اصولاً شناخت واقعی افراد کاری سخت و ناممکن است چرا که تنها کسی که از درون انسانها مطلع است ذات اقدس ربوبی جل عظمته میباشد (الله یعلم ما فی الصّدور). پس در وهلة امر باید گفت که شناخت درست افراد کار آسانی نیست. امّا امروزه برای شناخت افراد (ولو به صورت ناقص) به سه صورت میشود اقدام نمود: اول: سابقة افراد: هر چند باید اذعان کرد که سابقة بد یا خوب افراد دلیل بر بد یا خوب بودن آنها در حال حاضر نمیباشد زیرا همان طوری که حضرت امام خمینی (ره) فرمودند: (میزان در هر کس حال فعلی اوست)[1]. ولی به نظر میرسد که با نگاه به سوابق برخی افراد بشود تا حدودی به افکار واقعی آنها نیز پی برد به این صورت که اگر افراد مورد نظر هر سابقة فکری یا گروهی داشتهاند، باید دید در حال حاضر نیز آیا آن علقة فکری یا گروهی را دارند یا آنکه سابقة فکری و گروهی خود را انکار مینمایند. دوم: سخنان و اظهارات: راه دیگری برای شناخت بهتر افراد بررسی افکار و اندیشههای آنهاست که از طریق قول و سخن او تراوش میکند. البته هر چند پی بردن به اندیشههای کلان افراد کار دشواری است ولی با توجه به برخی موضعگیریها و اقوال میتوان تا حدودی به افکار واقعی آنان پی برد. سوم: تحقیق و پرسش از افراد مورد وثوق: سومین راه ممکن در مورد شناخت افراد، پرسش از افراد مورد وثوق و خوشنام است تا در این مورد توضیح دهند که فرد مورد نظر آیا صلاحیت نمایندگی برای مجلس را دارد یا خیر؟ به نظر ما این سه راه بهترین طریقه برای شناخت افراد و شخصیتهایی که برای نمایندگی کاندیدا میشوند، میباشند. با این حال باز هم تکرار میکنیم که شناخت دقیق از افراد کاری مشکل و سخت است. حضرت امام خمینی (ره) در آخرین جملات وصیتنامة خویش به همین مورد اشاره میفرمایند: (من در طول مدت نهضت و انقلاب به واسطة سالوس و اسلام نمایی بعضی افراد ذکری از آنان کرده و تمجیدی نمودهام که بعد فهمیدم از دغل بازی آنان اغفال شدهام. آن تمجیدها در حالی بود که خود را به جمهوری اسلامی متعهد و وفادار مینمایاندند و نباید از آن مسائل سوء استفاده شود و میزان در هر کسی حال فعلی او است).[2] این جملات نشانگر این قضیه است که حتی امام خمینی با آن مرتبة عظیم معنوی و عرفانی و سیاسی خویش از شناخت دقیق و واقعی برخی افراد عاجز بودند چه برسد به ما که از لحاظ مقام معنوی و عرفانی بسیار پایینتر از ایشان هستیم. با این توضیحات خوب است در پایان مباحث خود به برخی از معیارها در باب شناخت نمایندگان از بیان حضرت امام (ره) اشارهای بنماییم. معیارهای شناخت و انتخاب نمایندگان مجلس شواری اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره): 1. کسانی که انتخاب کنند که صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و معتقد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتبهای انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند. شناخت این اشخاص یا با آشنایی به اعمال و رفتار آنان از زمان رژیم طاغوت تاکنون و یا به معرفی روحانیون متعهد در شهرستانها یا اشخاص متدین موجه که گرایش به چپ و راست یا دستهای نداشته باشند.[3] توضیح: همان طوری که ملاحظه فرمودید حضرت امام دو راه را برای شناخت افراد توصیه میفرمایند: 1. سابقة افراد. 2. تحقیق و پرسش از افراد موجه و بیطرف. 