد: اولاً، افراد فامیل شناخت بهتر و بیشتری از اخلاق و رفتار یک دیگر دارند، زیرا بیشتر معاشرت و رفت و آمد دارند. ثانیاً: به وسیله ازدواج با فامیل ارتباط فامیلی مستحکم می شود و این امر نوعی کمک و صله رحم محسوب می گردد که در اسلام نیز بدان توصیه شده است. ثالثاً: در مقدمات و لوازم ازدواج مانند مراسم مهر و جهاز و عقد و عروسی غالباً نسبت به یک دیگر تسهیلات بیشتری مبذول خواهند داشت. رابعاً: در اثر خویشاوندی ازدواج آنها استوارتر خواهد بود و به رعایت آداب و اخلاق زندگی و عفو و گذشت تقید بیشتری خواهند داشت. خامساً: طلاق و جدایی در این گونه ازدواج ها کمتر خواهد بود؛ زیرا در صورتی که بین آنها اختلاف و نزاعی به وجود آید غالباً بزرگان فامیل پادرمیانی می کنند و بینشان صلح و آشتی برقرار می سازند. این گونه امتیازها سبب شده که بسیاری از مردم سعی می کنند حتی المقدور با فامیل ازدواج نمایند.
ولی بسیاری از دانشمندان عقیده دارند که ازدواج با خویشان نزدیک، از قبیل دختر عمو و پسر عمو، دختر عمه و پسر عمه، دختر خاله و پسر خاله، دختر دایی و پسر دایی صلاح نیست. بلکه حتی گاهی پیشنهاد ممنوع شدن می کنند. این دانشمندان می گویند: عیب بزرگ ازدواج های فامیلی احتمال به وجود آمدن فرزندان معیوب و ناقص می باشد. گفته اند آمار نشان می دهد که تعداد کودکان معلول و ناقص الخلقه و عقب مانده روانی و جسمانی، و مبتلای به بعضی بیماری های خونی و ناهنجاری های مربوط به استخوان ها، و کوری توأم با حماقت و بعضی انواع جنون های جوانی، و کری و لالی، در بین ازدواج های فامیلی بیشتر از سایر خانواده ها دیده می شود. شما هم اگر وضع چنین کودکانی را بررسی کنید به چنین نتیجه ای خواهید رسید، چنان که نگارنده نیز بدین نتیجه رسیده و تعداد زیادی از این قبیل کودکان را در ازدواج های فامیلی سراغ دارد.
البته دانشمندان مدعی نیستند که وجود کودکان ناقص اختصاص به ازدواج های فامیلی دارد، زیرا در بین سایرین نیز فراوان است ولی با مقایسه معلوم می شود که در بین ازدواج های فامیلی، نسبت به سایرین بیشتر می باشد. هم چنین مدعی نیستند که همه ازدواج های فامیلی به چنین سرنوشتی گرفتار خواهند شد یا این که همه فرزندان این خانواده ها ناقص خواهند شد، زیرا ازدواج های فامیلی فراوانی را سراغ داریم که کودکان ناقص در بینشان مشاهده نمی شود. در بعضی خانواده ها هم که کودک ناقص وجود پیدا می کند غالباً تعداد آنها محدود است و اکثرشان سالم و بی عیب خواهند بود. بلکه دانشمندان بیش از این مدعی نیستند که وقتی ازدواج های فامیلی را با سایر ازدواج ها مقایسه کنیم و کودکان معیوبِ در بین آن دو گونه ازدواج را مورد بررسی قرار دهیم به این نتیجه خواهیم رسید که تعداد کودکان ناقص در بین ازدواج های فامیلی بیشتر است.
دانشمندان وجود این نواقص را معلول بیماری های ارثی می دانند. گفته اند تعدادی از بیماری ها در اثر توارث از پدران و مادران و اجداد به فرزندانشان انتقال می یابد و عامل توارث را وجود ژن های معیوب و ناقصی می دانند که در یکی از پدران و اجداد وجود داشته و از آنها به کودک انتقال می یابد و او را ناقص و معیوب می گرداند. ژن مخصوص گاهی از پدر انتقال می یابد و گاهی از مادر، و گاهی به وسیله پدر و مادر. در صورتی که ژن مخصوص بیماری هم از پدر و هم از مادر به کودک انتقال داده شود، احتمال بروز و شدت آن بیماری بیشتر خواهد بود.
بنابراین در ازدواج های فامیلی این احتمال هست که ژن مخصوص بیماری در یکی از پدران و اجداد آنها وجود داشته باشد و از یک طریق به پدر منتقل شود و از طریق دیگر به مادر، در نتیجه در یک نفر یا چند نفر از فرزندانشان مجتمع شوند و کودک را به همان بیماری مبتلا سازند. در صورتی که این احتمال در ازدواج های غیر فامیلی کمتر خواهد بود.
