چگونه می توانیم انسان صبوری باشیم و از چه کارهای باید برای ایجاد صبر بپرهیزیم؟

آنچه که درباره صبر در آیات و روایات آمده است نشانگر این است که صفت صبر یکی از صفات عالی انسانی است که مانند یک راهنما انسان را به سمت ایمان و سعادت هدایت می کند همانگونه که حضرت صادق علیه‌ السلام می فرمایند: صبر نسبت به ایمان مانند سر نسبت به بدن است. وقتی سر از بین برود بدن هم از بین خواهد رفت و همین طور وقتی صبر از بین برود ایمان از بین می رود.[1] بنابراین صبر کلید در سعادت و موجب نجات از پرتگاههای سقوط است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند صبر سه گونه است. صبر هنگام مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر معصیت...)[2] و مؤمن اگر در این 3 جایگاه استقامت ورزد و پابرجا باشد ایمان او کامل می شود.
برای بدست آوردن صبر راههایی ذکر شده است. مثلاً دانستن منفعتها و خوبی های صبر باعث می شود آدم بدنبال بدست آوردن صفت صبر برود. اما بنظر می رسد که بهترین راه صابر شدن از راه تقوا حاصل می شود زیرا کسی که عبادات را صحیح و درست انجام می دهد و در آنها سستی نمی کند و در برابر گناهان خود را نگه می دارد این چنین شخصی از بینشی برخوردار می شود که در برابر مشکلات و مصیبتهای دنیایی نیز قدرتمند و صابر می شود زیرا مقام صبر به مقدار زیادی به بینش، تفکر و معرفت شخص بستگی دارد و بعبارت دیگر هر اندازه ایمان و معرفت شخص بالاتر رود، صابرتر می شود برای توضیح بیشتر عواملی که موجب بالا رفتن تحمل و صبر انسان در مشکلات می شود عبارتند از:
1. ایمان به خدا:
انسان مؤمنی که در موجهه با رویدادها، بر خداوند تکیه دارد، از لحاظ روانی خود را قدرتمند می بیند و در مشکلات و مصائب خود را تنها و بی کس نمی داند. او در زندگی برای خود تکالیفی از جانب خدا قائل است و در هر شرایطی عمل به آنها را در اولویت قرار می دهد و مشکلات، وی را از انجام وظایف باز نمی دارد و شکستها او را زیاد محزون و افسرده نمی سازد زیرا اساساً در پی انجام وظیفه است. چون معتقد است که خداوند بر دل او آرامش نازل می کند.[3] و هیچ گاه انسان را رها نکرده و در همه احوال یاری اش می نماید رابطه متقابل خود را با خداوند استمرار می بخشد و همین امر موجب تقویت روانی او می شود. انسانی که در این فضا زندگی می کند هیچ گاه مشکلات او را از پای در نمی آورد و دچار اضطراب و اندوه نمی شود.[4]
2. نگرش فرد نسبت به وقوع سختیها:
هنگامی که فرد در زندگی با مشکلات مواجه می شود نوع نگرش وی در سازگاری با آنها بسیار مؤثر است اگر او بدنبال یک زندگی آرام و به دور از رنج و سختی باشد تحمل فشارها و سازگاری با آنها برای وی بسیار مشکل تر است زیرا انتظار وقوع آنها را ندارد ولی اگر وقوع سختی ها را اجتناسب ناپذیر بداند، خود را برای مقابله با انها آماده می کند. در تعالیم اسلام بر نگرش دوم تأکید شده... براساس متون اسلامی در مردم در زندگی دنیا در پی آسایش کامل هستند؛ اما این امر در آخرت حاصل خواهد شد در زندگی دنیا)[5] (زیرا که انسان در کانونی از رنج و سختی آفریده شده است.)[6] در دنیا بدنبال هر لذتی، درد و رنج و ناملایماتی نیز پدید می آید. فرد دچار ترس ، تنگنای اقتصادی و فقدان عزیزان و... می شود.[7] کسی که چنین نکرشی دارد خود را آماده برخورد با مشکلات کرده مواجهه مؤثرتری با آنها خواهد داشت.[8]
3. توکل:
توکل به معنی واگذاری امر است به خداوند متعال افراد متوکل از اضطراب و تشویق دور هستند آنها ویژگی هایی به شرح زیر دارند. 1. نسبت دادن اتفاقات و وقایع به خداوند متعال. 2. امیدواری و حسن ظن به خداوند. 3. معنی دادن به اتفاقات و وقایع زندگی. 4. داشتن کنترل بر اتفاقات زندگی. 5. داشتن احساس تعهد نسبت به انجام وظیفه.[9]
