آیا وقتی بیماری به سراغمان می‌آید، می‌توان بدون مراجعه به پزشک و مصرف دارو فقط به وسیله سوره‌ها و آیات قرآن و نیز ادعیه و توسل به ائمه (ع) شفا پیدا کرد . چه موقع می‌توان و چه موقع نمی‌توان .
خداوند عالم هستی را براساس نظام اسباب و مسببات استوار کرده است . بر این اساس، تحقق هر پدیده‌ای معلول علت تامه آن است . اعتقاد به قانون علیت امری مشترک بین مادیون و الاهیون است‌بااین تفاوت که از دید الاهیون، اسباب وعلل در امور مادی منحصر نیستند و در کنار آنها اسباب معنوی مانند دعا، صدقه، احسان به خلق و . . . نیز تاثیر گذارند . در حقیقت، عالم هستی مجموعه‌ای زنده و با شعور است و اعمال ما به آثار و عکس العمل‌های گونه‌گون می‌انجامد . البته باید توجه داشت علت تامه موجب تحقق معلول است . علت تامه یعنی مجموعه مقدمات، مقتضی شرط و عدم مانع . هر یک از این امور جزء علت‌شمرده می‌شوند . چنان که برخی امور مادی جز علت تامه تحقق شیء هستند، گاه امور معنوی مانند دعا هم نقش جزء العلة را ایفا می‌کنند . بنابراین، مقصود از روایت‌هایی که آثار خاصی برای برخی از دعاها ذکر کرده‌اند، (جزء العلة) و اقتضای اثر است نه (علت تامه) . تاثیر (علت تامه) بر معلول حتمی و ضروری است و به هیچ وجه تخلف بردار نیست; در حالی که مقتضی و (جزءالعلة) در صورت فقدان موانع می‌تواند اثر کند . مثلا اگر گفته می‌شود: (آتش سبب سوختن چوب است) ، به نحو مقتضی است; یعنی، تا دیگر شرایط پدیدار نشوند و موانع بر طرف نگردد، عمل سوختن صورت نخواهد گرفت . بنابراین، اگر کسی چوب تر در آتش اندازد و احتراق تحقق نیابد، نباید در آن گزاره تردید کند . باید جست و جو کند آیا آن گزاره مشروط به شرایطی نیز هست‌یا نه؟ و آیا مانعی برای تاثیر آتش در چوب وجود دارد یا خیر؟ آنگاه خواهد دید این گزاره، ضمن دارا بودن ارزش صدق، مشروط به شرایط متعددی چون وجود اکسیژن و عدم موانعی چون رطوبت در چوب و تناسب میزان حرارت آتش با مقدار مقاومت چوب است . البته اگر تمام شرایط فوق و هر شرط مفروض دیگری پدید آمد; یعنی علت تامه محقق شد، حتما چوب آتش خواهد گرفت و تخلف آن، به معنای کذب گزاره فوق است .
تاثیر دعا نیز به نحو (جزءالعلة) و (مقتضی) است و همراه با دیگر شرایط عمل می‌کند . آن شرایط دقیقا چیست؟ سهم هر یک چه اندازه است؟ آیا تاثیر دعا و هر شرط دیگر در همه موارد یکسان است‌یا ممکن است دعا در موردی نقش اصلی‌تر ایفا کند؟ مکانیسم تاثیر دعا چگونه است؟ آیا دیگر ابزارها را در اثرگذاری تقویت می‌کند یا خود مستقیما اثر می‌گذارد؟ این‌ها و ده‌ها سؤال دیگر، مسائلی است که فکر بشر هنوز نمی‌تواند به طور کاملا دقیق به آنها پاسخ گوید . یکی از خدمات بزرگ انبیا نیز، آگاه ساختن انسان از وجود این عامل است; زیرا عقل به تنهایی هرگز نمی‌تواند چنین عواملی را بشناسد . به طور کلی با ژرف‌کاوی فلسفی و تحقیق در نصوص دینی در می‌یابیم دایره علیت‌به علل و معلولات مادی منحصر نیست و علل طبیعی مقهور ماورای طبیعت هستند . بنابراین، براساس آموزه‌های دینی، دعا یکی از عوامل و علل مؤثر در عالم هستی است; اما (علت تامه) نیست . از برخی روایات می‌توان بعضی از شرایط و موانع تاثیر دعا و بخشی از حکمت‌های عدم اجابت دعا را به اجمال به دست آورد; اما همه شرایط و حکمت‌ها برای ما معلوم نیست و علم تجربی نمی‌تواند در این زمینه انسان را یاری دهد . در پایان تذکر این نکته مفید است که دعا در حقیقت درخواست عاشق از معشوق است و نفس خواست عبد، تجلی عبودیت عبد و ربوبیت رب به شمار می‌آید .