به هر حال تولید کودکان ناقص و معیوب در ازدواج های فامیلی گرچه یک احتمال بیش نیست ولی احتمالی قوی و قابل توجه است که بهتر است حتی المقدور از تحقق آن اجتناب شود.
یکی از کارشناسان می گوید: آقای (ونوس الموتی) کارشناس روان شناسی از آمریکا در ضمن مقاله اش چنین می نویسد:
مطالعات دانشمندان علم ژنتیک نشان می دهد که خیلی از ازدواج های فامیلی موجب خواهد شد که فرزندان آن ازدواج ها، عقب افتاده باشند. البته هر ازدواج فامیلی این نتیجه را نمی دهد، چنان که هم اکنون میلیون ها انسان سالم و شایسته در دنیا زندگی می کنند که از ازدواج های فامیلی هستند. در خیلی کشورها به ویژه کشورهای اسکاندیناوی و آمریکا قبل از هر ازدواجی سعی می شود آزمایش دقیق ژنتیکی از عروس و داماد به عمل آید که با مثبت بودن نتیجه، این قبیل ازدواج ها صورت می گیرد.
برخی از دانشمندان این رشته معتقدند همان طور که ازدواج خواهر و برادر منع شده، باید به تدریج ازدواج دختر عمو پسر عمو، دختر خاله و پسر خاله، دختر دایی و پسر عمه، و دختر عمه و پسر دایی، هم یا ممنوع شده یا لااقل ازدواج آنها موکول به ارائه گواهی از یک سازمان ژنتیکی گردد تا حتی المقدور از کودکان عقب مانده کاسته شود. علت کثرت فرزندان عقب مانده در ازدواج های فامیلی این است که دانشمندان معتقدند بیش از دو هزار بیماری ژنتیک وجود دارد که هر فرد سالمی ممکن است ناقل دو یا سه ژن مولد یکی از بیماری های ارثی باشد. ولی چون در ازدواج های فامیلی برخورد ژن های بد و متشابه زیاد است امکان معلول بودن فرزندان آنها افزایش می یابد که به عقیده دانشمندان، این خطر در ازدواج فامیلی بیش از سی برابر می باشد. ولی زنان و مردانی که فامیل نزدیک بوده و دارای فرزندان سالم و برومندی هستند خوش بختانه دارای ژن های بد و متشابه نیستند، به همین جهت از این خطر مهم رهایی یافته اند. در کشورهای اسکاندیناوی برای هر فرد یک شناسنامه بهداشتی تهیه می شود که در حقیقت شجره نامه افراد بوده و نشان می دهد که تا چند نسل چه بیماری هایی داشته اند و هنگام ازدواج دو فرد با مراجعه به این شناسنامه بهداشتی گواهی لازم برای زوجیت صادر می شود.(1)
به سخن این دانشمند نیز توجه بفرمایید:
کوری توأم با حماقت یک بیماری مغزی است که به دو حالت دیده می شود. فرم اول در کودکان مشاهده می شود، طفل مبتلا هنگام تولد سالم می باشد ولی پس از چند ماه علائم بیماری در وی ظاهر می گردد. قوای مغزی هیچ گونه رشدی نداشته و تدریجاً قوه بینایی از بین می رود، و کودک قبل از سن 2 الی 3 سالگی با ضعف و لاغری می میرد. پیدایش بیماری به علت وجود یک ژن نهفته و اتوسومی است. نوع دوم بیماری تا قبل از سن 6 تا 7 سالگی ظاهر نمی گردد. پس از آن قوای مغزی رو به زوال می گذارد و بینایی از بین می رود و معمولاً مرگ در حدود سن 21 سالگی فرا می رسد.
پیدایش این بیماری نیز با یک ژن نهفته و اتوسومی بستگی دارد. این بیماری نسبتاً نادر است و بیشتر به علت ازدواج های هم خون و نزدیک چون پسر عمو و دختر عمو و غیره پدید می آید.(2)
دانشمند دیگری می نویسد:
احتمال هتروزیگوتی زن و شوهری که با یک دیگر خویشاوند بوده و اجداد مشترکی داشته باشند به مراتب بیشتر از دو ازدواجی است که با یک دیگر نسبتی نداشته باشند. به علاوه این احتمال بستگی به درجه خویشاوندی دارد؛ یعنی هر اندازه نسبت خویشاوندی والدین بیشتر باشد احتمال هتروزیگوت بودن به همان اندازه افزایش می یابد.(2)
بازهم می نویسد:
هرگاه زوجین به علت داشتن اجداد مشترک صاحب فرزندان بیمار شوند جای تعجب نخواهد بود، زیرا احتمال این که هردوی آنها هتروزیگوت باشند به شدت افزایش می یابد. در این قبیل موارد اساس محاسبه احتمالات بر وجود ژن های نامطلوب اجداد مشترک گذاشته می شود. در اصطلاح علم ژنتیک نتیجه حاصل از ازدواج بین دو خویشاوند را همخون گویند. لازم به تذکر است که کلمه همخون به هیچ وجه رابطه ای با گروه خون و امثال آن ندارد، بلکه منظور همان هتروزیگوت بودن یا خالص بودن فردی از نظر ژنتیکی است.
