علل جسمی و پزشکی شب ادراری کودکان چیست و در این صورت چه باید کرد؟

حدود 5 درصد (و بنا بر پژوهش‌های دیگر، 2 و 10 درصد) از شب ادراری‌های کودکان به علت مشکلات جسمی و ضایعات عضوی است که پیش از هر گونه بررسی، باید این مشکلات احتمالی رد، و از نبودن مشکل عضوی اطمینان حاصل شود.
مهم‌ترین نشانه این نوع شب ادراری این است که هیچ شبی ترک نمی‌شود. گاهی ممکن است علل پزشکی و غیر پزشکی (ر. ک: ص 157 - 155) با هم وجود داشته باشند که نباید از این علل چند گانه غفلت کرد.
مهم‌ترین و شایع‌ترین علت جسمی شب ادراری کودکان، عفونت مجرای ادرار است که در دختران زیر 5 سال بیشتر دیده می‌شود و علت عفونت، سرایت میکروب از مقعد به مجرای ادرار به جهت شست و شوی دختر از جلو به عقب است.(1) علت دیگر ابتلای افزون‌تر دختران از پسران، کوتاه‌تر بودن (میزراه) (مجرای ادرار) آنان در مقایسه با پسران است.
در صورتی که کودک، شب ادراری نداشته یا پیش‌تر داشته و مدتی (6 تا 12 ماه) قطع بوده و دوباره آغاز شده است نیز احتمال عفونت مجرای ادرار زیاد است.
از نشانه‌های دیگر این علت، احساس سوزش هنگام دفع ادرار، تکرر فزاینده دفع ادرار به میزان کم، درد در قسمت پایین کمر یا یک طرف شکم، ادرار به رنگ قرمز، صورتی یا دودی در اثر وجود خون، و تب است.
در صورت وجود چنین نشانه‌هایی، پس از آزمایش کامل و کشت ادرار، برای رفع مشکل، آنتی‌بیوتیک مناسب تجویز می‌شود.
علت مهم دیگر، تأخیر در رشد سامانه عصبی - عضلانی کنترل کننده دفع ادرار است که باعث ضعف عضلات مثانه (عضلات اسفنکتر) می‌شود و کودک نمی‌تواند ادرار خود را در شب کنترل کند یا این که مثانه او کوچک است.
از نشانه‌های این علت، آن است که کودک در طول روز، بیشتر از کودکان دیگر به دستشویی می‌رود.
این دو مشکل (ضعف عضلات و کوچکی مثانه) را می‌توان با تمرین (کشش مثانه) به تدریج از بین برد (ر. ک: ص 160).
یکی از نشانه‌های علل پیشین (عفونت مجرای ادرار، ضعف عضلات و کوچکی مثانه) این است که کودک، روز ادراری هم دارد؛ یعنی در طول روز هم نمی‌تواند ادرار خود را کنترل کند.
عفونت مثانه یا ورم و یا سنگ مثانه هم در ردیف علل پیشین است.
علت جسمی دیگر برای شب ادراری، دیابت قندی است که باعث تکرر ادرار و گاهی سبب شب ادراری کودکانی می‌شود که پیش‌تر کنترل ادرار داشته‌اند.
علت دیگر پزشکی، دیابت بی‌مزه (دیابت انسی پید) است. علت دیابت بی‌مزه، اختلال هورمونی است و از ناتوانی غده هیپوفیز در ترشح هورمون ضد ادرار) ADH (ناشی می‌شود.
نشانه‌های دیابت بی‌مزه عبارتد از: دفع مکرر ادرار در شب به مقدار زیاد، کمرنگ و رقیق بودن ادرار، تشنگی بسیار، و لاغری به جهت کاهش وزن.
در صورت وجود دیابت بی‌مزه، متخصص، دارویی به نام (دسموپرسین) (Desmopressin) تجویز می‌کند که نوعی هورمون ضد ادرار مصنوعی است تا ناتوانی غده هیپوفیز در ترشح این هورمون را جبران کند. این دارو به شکل اسپری بینی استفاده می‌شود و به صورت قرص نیز موجود است.
دسموپرسین در مقایسه با داروهای دیگر، عوارض کمتری دارد. احتمال تورم مجاری بینی، خونریزی بینی، سردرد، و دل درد از عوارض این دارو است. افزون بر این علل، علل پزشکی دیگری نیز احتمال دارد: ضایعات مغزی (آسیب به مرکز کنترل ادرار در مغز)، عقب ماندگی ذهنی، صرع، نارسایی کلیه‌ها، ضربه‌های وارد شده به ستون فقرات و نخاع، شکستگی لگن، کم خونی و کمبود کلسیم خون، التهاب ناحیه تناسلی و انحراف در دستگاه تناسلی که با ختنه شدن کودک حل می‌شود، و در موارد نادر، نقص مادرزادی در مجرای ادرار، و گاهی بیماری در بقیه دستگاه‌های بدن.
پی نوشت:
1. گاهی میکروب‌ها از طریق جریان خون به مجرای ادرار سرایت می‌کنند.
منبع: کتاب نسیم مهر(3)، حجت الاسلام حسین دهنوی، انتشارات خادم الرضا(علیه السلام)/1388