2. ...... افراد سالم، افراد وطنخواه، افراد وطندوست، افرادی که نه شرقی باشند و نه غربی، بلکه در صراط مستقیم اسلامیت و انسانیت باشند، انتخاب کنید و به آنها رأی بدهید.[4] 3. ...... اشخاص اسلامی، متعهد غیر منحرف از صراط مستقیم الهی را در نظر بگیرید و سرنوشت اسلام و کشور خود را به دست کسانی دهید که به اسلام و جمهوری اسلامی و قانون اساسی معتقد و نسبت به احکام نورانی الهی متعهد باشند و منفعت خود را بر مصلحت کشور مقدم ندارند.[5] 4. مردم شجاع ایران با دقت تمام به نمایندگانی رأی دهند که متعبد به اسلام، وفادار به مردم باشند و در خدمت به آنان احساس مسئولیت کنند. و طعم تلخ فقر را چشیده باشند و در قول و عمل مدافع اسلام پابرهنگان زمین یا اسلام مستضعفین، اسلام رنجدیدگان تاریخ، اسلام عارفان مبارزهجو، اسلام پاک طینتان عارف و در یک کلمه، مدافع اسلام ناب محمدی (ص) باشند و افرادی را که طرفدار اسلام سرمایهداری، اسلام مستکبرین، اسلام مرفهین بیدرد، اسلام منافقین، اسلام راحتطلبان، اسلام فرصتطلبان و در یک کلمه اسلام آمریکایی هستند طرد نموده و به مردم معرفی نمایند.[6] خلاصة مطالب: با توجه به مطالبی که گفتیم به طور کلی باید بگوئیم که اولاً شناخت واقعی یکی فرد از عهدة ما انسانها خارج است پس ما محکوم به ظواهر هستیم. ثانیاً برای آنکه بطور نسبی یک فرد را برای احراز کرسی نمایندگی مجلس بشناسیم، سه راه وجود دارد: 1. توجه به سابقة او. 2. ارزیابی کلی او از طریق اندیشهها و اقوال. 3. مشورت با افراد صالح و خوشنام دیار که هیچ وابستگی به گروه یا جناح خاصی نداشته باشند. ضمن اینکه برای رأی دادن به یک نماینده باید این معیارها مد نظر قرار گیرد. 1. متعبد به اسلام و معتقد به جمهوری اسلامی. 2. پشتیبانی و تابع ولی فقیه. 3. وفاداری به مردم و وطن دوستی. 4. اطلاع و آگاهی به مسائل روز. 5. خادم محرومین بودن و..... قطعاً با ضابطهگرایی در انتخاب آیندهای درخشانتر از گذشته خواهیم داشت. و ناامیدی از شیطان و امید و روحیه، از ناحیة خداوند است. در پایان آرزو میکنیم موفق و پیروز باشید. باز هم منتظر مکاتبة شما با این مرکز هستیم. منافع برای مطالعة بیشتر: 1. انتخابات و مجلس از نگاه امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). 2. انتخابات سالم، نمایندة سالم و مجلس مقتدر، رسول سعادتمند، قم، چاپ تسنیم، 1378. 3. روزنامة جمهوری اسلامی تاریخ 11/3/1378 و 8/3/1380، سخنرانی رهبر معظم انقلاب. کلام نور: قال ابا عبدالله الحسین علیه السلام : (الناس عبید الدنیا و الدین لَعِق‌‌ٌ علی اَلسنتِهم یحوطونه مادرتْ معایشهم فاذا محصوا بالبلاء قَلًّ الدیانون): مردم بردگان دنیایند و دین، تنها بر زبانشان جاری است. هنگامی که زندگیشان سرشار است، دین گرایند و برگرد آن میچرخند ولی هنگامی که در تنگنای بحرانها قرار گیرند، دینداران واقعی اندک میگردند. بحارالانوار، ج 44، ص 383. -------------------------------------------------------------------------------- [1] . صحیفة نور، ج 11، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، چاپ دوم، 1378، ص 749. [2] . همان مورد قبلی. [3] . صحیفة نور، ج 12، ص 75. [4] . همان، ج 5، ص 277. [5] . همان، ج 11، ص 269. [6] . همان، ج 20، ص 194.