توکل فرد را در سعی و کوشش در جهت حل مسائل زندگی و رسیدن به تعادل و سازگاری تواناتر خواهد ساخت. او هیچ گاه در پیچ و خمهای زندگی خود را در بن بست نمی بیند زیرا معتقد به عللی ماورای اسباب مادی است.[10]
4. اعتقاد به مقدّرات الهی:
با اندکی ملاحظه در تاریخچه زندگی بشر در می یابیم که رویدادهای زندگی گاهی در محدودة اختیار انسان است و در مواردی اختیار فرد در وقوع آنها نقشی ندارد. بطور مثال تصادف با اتومبیل گاهی ناشی از بی احتیاطی فرد است، ولی گاهی او همه نکات ایمنی را در نظر می گیرد. اما راننده اتومبیل مقابل فرد بی ملاحظه ای است و باعث تصادف می شود همچنین با در نظر داشتن برخی حوادث دیگر زندگی از قبیل زلزله، سیل، طوفان و... روشن می شود که وقوع برخی رویدادها در زندگی از اختیار انسان خارج است و با توجه به اینکه همة رویدادهای جهان به اذن خداوند روی می دهد. می توان گفت که رویداد فوق جزء سرنوشتی است که خداوند به طور حتم برای فرد یاد شده (بخاطر مصالحی) مقدّر کرده است. طبق این اعتقاد فرد در این حادثه باید راه تسلیم و رضا در پیش گیرد. رضای قلبی به حوادث حتی ممکن است آنها را از نظر فرد خویشاوند نماید.[11]
5. یاد خداوند و دعا
درد شدید، فقدان بستگان نزدیک و حضور در صحنه جنگ و بمباران انسان را از نظر روانی درمانده و مستأصل می سازد در این گونه موارد غیر از راه حل های دراز مدت برای مشکل، فرد نیازمند تسکین و آرامش فوری نیز هست. یکی از اموری که در این حالت به انسان آرامش می بخشد یاد خداوند است. (همانا با یاد خدا دلها آرامش می گیرد.)[12] از جمله راههای معنوی عاطفی، یاری جستن از قدرت بی نهایت خداوند است. در تعالیم اسلام آمده است که وقتی انسان در سختی از همه اسباب مادی قطع امید می کند متوجه وجودی ماروای طبیعت می شود قرآن می فرماید (هنگامی که به انسان آسیبی برسد ما را (در حالتهای مختلف) خوابیده، نشسته و ایستاده... می خواند.)[13]
6. نماز:
نماز نوعی یاری جستن از خداوند و کمک طلبی از او هنگام سختی ها است. در سوره بقره آیه 45 آمده است (وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ...) یعنی از صبر و نماز کمک بگیرید و اینکه صبر را در کنار نماز ذکر کرده است حاوی نکات زیادی است که یکی از آنها می تواند این باشد که هنگام سختی ها همانگونه که صبر و خویشتن داری می کنید نماز هم همین خاصیت را دارد پس از آن کمک بجوئید.
7. توسل به اهل بیت و اولیای خدا.
8. تفریحات سالم، مسافرت، شوخی بذله گویی در حد لازم، و ورزش هم می توانند سطح تحمل انسان را بالا ببرند و برای آرامش انسان مفید هستند.
منابع برای مطالعه بیشتر
1. اخلاق، ترجمه کتاب الاخلاق، سیدعبدالله شبَّر، ترجمه محمدرضا جباران، هجرت، ششم 1380.
2. چهل حدیث، امام خمینی (ره)، ‌مؤسسه نشر آثار امام خمینی، ششم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . اصول کافی، ج 2، ص 87، کتاب ایمان و کفر، باب صبر، حدیث 2.
[2] . اصول کافی، ج 2، ص 91، کتاب ایمان و کفر، باب صبر، حدیث 15.
[3] . سوره فتح / 4.
[4] . روان شناسی سلامت، ج 2، ام. رابین دیماتئو، زیر نظر دکتر کیانوش هاشمیان، انتشارات سمت، اول 78، ص 754.
[5] . نهج البلاغه، خطبه 193.
[6] . بلد / 4.
[7] . بقره 155 تا 157.
[8] . روان شناسی سلامت، همان، ص 755.
[9] . مجموعه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، نوید اسلام، دکتر باقر غباری بناب، اول زمستان 77، ص 219.
[10] . روان شناسی سلامت، همان، ص 757.
[11] . روان شناسی سلامت، همان، ص 759.
[12] . رعد، 28.
[13] . یونس، 12.