پس به طور خلاصه لازمه همخونی در درجه اول خویشاوندی است و خویشاوندی نیز به کسانی اطلاق می شود که جد یا اجداد مشترک داشته باشند.
ضریب همخونی عبارت از احتمال انتقال ژن های مشابهی از دو والد خویشاوند به فرزندشان است؛ به عنوان مثال ضریب همخونی فرزندی که از ازدواج یک پسر عمو و دختر عمو حاصل می شود 161 است. مفهوم این عدد آن است که فرزند چنین والدینی از نظر هر ژن خاص مورد نظر با احتمال 161 هتروزیگوت است.(3)
در جای دیگر می نویسد:
1 مرگ و میر فرزند در بین والدین خویشاوند به مراتب بیشتر از افراد غریبه است. 2 افزونی مرگ و میر فرزندان حاصل از ازدواج های نزدیک به طور خطی با ضریب همخونی تغییر می کند. از محاسبات و ارقام به دست آمده چنین نتیجه شده که مرگ و میر فرزند در غیر خویشاوندان در حدود 40 در هزار در ازدواج های بین پسر عمو و دختر عمو 6080 در هزار افزایش می یابد.(2)
چنان که ملاحظه می فرمایید کارشناسان علم وراثت و ژنتیک عقیده دارند که تعداد کودکان ناقص و معلول و بیمار در بین ازدواج های فامیلی به مراتب بیش تر از ازدواج های غیر فامیلی است، بررسی آمار کودکان معلول نیز عقیده آنها را تأیید می نماید، به همین جهت نگارنده ترجیح می دهد که حتی المقدور از ازدواج با خویشان نزدیک مانند دختر عمو دختر خاله و دختر دایی و دختر عمه خودداری شود، زیرا به وجود آمدن کودکان معیوب و ناقص در این قبیل خانواده ها گرچه یک احتمال بیش نیست و در سایر خانواده ها هم احتمال تحقق دارد، ولی احتمالی است قوی تر که با توجه به مشکلات و دشواری های ناشی از آن بهتر است از احتمال تحقق آن نیز جلوگیری شود، زیرا زندگی سخت و دردناک این کودکان بی گناه و مشکلات و دشواری های پرستاران آنها بر کسی پوشیده نیست، به همین جهت احتمالی است منجز و قابل توجه.
در این جا ممکن است این سؤال مطرح شود که اگر ازدواج های فامیلی خطرناک بود، باید اسلام آنها را تحریم کرده باشد؟ در پاسخ می گوییم: خطرش به آن اندازه نیست که مستلزم تحریم باشد.
ممکن است اشکال دیگری به ذهن خوانندگان خطور کند که اگر ازدواج دختر عمو و پسر عمو صلاح نبود پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله دخترش فاطمه علیهاالسلام را به عقد حضرت علی علیه السلام در نمی آورد، با این که پسر عمو و دختر عمو بودند، در صورتی که چنین ازدواجی به وسیله پیامبر انجام گرفت و ثمره اش فرزندان برومندی مانند امام حسن و امام حسین و زینب و ام کلثوم شد.
در پاسخ باید گفت: مجرد خویشاوندی باعث به وجود آمدن کودکان ناقص نیست بلکه بیمار بودن یکی از پدران و اجداد آنها موجب می شود که ژن های مخصوص آن بیماری به اولادشان منتقل گردد و در نتیجه ممکن است دو زوج خویشاوند حامل ژن مخصوص باشند که در چنین صورتی احتمال به وجود آمدن کودکان ناقص و معلول بیشتر از سایر موارد است. بنابراین اگرمطمئن باشند که در بین اجداد آنها چنین بیماری وجود نداشته است می توانند با اطمینان خاطر اقدام به ازدواج نمایند. به همین جهت در بین بعضی اقوام مرسوم شده که شجره نامه فامیلی تهیه می کنند و سلامت یا بیماری افراد را در آن ثبت می نمایند.
بنابراین در مورد ازدواج حضرت فاطمه با حضرت علی علیهماالسلام می توان چنین گفت که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چون می دانست که پدر و اجدادش همه سالم و بی نقص بوده اند، بنابراین، احتمال انتقال ژن های مخصوص وجود نداشت و هیچ گونه خطری متوجه چنین ازدواجی نبود، به همین جهت موافقت فرمود.

پی‌نوشت‌ها:
1. مجله دانشمند ، سال شانزدهم،ش 177، ص 21. 2 . هوشنگ خاوری و منوچهر شریعتی، توارث عمومی ، ج 1، ص 245.
2. محمد علی مولوی، هوشنگ خاوری و لطف اللّه روزبهائی، مشاوره ژنتیک در بیماری های ارثی ، ص 103
3. همان ، ص 107. 2 . همان.
منبع: makarem.ir