عاق والدین
واژه عقوق از «عق» گرفته شده و در لغت به معنای پاره کردن و بریدن آمده است. [۱] این عنوان در روایات و کلمات فقها غالباً با اضافه به والدین به کار رفته است.
راجع به عاق والدین نسبت به فرزندان شنیده‌ایم، ولی آیا عاق فرزندان نسبت به والدین هم داریم یا خیر؟ اگر مواردی وجود دارد ذکر نمائید.
در کتب احادیث راجع به عاق والدین نسبت به فرزندان روایات زیادی داریم. امّا راجع به عاق فرزندان نسبت به والدین هم روایاتی رسیده است که ذیلاً به نمونه‌های آن اشاره می‌کنیم: 1- ...عن زید بن علی عن امیه عن جدّه قال‌علیه السلام: قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: "یلزم الوالدین من العُقوق لولدهما ما یلزم الولد لهما من عقوقهما"[1] زید بن علی از جدش علی او هم از پیامبرصلی الله علیه وآله روایت می‌کند که پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله فرمود: "پدر و مادر را نیز عُقوق فرزندان می‌باشد و عاق فرزندان می‌شوند چنانچه فرزندان عاق پدر و مادر می‌شوند." 2- قال الصادق‌علیه السلام قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: "رحم اللّهُ من اعان ولده علی بِرّه: قال: قلت: کیف یُعینه علی بِرّه؟ قال: یقبل میسوره، و یتجاوز عن معسوره و لا یُرهُقه، و لا یخرق به فلیس بینه و بین أن یصیر فی حدّ من حدود الکفر الاّ ان یدخل فی عُقوقٍ او قطیعَة رحمٍ، ثم قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: الجنّة طیّبة طیّبها اللّه و طیّب ریحها، یُوجد ریحُها مِنْ مسیرة ألفی عامٍ و لا یجد ریح الجنّة عاقّ و لا قاطع رحمٍ و لا مرخی الإزار خُیلاء"[2] از حضرت صادق‌علیه السلام منقول است که حضرت رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله فرمود: "خدا رحم کند کسی را که فرزند خود را انجام کارهای نیک کمک کند. راوی عرض کرد: که چگونه فرزند خود را کمک کند؟ فرمود: کار آسانی از او به عمل آید قبول کند و کاری که بر او دشوار است و نمی‌تواند انجام دهد از او در گذرد و تکلیف‌های دشوار به او نکند و سفاهت و تندی به او نکند. سپس پیغمبرصلی الله علیه وآله فرمود: بهشت مکان پاکیزه‌ای است که خدا آن را خلق کرده است و پاک قرار داده است. و بوی بهشت را خدا پاکیزه کرده است، بوی بهشت از مسافت مسیر دو هزار سال به مشام انسان می‌رسد اما بوی بهشت را آدم عاق و قاطع رحم و آدم لا ابالی و بی‌پروا از نجاست (حرام حاصل از قبل و دبر) و آدم احمق دریافت نمی‌کند. [1] . الکافی، ج 6، ص 48، ح 5. و اخلاق سید عبداللّه شُبّر: ص 117. حلیة المتقین، علامه مجلسی، ص 92. [2] . الکافی، ج 6، ص 50، ح 6. حلیة المتقین، ص 92، اخلاق شبّر، ص 117. ( اندیشه قم )
در کتب احادیث راجع به عاق والدین نسبت به فرزندان روایات زیادی داریم. امّا راجع به عاق فرزندان نسبت به والدین هم روایاتی رسیده است که ذیلاً به نمونه‌های آن اشاره می‌کنیم: 1- ...عن زید بن علی عن امیه عن جدّه قال‌علیه السلام: قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: "یلزم الوالدین من العُقوق لولدهما ما یلزم الولد لهما من عقوقهما"[1] زید بن علی از جدش علی او هم از پیامبرصلی الله علیه وآله روایت می‌کند که پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله فرمود: "پدر و مادر را نیز عُقوق فرزندان می‌باشد و عاق فرزندان می‌شوند چنانچه فرزندان عاق پدر و مادر می‌شوند." 2- قال الصادق‌علیه السلام قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: "رحم اللّهُ من اعان ولده علی بِرّه: قال: قلت: کیف یُعینه علی بِرّه؟ قال: یقبل میسوره، و یتجاوز عن معسوره و لا یُرهُقه، و لا یخرق به فلیس بینه و بین أن یصیر فی حدّ من حدود الکفر الاّ ان یدخل فی عُقوقٍ او قطیعَة رحمٍ، ثم قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: الجنّة طیّبة طیّبها اللّه و طیّب ریحها، یُوجد ریحُها مِنْ مسیرة ألفی عامٍ و لا یجد ریح الجنّة عاقّ و لا قاطع رحمٍ و لا مرخی الإزار خُیلاء"[2] از حضرت صادق‌علیه السلام منقول است که حضرت رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله فرمود: "خدا رحم کند کسی را که فرزند خود را انجام کارهای نیک کمک کند. راوی عرض کرد: که چگونه فرزند خود را کمک کند؟ فرمود: کار آسانی از او به عمل آید قبول کند و کاری که بر او دشوار است و نمی‌تواند انجام دهد از او در گذرد و تکلیف‌های دشوار به او نکند و سفاهت و تندی به او نکند. سپس پیغمبرصلی الله علیه وآله فرمود: بهشت مکان پاکیزه‌ای است که خدا آن را خلق کرده است و پاک قرار داده است. و بوی بهشت را خدا پاکیزه کرده است، بوی بهشت از مسافت مسیر دو هزار سال به مشام انسان می‌رسد اما بوی بهشت را آدم عاق و قاطع رحم و آدم لا ابالی و بی‌پروا از نجاست (حرام حاصل از قبل و دبر) و آدم احمق دریافت نمی‌کند. [1] . الکافی، ج 6، ص 48، ح 5. و اخلاق سید عبداللّه شُبّر: ص 117. حلیة المتقین، علامه مجلسی، ص 92. [2] . الکافی، ج 6، ص 50، ح 6. حلیة المتقین، ص 92، اخلاق شبّر، ص 117. ( اندیشه قم )
عنوان سوال:
راجع به عاق والدین نسبت به فرزندان شنیده‌ایم، ولی آیا عاق فرزندان نسبت به والدین هم داریم یا خیر؟ اگر مواردی وجود دارد ذکر نمائید.
پاسخ:
در کتب احادیث راجع به عاق والدین نسبت به فرزندان روایات زیادی داریم. امّا راجع به عاق فرزندان نسبت به والدین هم روایاتی رسیده است که ذیلاً به نمونه‌های آن اشاره می‌کنیم:
1- ...عن زید بن علی عن امیه عن جدّه قال‌علیه السلام: قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: "یلزم الوالدین من العُقوق لولدهما ما یلزم الولد لهما من عقوقهما"[1] زید بن علی از جدش علی او هم از پیامبرصلی الله علیه وآله روایت می‌کند که پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله فرمود: "پدر و مادر را نیز عُقوق فرزندان می‌باشد و عاق فرزندان می‌شوند چنانچه فرزندان عاق پدر و مادر می‌شوند."
2- قال الصادق‌علیه السلام قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: "رحم اللّهُ من اعان ولده علی بِرّه: قال: قلت: کیف یُعینه علی بِرّه؟ قال: یقبل میسوره، و یتجاوز عن معسوره و لا یُرهُقه، و لا یخرق به فلیس بینه و بین أن یصیر فی حدّ من حدود الکفر الاّ ان یدخل فی عُقوقٍ او قطیعَة رحمٍ، ثم قال رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله: الجنّة طیّبة طیّبها اللّه و طیّب ریحها، یُوجد ریحُها مِنْ مسیرة ألفی عامٍ و لا یجد ریح الجنّة عاقّ و لا قاطع رحمٍ و لا مرخی الإزار خُیلاء"[2] از حضرت صادق‌علیه السلام منقول است که حضرت رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله فرمود: "خدا رحم کند کسی را که فرزند خود را انجام کارهای نیک کمک کند. راوی عرض کرد: که چگونه فرزند خود را کمک کند؟ فرمود: کار آسانی از او به عمل آید قبول کند و کاری که بر او دشوار است و نمی‌تواند انجام دهد از او در گذرد و تکلیف‌های دشوار به او نکند و سفاهت و تندی به او نکند. سپس پیغمبرصلی الله علیه وآله فرمود: بهشت مکان پاکیزه‌ای است که خدا آن را خلق کرده است و پاک قرار داده است. و بوی بهشت را خدا پاکیزه کرده است، بوی بهشت از مسافت مسیر دو هزار سال به مشام انسان می‌رسد اما بوی بهشت را آدم عاق و قاطع رحم و آدم لا ابالی و بی‌پروا از نجاست (حرام حاصل از قبل و دبر) و آدم احمق دریافت نمی‌کند.
