راه شناخت ارزشمندترین افراد چیست؟

سؤال شما از زمینه‌های اعتقادی و ایدئولوژی متأثر گشته و لذا باید براساس همان زمینه‌ها به آن جواب داد. امّا از آنجا که ایدئولوژی و جهان‌بینی ما با سرچشمه اسلام همسو است و ما معتقد به وجود خداوند و یگانگی حضرت حق و جهان آخرت و ارسال رسل و انزال کتب و... هستیم، براساس همین اعتقادات باید معیاری برای ارزشمندی ارائه نمود که قرآن کریم می‌فرماید: همانا ارزشمندترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست. (إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ)[1] و آنچه باعث ارتقاء ارزش و بها آدمی می‌گردد در پرتو اعتقادات سلیم، عمل صالح است. (وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ).[2] بنابراین معیار ارزشمندی تقوی و خداپرستی است و آنچه مقام و منزلت آدمی را ارتقا می‌بخشد عمل صالح است. امّا از کجا به وجود چنین معیاری در زندگی روزمره پی می‌بریم؟ مگر می‌توان کسی را یافت که خود را بی‌تقوا بداند؟ همگان خود را ارزشمند و برخوردار از عالی‌ترین مقامات ارزشی می‌دانند، با وجود چنین فضایی راه تشخیص افراد ارزشمند چیست؟ بی‌تردید شکل رفتار و برخورد و سطح زندگی آنها معرّف میزان برخورداری افراد از این معیار است. برای این‌که پی ببریم افراد چقدر خدا پروا هستند و به معاد و آخرت و حساب قیامت باور دارند باید به زندگی عادی و روزمره آنها مراجعه نمود و شکل و رفتار و کیفیت عملکرد آنها را با دیگران مشاهده کرد. همدردی او با بینوایان و نیازمندان و سطح زندگی، تقید به آداب اسلامی و اخلاق انسانی و حتی وضعیّت ظاهر و لباس پوشیدن افراد گویای اعتقادات او و باورهای وی است. بنابراین برای شناخت مدعیان خداپروایی و تقوی از اهل تقوی و پرهیزگاری کافی است چند روزی با آنها حشر و نشر داشته باشید و در رفتار آنها دقت کنید تا فریب افراد مدعی را نخورید و در بازار مکاره دچار انحراف نشوید به امید آن روز.
خواهر محترم از همین رهگذر راه رسیدن به این مقام و منزلت و در زمره اهل تقوی قرار گرفتن نیز معین شد که تنها رعایت آن در عمل و رفتار و زندگی روزمره است، که می‌تواند ما را جزء اهل تقوی و خدا پروایان قرار دهد و الاّ به زبان، خداوند را ستودن و اظهار بندگی کردن و خود را جزء معتقدین دانستن کارساز نیست بلکه باید این عقیده و خداپروایی در رفتار و گفتار و کردار ما تجلّی پیدا کند.
س: زمان مناسب برای کارها چیست؟ معیار تشخیص آن چیست؟
در مورد این سؤال باید به عرض برسانیم که زمان مناسب برای انجام کارها از چندین گروه معیار و عوامل متنوع متأثر بوده و افزودن بر آن حتی نوع عمل و کاری که در صدد انجام آن هستیم نیز در تعیین زمان آن مؤثر است. لذا با عنایت به پراکندگی عوامل مؤثر و تنوّع آنها ارائه پاسخ کلی و ثابت که معین‌کننده زمان انجام هر عملی باشد، غیر‌مقدور است. چون عوامل موقعیتی، نیازهای جامعه و سطح توانمندی هوشی و فیزیکی و زیستی فرد، نوع عمل مورد نظر و تأثیر آن عمل و هدفی که از انجام آن تعقیب می‌شود، جملگی از عوامل مؤثر در تعیین زمان انجام یک عمل است. گاه یک عمل کوچک بواسطة تأثیر حیاتی که در نجات جان یک انسان دارد بر هر کار بزرگ دیگری تقدم پیدا می‌کند. بنابراین کلید حل مسئله بیان یک معیار از پیش تعیین شده نیست تا در تمام مکان‌ها، موقعیت‌ها و نسبت به تمام افراد و کارها گره‌گشا باشد. لذا در مقام پاسخ به درخواست شما عزیز جوان به بیان معیارهای تشخیص و تعیین زمان کارها می‌پردازیم.
