راه رسیدن به مدارج معنوی چیست؟

برای ما و آنان که در ابتدای راه علم و معنویت قرار دارند، این پرسش مطرح است که چگونه می‌توان راه کمال را طی نمود و به مدارج عالی انسانی دست یافت؟
تردیدی نیست که هر انسان عاقلی به دنبال کمال و سعادت خویش است و لازمه‌ی سلامت روحی و عقلی انسان این است که طریق تکامل را بداند، پس جست‌وجوی جوانان برای رسیدن به مدارج معنوی و کمالات انسانی امری بدیهی و معقول است. و اگر کسی به دنبال چنین پرسشی نباشد جای تأمل است.
علامه‌ طباطبایی (ره) در پاسخ پرسش مزبور به دو نکته‌ی بسیار مهم در این باره اشاره فرموده‌اند که هر یک از آن دو، می‌تواند راه حل خوبی برای جوانان باشد:
الف . داشتن عقیده‌ی راسخ و استوار، نسبت به منطق وحی، از تأکیدات ایشان بوده است و زمانی که از مشکلات طریق کمال از ایشان سؤال کردند فرمودند:
آن همه مصایب را مشایخ دیدند و حرف‌های ناگوار را شنیدند و سنگ حوادث را خوردند؛ لیکن از آن گوهر گران‌بهای عقیده‌شان و از آن تفسیر انفسی آیات و روایات دست برنداشتند و با آن همه شقاوت و رنج، معارف را در دل دفتر‌ها نوشتند؛ بنابراین حق این است و راه این است و خودتان را دریابید و به منطق وحی آشنا شوید تا مؤدب به آداب الهی بشوید.[1]
ب . مراقبت از نفس و نگهبانی از دل و محافظت باطن از شرور شیطانی، یکی دیگر از تأکیدهای آن مرد بزرگوار بوده است. در مقام پند و موعظه، به شاگردان می‌فرمودند:
تخم سعادت، مراقبت است. مراقبت یعنی؛ کشیک نفس کشیدن. یعنی حریم دل را پاسبانی کردن. یعنی سر را از تصرفات شیطانی حفظ داشتن. پاسبان حرم دل بودن. این تخم سعادت را باید در مزرعه‌ی دل کاشت و بعد با اعمال صالحه و آداب و دستورات قرآنی، این نهال سعادت را پروراند.[2]
شبیه همین مواعظ را امام خمینی(ره) خطاب به طلاب فرموده‌اند که :
اگر خدای ناخواسته در خلال تحصیل، فقط در فکر این باشید که دقایق علمی را یاد بگیرید و در فکر تهذیب نباشید و خودتان را به آداب مهذب نکنید، این علم اثری ندارد. باید قدمی که در راه تحصیل برداشته می‌شود، اگر عرض نکنم دو قدم، لا اقل یک قدم هم در باب تهذیب اخلاق و استقرار ایمان در قلب برداشته شود. این کار تفکر لازم دارد، مراقبت لازم دارد.[3]
پس آنچه که مورد تأکید و توصیه‌ی بزرگان دین و ائمه‌ی معصومین(ع) است، تشویق و احیای تفکر در مسائل دینی و تکامل معرفت عقلی (نه احساسی) و عمل به احکام فردی و تعالیم اجتماعی اسلام است که مؤدب شدن به آداب دینی و متخلّق شدن به اخلاق الهی، در هر انسانی مرهون همین دو نکته است. و توصیه‌ی ما به جوانان و نسل کارآمد جامعه‌ی دینی این است که بیش از به کارگیری عواطف و احساسات در زندگی، از معرفت عقلی مایه بگیرند که بهترین راهنما و رسول باطنی است. تا زمانی که در جامعه‌ی اسلامی، نسل جوان به علم و معرفت روی آورده و به تعالیم دین پایبند باشند، جامعه‌ی اسلامی رو به ترقی و تکامل و پیشرفت خواهد بود؛ در غیر این صورت تردیدی نیست که مسیر انحطاط را طی خواهد نمود.
باشد که همه‌ی ما با درایت هرچه بیش‌تر و بهتر با پاسداری از دست‌آوردهای نهضت امام خمینی(ره) و حراست از خون پاک شهدا و اطاعت از استوانه‌ی حقیقی نظام و پذیرش مواعظ حکیمانه‌ی آن رهبر حکیم و فرزانه بتوانیم جامعه‌ای پیشرفته و مورد قبول در جوامع انسانی به منصه‌ی ظهور رسانده، و جامعه‌ی مترقی دینی را به عنوان الگوی نمونه‌ی جوامع انسانی معرفی نماییم.
پی نوشتها:
[1]. یادها و یادگارها، ص 33، 32.
[2]. همان.
[3]. نهضت امام خمینی (ره)، ص 156.
منبع: جوانان و پرسش‌های اخلاقی، مصطفی خلیلی، ناشر: مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه‌ علمیه) بهار 1381(