[1] . الکافی، ج 6، ص 48، ح 5. و اخلاق سید عبداللّه شُبّر: ص 117. حلیة المتقین، علامه مجلسی، ص 92.
[2] . الکافی، ج 6، ص 50، ح 6. حلیة المتقین، ص 92، اخلاق شبّر، ص 117.
( اندیشه قم )
- [سایر] کیفر عاق والدین چیست؟
- [سایر] عاق فرزند چیست و چه رفتارهایی از سوی والدین موجب عاق فرزند می شود؟ پیامدهای عاق فرزند چیست؟
- [سایر] وظایف فرزندان نسبت به والدین چیست؟
- [سایر] وظایف والدین نسبت به فرزندان چیست؟
- [سایر] منظور از عاق فرزندان چیست؟ فرزندان چه حقوقی دارند؟
- [سایر] آیا حدیث یا روایتی برای زیارت قبر والدین وجود دارد، و یا اینکه اگر سر قبر والدین نرویم عاق میشویم؟
- [سایر] عاق والدین شدن پس از مرگ پدر و مادر چگونه است؟
- [آیت الله مظاهری] عاقّ والدین به چه معناست؟ در چه شرایطی تحقّق می یابد؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا اطاعت از والدین واجب است یا فقط عاق شدن حرام است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] عاقّ والدین به چه معناست؟ در چه شرایطی تحقّق می یابد؟ آثار آن چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر قبل از امام به رکوع یا سجده برود، در مواردی که لازم است برگردد و در مسائل قبل گفته شد بنابر احتیاط باید قبل از سر برداشتن ذکر رکوع یا سجده را حتی به مقدار یک (سبحان اللّه) بگوید و اگر با گفتن یک (سبحان اللّه) نیز به امام نمیرسد، می‌تواند ذکر نگوید و از امام متابعت نماید و یا نیّت فرادی کند و ذکر بگوید و نماز را تمام کند.
- [آیت الله اردبیلی] هرگاه فرزند نذر کند اگرچه بدون اجازه پدر هم باشد باید به آن نذر عمل نماید، مگر این که نذر فرزند نسبت به اموال پدر یا مادر باشد و یا موجب آزار والدین را فراهم کند و به این سبب از رجحان بیفتد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر در نقل احکام شرعیه عمداً دروغ گوید، مثلاً واجبی را غیر واجب و حرامی را حلال ذکر کند، اگر منظورش نسبت دادن آن حکم به خدا یا پیغمبر(صلی الله علیه وآله)باشد، روزه اش اشکال دارد و اگر قصدش نسبت دادن فتوا به مجتهد است کار حرامی کرده، اما روزه اش باطل نمی شود و کسی که بدون اطلاع، حکم مشکوکی را نقل می کند، نیز همین حکم را دارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] شریک ها هر کدام به نسبت سرمایه خود سود و زیان می برند، مگر این که شرط خاصی در قرارداد شرکت ذکر کنند، بنابراین کسی که سرمایه اش دوبرابر سرمایه دیگری است سهم او از سود و زیان نیز دوبرابر سهم دیگری خواهد بود اما اگر قرارداد کنند سهمشان مساوی باشد مانعی ندارد.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که اذان دیگری را می شنود مستحب است هر قسمتی را که می شنود بگوید و اما نسبت به اقامه از حی علی الصلاه تا قد قامت الصلاه را رجاء بگوید و مستحب است بقیه را به قصد ذکر بگوید
- [آیت الله سبحانی] آنجا که در قرارداد، تجارت با کالای مشخص ذکر شود ولی او به وسیله سرمایه، کالای دیگری را بخرد و بفروشد هرگاه سود کرد و مالک معامله را تنفیذ نمود، سود میان آن دو به نسبت معین تقسیم می شود و اگر ضرر کرد ضرر از آن عامل است.