اصولاً شناخت واقعی افراد کاری سخت و ناممکن است چرا که تنها کسی که از درون انسانها مطلع است ذات اقدس ربوبی جل عظمته میباشد (الله یعلم ما فی الصّدور). پس در وهلة امر باید گفت که شناخت درست افراد کار آسانی نیست. امّا امروزه برای شناخت افراد (ولو به صورت ناقص) به سه صورت میشود اقدام نمود:
اول: سابقة افراد: هر چند باید اذعان کرد که سابقة بد یا خوب افراد دلیل بر بد یا خوب بودن آنها در حال حاضر نمیباشد زیرا همان طوری که حضرت امام خمینی (ره) فرمودند: (میزان در هر کس حال فعلی اوست)[1]. ولی به نظر میرسد که با نگاه به سوابق برخی افراد بشود تا حدودی به افکار واقعی آنها نیز پی برد به این صورت که اگر افراد مورد نظر هر سابقة فکری یا گروهی داشتهاند، باید دید در حال حاضر نیز آیا آن علقة فکری یا گروهی را دارند یا آنکه سابقة فکری و گروهی خود را انکار مینمایند.
دوم: سخنان و اظهارات: راه دیگری برای شناخت بهتر افراد بررسی افکار و اندیشههای آنهاست که از طریق قول و سخن او تراوش میکند. البته هر چند پی بردن به اندیشههای کلان افراد کار دشواری است ولی با توجه به برخی موضعگیریها و اقوال میتوان تا حدودی به افکار واقعی آنان پی برد.
سوم: تحقیق و پرسش از افراد مورد وثوق: سومین راه ممکن در مورد شناخت افراد، پرسش از افراد مورد وثوق و خوشنام است تا در این مورد توضیح دهند که فرد مورد نظر آیا صلاحیت نمایندگی برای مجلس را دارد یا خیر؟ به نظر ما این سه راه بهترین طریقه برای شناخت افراد و شخصیتهایی که برای نمایندگی کاندیدا میشوند، میباشند.
با این حال باز هم تکرار میکنیم که شناخت دقیق از افراد کاری مشکل و سخت است. حضرت امام خمینی (ره) در آخرین جملات وصیتنامة خویش به همین مورد اشاره میفرمایند: (من در طول مدت نهضت و انقلاب به واسطة سالوس و اسلام نمایی بعضی افراد ذکری از آنان کرده و تمجیدی نمودهام که بعد فهمیدم از دغل بازی آنان اغفال شدهام. آن تمجیدها در حالی بود که خود را به جمهوری اسلامی متعهد و وفادار مینمایاندند و نباید از آن مسائل سوء استفاده شود و میزان در هر کسی حال فعلی او است).[2]
این جملات نشانگر این قضیه است که حتی امام خمینی با آن مرتبة عظیم معنوی و عرفانی و سیاسی خویش از شناخت دقیق و واقعی برخی افراد عاجز بودند چه برسد به ما که از لحاظ مقام معنوی و عرفانی بسیار پایینتر از ایشان هستیم. با این توضیحات خوب است در پایان مباحث خود به برخی از معیارها در باب شناخت نمایندگان از بیان حضرت امام (ره) اشارهای بنماییم.
معیارهای شناخت و انتخاب نمایندگان مجلس شواری اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره):
1. کسانی که انتخاب کنند که صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و معتقد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتبهای انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند. شناخت این اشخاص یا با آشنایی به اعمال و رفتار آنان از زمان رژیم طاغوت تاکنون و یا به معرفی روحانیون متعهد در شهرستانها یا اشخاص متدین موجه که گرایش به چپ و راست یا دستهای نداشته باشند.[3]
توضیح: همان طوری که ملاحظه فرمودید حضرت امام دو راه را برای شناخت افراد توصیه میفرمایند:
1. سابقة افراد. 2. تحقیق و پرسش از افراد موجه و بیطرف.