1. اوّلین و اساسی‌ترین معیار در تعیین زمان کارها توجّه به تأثیر و پیامد آن عمل است. اگر تأثیر عملی یک کار نجات جان یک انسان باشد به گونه‌ای که انجام ندادن آن موجب به خطر افتادن جان وی گردد باید در انجام آن تسریع نمود و یا اگر انجام اعمالی باعث حفظ حیثیّت و آبروی فرد می‌شود و اگر کار انجام نپذیرد آبروی وی ریخته می‌شود باید هر چه سریع‌تر انجام بگیرد.
2. دوّمین عامل مؤثر نوع عمل است. اعمال از این جهت سه نوع هستند؛
الف: اعمال تکلیفی: این کارها آن دسته از اعمال هستند که خداوند ما را به انجام آن مأمور ساخته است لذا زمان آن را نیز خود خداوند بیان نموده‌اند. این گروه شامل برخی کارهای فردی و اجتماعی می‌شود و راه پی بردن به خواست خداوند مراجعه به روایات و آیات الهی و فتوای فقهاست به این گروه کارها، عبادتی نیز می‌گویند.
ب. اعمال و کارهای خیر: این گروه همان کارهایی هستند که خداوند آنها را واجب و ضروری نفرموده و زمان و وقتی نیز برای آنها تعیین نکرده است بلکه انجام آنها را دوست دارد و می‌پسندد مانند: کمک به فقرا، احترام به بزرگترها و... این گروه از کارها از نظر اهمیت بعد از دسته اوّل یعنی کارهای عبادتی قرار می‌گیرند.
ج: اعمال عادی و روزمره: که انجام آنها ممنوع نیست و تحریم نشده‌اند ولی واجب و مستحب نیز نیستند. این گروه کارها ذاتاً‌ و در گوهر وجود خود ضرورت پیدا نمی‌کنند مگر آن‌که موجب رسیدن به هدفی ضروری و تحقق یک عمل واجب باشند.
3. موقعیت زمانی و مکانی: گاهی اوقات بواسطة مقتضیّات زمان انجام کاری ضرورت پیدا می‌کند، مثلاً برای حفظ حیثیّت و عزّت نفس مسلمانان تلاش برای خودکفایی و یا بیان سخنی ضرورت می‌یابد. مهم آن است که چگونه می‌توان به مقتضیات زمانی و مکانی پی برد؟ پی بردن به این مقتضیات نیازمند اطلاعات فراگیر و دقیق از پدیدة اجتماعی است و شما برای رسیدن به هدف و شناخت وظیفة خود باید در ارتقای سطح آگاهی خود در شناخت موقعیت‌ها بکوشید و به لوازم آن پی ببرید و بیشتر آسیب‌های اجتماعی که متوجّه جوامع می‌شود از عدم آگاهی نسبت به مقتضیّات زمانی و مکانی می‌شود و الا دو معیار قبلی به وضوح قابل تطبیق و شناخت است. حتّی برخی از آن‌ها را خداوند بیان کرده و فقها و متخصصان علوم مختلف آن را بیان کرده‌اند مانند موارد رعایت بهداشت، کیفیت ساختن ساختمان‌ها، پل‌ها و... آن‌چه مهمّ است و سرنوشت جامعه بشری را در سعادت و شقاوت جمعی رقم می‌زند شناخت موقعیت‌ها و مقتضیات آنها است تا در پرتو آن زمان مناسب برای انجام کاری را بدست آورد و در پرتو آن سعادت و سربلندی جامعه‌ای را رقم می‌زند و باید بدانیم که پیشرفت جوامع بشری و سعادت و سرافرازی ملت‌ها در گرو انجام خوب و دقیق و مناسب این دسته از کارها است. چه دو معیار قبلی بیشتر در کارهای فردی و کارهایی که تأثیر اجتماعی کمتری دارد مورد پیدا می‌کند. خواهر گرامی بی‌گمان با توجّه به مطالب بیان شده پاسخ بخش سوّم سؤال خود را که عبارت است از راه‌های جلوگیری از تشخیص غلط در کارهای مهم است، یافته‌اید که اشتباه یا ناشی از ناآشنایی با موقعیّت و یا عدم آگاهی از تأثیر عمل و عدم توجّه به فرامین خداوند و کارهای پسندیده و نیکو و غفلت از آنهاست.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سورة حجرات، آیة 13.
[2] . سورة فاطر، آیة 10.