- [آیت الله خوئی] اگر زنده ماندن یک مسلمانی متوقف شود به تشریح بدن مردة مسلمانی و تشریح بدن غیر مسلمان و یا مشکوکالاسلام ممکن نباشد و راه دیگری برای زنده نگه داشتن آن مرد مسلمان نباشد، در این صورت جایز است که بدن مرده مسلمان را تشریح کنند و نسبت به لزوم پرداخت دیه در چنین صورتی در باب دیات ذکر شده است.
- [آیت الله اردبیلی] در برخی موارد غیبت حرام نیست. در این رابطه فقها موارد زیر را از حرمت غیبت استثنا نمودهاند: اوّل: غیبت از شخصی که متظاهر به فِسْق باشد نسبت به همان فسقی که به آن تظاهر می‌کند. دوم: غیبت کردن مظلومی که در مقام استمداد و تظلّم است نسبت به کسی که به او ظلم کرده و در خصوص ظلمی که به او شده است. سوم: موردی که انسان برای دفع ظلم از خود، در صدد به دست آوردن راهی مشروع باشد. چهارم: آگاه نمودن مشورت کننده نسبت به عیوب شخص مورد مشورت. پنجم: جایی که انسان در صدد بازداشتن شخص مورد غیبت از گناه یا دفع ضرر از او و یا از بین بردن ریشه فساد باشد. ششم: بیان نقاط ضعف شهود نزد حاکم شرع. هفتم: جایی که عیبِ شخص، صفت معروف و مشهور او شده باشد و بدون قصد عیبجویی به قصد معرفی آن را بیان کند. هشتم: موردی که انسان در صدد ابطال و ردّ مطلب باطلی باشد و بدون ذکر نام صاحب آن مطلب، ردّ آن عملی نباشد. نهم: جایی که عیب شخص بین ناقل و شنونده معلوم و روشن باشد، مگر این که معلوم بودن عیب به خاطر غیبت قبلی باشد ولی احتیاط آن است در موردی که شخص متجاهر به فسق نباشد، از وی غیبت نکنند. دهم: موردی که در صدد ردّ کسی باشد که نسبت دروغی را به او یا شخص مؤمن دیگری وارد آورده است. لازم است در تشخیص مصادیق مواردی که بیان شد، دقّت و احتیاط لازم به عمل آید و به حدّاقل و ضرورت اکتفا شود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر به خاطر مانعی مثلاً وجود ابر یا غبار، در اول وقت نماز به داخل شدن وقت اطمینان شخصی یا نوعی حاصل نشود، بنا بر احتیاط واجب باید نماز را به تأخیر انداخت تا اطمینان شخصی یا نوعی پیدا شود، یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند؛ به ویژه در مواردی که نسبت به شناختن وقت مانع شخصی وجود داشته باشد، مثلاً به واسطه نابینایی یا بودن در زندان نتواند در اول وقت نماز به داخل شدن وقت، اطمینان کند.
- [آیت الله اردبیلی] بیرون ریختن منی در حال آمیزش توسّط شوهر در مورد زن دائم بدون رضایت او احتیاطا جایز نیست ولی اگر با رضایت طرفین باشد مانعی ندارد و در مورد متعه، مرد می‌تواند منی خود را بیرون بریزد؛ ولی زن دائمی باشد یا متعه حق ندارد بدون رضایت شوهر، کاری کند که نطفه او بیرون بریزد، مگر در مواردی که بیرون نریختن نطفه موجب بچّهدار شدن شود و زن نسبت به آن شرعا معذور باشد.