2. ...... افراد سالم، افراد وطنخواه، افراد وطندوست، افرادی که نه شرقی باشند و نه غربی، بلکه در صراط مستقیم اسلامیت و انسانیت باشند، انتخاب کنید و به آنها رأی بدهید.[4]
3. ...... اشخاص اسلامی، متعهد غیر منحرف از صراط مستقیم الهی را در نظر بگیرید و سرنوشت اسلام و کشور خود را به دست کسانی دهید که به اسلام و جمهوری اسلامی و قانون اساسی معتقد و نسبت به احکام نورانی الهی متعهد باشند و منفعت خود را بر مصلحت کشور مقدم ندارند.[5]
4. مردم شجاع ایران با دقت تمام به نمایندگانی رأی دهند که متعبد به اسلام، وفادار به مردم باشند و در خدمت به آنان احساس مسئولیت کنند. و طعم تلخ فقر را چشیده باشند و در قول و عمل مدافع اسلام پابرهنگان زمین یا اسلام مستضعفین، اسلام رنجدیدگان تاریخ، اسلام عارفان مبارزهجو، اسلام پاک طینتان عارف و در یک کلمه، مدافع اسلام ناب محمدی (ص) باشند و افرادی را که طرفدار اسلام سرمایهداری، اسلام مستکبرین، اسلام مرفهین بیدرد، اسلام منافقین، اسلام راحتطلبان، اسلام فرصتطلبان و در یک کلمه اسلام آمریکایی هستند طرد نموده و به مردم معرفی نمایند.[6]
خلاصة مطالب: با توجه به مطالبی که گفتیم به طور کلی باید بگوئیم که اولاً شناخت واقعی یکی فرد از عهدة ما انسانها خارج است پس ما محکوم به ظواهر هستیم. ثانیاً برای آنکه بطور نسبی یک فرد را برای احراز کرسی نمایندگی مجلس بشناسیم، سه راه وجود دارد: 1. توجه به سابقة او. 2. ارزیابی کلی او از طریق اندیشهها و اقوال. 3. مشورت با افراد صالح و خوشنام دیار که هیچ وابستگی به گروه یا جناح خاصی نداشته باشند. ضمن اینکه برای رأی دادن به یک نماینده باید این معیارها مد نظر قرار گیرد.
1. متعبد به اسلام و معتقد به جمهوری اسلامی. 2. پشتیبانی و تابع ولی فقیه. 3. وفاداری به مردم و وطن دوستی. 4. اطلاع و آگاهی به مسائل روز. 5. خادم محرومین بودن و.....
قطعاً با ضابطهگرایی در انتخاب آیندهای درخشانتر از گذشته خواهیم داشت. و ناامیدی از شیطان و امید و روحیه، از ناحیة خداوند است.
در پایان آرزو میکنیم موفق و پیروز باشید. باز هم منتظر مکاتبة شما با این مرکز هستیم.
منافع برای مطالعة بیشتر:
1. انتخابات و مجلس از نگاه امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
2. انتخابات سالم، نمایندة سالم و مجلس مقتدر، رسول سعادتمند، قم، چاپ تسنیم، 1378.
3. روزنامة جمهوری اسلامی تاریخ 11/3/1378 و 8/3/1380، سخنرانی رهبر معظم انقلاب.
کلام نور: قال ابا عبدالله الحسین علیه السلام : (الناس عبید الدنیا و الدین لَعِقٌ علی اَلسنتِهم یحوطونه مادرتْ معایشهم فاذا محصوا بالبلاء قَلًّ الدیانون): مردم بردگان دنیایند و دین، تنها بر زبانشان جاری است. هنگامی که زندگیشان سرشار است، دین گرایند و برگرد آن میچرخند ولی هنگامی که در تنگنای بحرانها قرار گیرند، دینداران واقعی اندک میگردند.
بحارالانوار، ج 44، ص 383.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . صحیفة نور، ج 11، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، چاپ دوم، 1378، ص 749.
[2] . همان مورد قبلی.
[3] . صحیفة نور، ج 12، ص 75.
[4] . همان، ج 5، ص 277.
[5] . همان، ج 11، ص 269.
[6] . همان، ج 20، ص 194.
- [سایر] چگونه میتوان بهتر خدا را شناخت؟
- [سایر] مدعیان دروغین را چگونه میتوان شناخت؟
- [سایر] راه شناخت ارزشمندترین افراد چیست؟
- [سایر] چگونه میتوان امام زمان(ارواحنا له الفداء) را شناخت؟
- [سایر] چگونه میتوان جایگاه علمی امام حسین(علیه السلام) را شناخت؟
- [سایر] مقصود از شرک، کفر و نفاق و علل آنها چیست؟ چگونه میتوان انسانها را بر این اساس شناخت تا معیاری برای شناخت خودمان باشد؟
- [سایر] چگونه میتوان نایب امام زمان علیه السلام را در زمان غیبت شناخت؟
- [سایر] با وجود غیبت امام زمان علیه السلام چگونه میتوان امام زمان خود را شناخت؟
- [سایر] چگونه میتوان در دوره عقد، شناخت کاملتری از همسر خود به دست آورد؟
- [سایر] وسواس یعنی چه و بر اساس چه ویژگیهایی میتوان آن را شناخت؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر بچه بگوید چیزی نجس است یا چیزی را آب کشیده و از گفته او اطمینان حاصل نشود، نباید حرف او را قبول کرد؛ ولی بچه ممیّز که طهارت و نجاست را میفهمد اگر بدانیم چیزی را آب کشیده، میتوان آن را پاک دانست، اگر چه اطمینان نداشته باشیم که درست آب کشیده است و اگر ممیّز چیزی را که در دستش است بگوید نجس است و از قول او اطمینان حاصل نشود، بنا بر احتیاط باید از آن اجتناب کرد.
- [آیت الله مظاهری] مجتهد و اعلم را از سه راه میتوان شناخت: اوّل: خود انسان اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. دوّم: یک نفر عالم ثقه که میتواند مجتهد و اعلم را تشخیص دهد مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کند. سوّم: عدّهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا میشود، مجتهد و اعلم بودن کسی را تصدیق کنند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] به کسی میتوان زکات داد که شیعه دوازده امامی باشد، ولی در مصرف سوم (کارگزاران زکات) و مصرف چهارم (تقویت ایمان مسلمانان) و نیز در جهاد مشروع شیعه دوازده امامی بودن گیرنده زکات لازم نیست، بنابراین کارگزاران زکات میتوانند غیر شیعه بلکه غیر مسلمان بوده و نیز در جهاد مشروع ممکن است غیر شیعه یا غیر مسلمان به کار گرفته شود که در این صورت هزینه این افراد را میتوان از زکات پرداخت کرد، ولی در تحصیل حجّ باید زکات را به شیعه دوازده امامی داد تا حجّ به جا آورد.
- [آیت الله اردبیلی] مجتهد و اعلم را از سه راه میتوان شناخت: اوّل: خود انسان اطمینان کند، مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را تشخیص دهد و یا از خبر دادن شخص مورد اعتماد و آگاهی، به اعلم بودن او اطمینان یابد. دوم:دو نفر عالم عادل که میتوانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند. سوم: عدّهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا میشود، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند .
- [آیت الله علوی گرگانی] مجتهد واعلم را از سه راه میتوان شناخت: اوّل آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد وبتواند مجتهد واعلم را بشناسد، دوم آن که دو نفر عالم عادل، که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند، سوم آن که عدهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، و از گفته آنان اطمینان پیدا میشود، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، بلکه مطلق شیاعی که مفید علم باشد نیز کافی است.
- [آیت الله سیستانی] مجتهد و أعلم را از سه راه میتوان شناخت: اوّل: آنکه خود انسان یقین کند، مثل آنکه از اهل علم باشد، و بتواند مجتهد و أعلم را بشناسد. دوّم: آنکه دو نفر عالم و عادل که میتوانند مجتهد و أعلم را تشخیص دهند، مجتهد بودن یا أعلم بودن کسی را تصدیق کنند، بهشرط آنکه دو نفر عالم و عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند. بلکه اجتهاد یا أعلمیت کسی به گفته یک نفر از اهل خبره و اطلاع که مورد وثوق انسان باشد نیز ثابت میشود. سوّم: آنکه انسان از راههای عقلائی به اجتهاد یا أعلمیت فردی اطمینان پیدا کند، مثل آنکه عدّهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و أعلم را تشخیص دهند، و از گفته آنان اطمینان پیدا میشود، مجتهد بودن یا أعلم بودن کسی را تصدیق کنند.
- [آیت الله خوئی] مجتهد و اعلم را از سه راه میتوان شناخت: (اول): آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. (دوّم): آن که دو نفر عالم عادل، که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند. مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالم و عادل دیگر با گفتة آنان مخالفت ننمایند و ظاهر این است که اجتهاد یا اعلمیت کسی به گفته یک نفر مورد وثوق باشد نیز ثابت میشود. (سوّم): آن که عدهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، و از گفت آنان اطمینان پیدا میشود، مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] آشامیدن شراب حرام و در بعضی از اخبار بزرگترین گناه شمرده شده است و اگر کسی حرمت آن را انکار ورزد، چنانچه شبههای در حقّ وی نباشد شرعاً کافر به شمار میآید مگر شهادتین را بر زبان جاری ساخته و بدانیم که به خدا و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ایمان قلبی دارد (چنانچه در مسأله 107 و مسأله 2456 گذشت)، از حضرت امام جعفر صادق علیهالسلام روایت شده است: شراب ریشه بدیها و منشأ گناهان است و کسی که شراب میخورد عقل خود را از دست میدهد و در آن موقع خدا را نمیشناسد و از هیچ گناهی باک ندارد و احترام هیچ کس را نگه نمیدارد و حقّ خویشان نزدیک را رعایت نمیکند و از زشتیهای آشکار رو نمیگرداند و هر کس جرعهای از شراب بنوشد تا چهل روز نمازش قبول نمیشود، کسی که به خوردن شراب عادت کرده که هر گاه آن را به دست آورد مینوشد، همچون بتپرست به نزد خداوند میرود، شرابخوار در روز قیامت رویش سیاه است و زبان از دهانش بیرون میآید و آب دهان او به سینهاش میرسد و فریاد تشنگی او بلند است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مجتهد و اعلم و واجد سایر شرایط تقلید را از سه راه میتوان شناخت: اوّل: آن که خود انسان از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم و واجد سایر شرایط را بشناسد و به آن یقین یا اطمینان حاصل کند. در تشخیص مجتهد و اعلم، لازم نیست خود انسان مجتهد باشد. دوّم: آن که از راهی برای خود انسان یا برای نوع مردم در این شرایط، اطمینان حاصل شود، مثلاً عدهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و اعلم و واجد شرایط را تشخیص دهند، واجد شرایط بودن کسی را تصدیق کنند و از گفته آنان برای شخص انسان یا نوع مردم اطمینان پیدا شود. سوم: آن که دو مرد عالم عادل که میتوانند واجد شرایط تقلید را تشخیص دهند، بدان گواهی دهند به شرط آن که دو مرد عالم عادل دیگر با نظر آنان مخالفت ننمایند و بنا بر احتیاط واجب اگر یک نفر عالم عادل گواهی دهد باید احتیاط کرد. و چنانچه دو مرد عالم عادل یا بیشتر، به واجد شرایط تقلید بودن کسی شهادت دهند، لازم نیست انسان تحقیق کند که آیا دو مرد عالم عادل دیگر برخلاف نظر آنها شهادت میدهند یا خیر.
- [آیت الله شبیری زنجانی] تقلید به معنای پیروی کردن از دیگری در عقیده یا عمل است و در احکام دینی از کسی باید تقلید کرد که دارای این شرایط باشد: 1 - مرد باشد. 2 - بالغ باشد. 3 - عاقل باشد. 4 - شیعه دوازده امامی باشد. 5 - حلالزاده باشد. 6 - عادل باشد، یعنی از گناهان کبیره، مانند: دروغ، غیبت، تهمت، آدمکشی، رباخواری، ترک نماز و ترک روزه …، از روی ملکه اجتناب کند و مراد از ملکه؛ حالت نفسانیست که انسان را به ترک گناه وادار میکند، گناه صغیره نیز با اصرار بر آن، گناه کبیره محسوب میگردد و نشانه عدالت این است که در ظاهر شخص خوبی باشد؛ یعنی اگر از اهل محل یا همسایگان او یا کسانی که با او معاشرت دارند حال او را بپرسند، بگویند: ما خلاف شرعی از او سراغ نداریم. 7 - مجتهد باشد. 8 - اعلم باشد و این در صورتیست که احتمال اختلاف بین مجتهدین را در مسائل مورد ابتلا بدهد. مجتهد اعلم کسیست که از تمام مجتهدهای زمان خود حکم خدا را بهتر بفهمد و برتری این مجتهد از سایر مجتهدین باید به گونهای باشد که متعارف افراد اهل فضل بتوانند آن را تشخیص دهند و اگر هیچ یک از مجتهدین چنین برتری روشنی نداشته باشند از هر یک از مجتهدین طراز اوّل میتوان تقلید نمود. 9 - موثّق باشد، یعنی اشتباهش از متعارف بیشتر نباشد و کسی که حریص به دنیا باشد غالبا موثّق نیست، زیرا حبّ شدید به دنیا باعث اشتباه زیاد در تشخیص میگردد. 10 - زنده باشد (با تفصیلی که در مسأله دهم خواهد آمد).