چه راه حلهایی جهت از بین بردن بدخلقی به کار ببریم و خوش خلقی را سرمشق زندگی قرار دهیم؟

در رابطه با این سئوال مناسب است به تبیین چند مطلب پرداخته شود.
الف) معنای خوش خلقی و بدخلقی. ب) اهمیت خوش خلقی در روایات و آیات قرآن. ج) آثار و پیامدهای حسن خلق. د) درمان سوء خلق.
الف) معنای خوش خلقی و بدخلقی: حسن خلق به معنی خاص، آن است که انسان با گشاده روئی و چهرة شاد و زبان نرم و ملایم با مردم روبرو شود، و در هر جا و با هر کسی با خوش روئی برخورد کند، به عکس، کج خلقی و ترش روئی آن است که سخنان خشن و خشک و فاقد لطف و محبت داشته باشد و طوری برخورد کند که باعث نفرت عموم مردم باشد.[1]
در حدیث جامع و جالبی از امام صادق علیه السلام در تعریف حسن خلق چنین آمده است، یکی از یاران امام پرسید: (ما حَدّ‌‌ حسنِ الخلقِ؛ تعریف حسن خلق چیست؟) امام علیه السلام فرمود: (تَلینُ جانبک و تُطَیِب کلامُکُ و تلقی اَخاکُ بِبشرٍ حَسَنٍ؛ با نرمش و مدارا با مردم رفتار کنی و سخن خویش را پاکیزه گردانی، و برادرت را با خوش رویی ملاقات کنی).[2]
ب) اهمیت خوش خلقی در روایات و آیات قرآن:
در زمینة خوش خلقی و برخورد خوب با همة مردم، روایات فراوانی در منابع اسلامی وجود دارد.
در حدیثی از پیامبر صلّی الله علیه و آله می‌خوانیم که فرمود: (اَکثَر ما تَلِج بِهِ اُمتی الجَنَّة التقوی و حُسن الخلق؛ بیش‌ترین چیزی که امت من به سبب آن وارد بهشت می‌شوند تقوی و حسن خلق است).[3]
در حدیث دیگری حضرت علی علیه السلام فرمود: (اَکمَلُکم ایماناً اَحسُنکم خُلقاً؛ کاملترین شما از نظر ایمان کسی است که اخلاقش نیکوتر باشد).[4]
در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام می‌خوانیم که فرمود: (حسن خلق محبت و دوستی را تثبیت می‌کند و دلهای پراکنده را به هم پیوندی می‌زند.)[5]
و در حدیث دیگری از مولای متقیان علی علیه السلام است که فرمودند: (حسن خلق روزی‌ها را فراوان می‌کند و بر محبت دوستان می‌افزاید).[6]
قرآن کریم می‌فرماید: (وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ؛ با مردم با نیکی و خوبی برخورد کنید و نماز را بپا دارید و زکات را بدهید).[7]
ج) آثار و پیامدهای حُسْن خلق:
از آثار و برکات حسن خلق این است که مایة جلب محبت و صفا می‌شود و دیگر اینکه حسن خلق و خوشرویی شهرها را آباد و عمرها را زیاد می‌کند چرا که ویرانی آبادی‌ها بر اثر کشمکش‌ها و پرخاشگری است. هرگاه پرخاشگری جای خود را به خوشرویی و حسن خلق دهد، الفت و مودت و اتحاد که سرچشمة هر گونه آبادی و خیر و برکتی است حاصل می‌شود. افزون بر آن خوش خلقی باعث آرامش روح و مانع بروز فشارهای روحی می‌باشد و از طرف دیگر ثواب حسن خلق همسان با مجاهد در راه خداست و در روایات آمده که ثواب اخلاق نیکو همانند کسی است که همیشه روزه دار است، حسن خلق باعث موفقیت در مدیریت منزل، اجتماع، اداره و غیره است و رمز موفقیت مدیران توانا به خاطر حسن خلق آنان است.[8]
و در مقابل سوء خلق از مهمترین عوامل نفرت و انزجار و پراکندگی است و کسانی که به این درد مبتلا هستند غالباً در جامعه منزوی می‌شوند و در روایات شریف مذمت زیادی از سوء خلق شده است.[9]
در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله آمده که فرمود: (از سوء خلق پرهیز کنید که این عمل سرانجام صاحب خود را به آتش دوزخ گرفتار می‌کند).[10]
و در روایتی نورانی از علی علیه السلام می‌خوانیم که فرمود: (لا وحشَةَ اَوحَشُ مِن سْوءِ الخُلق؛ وحشتی بدتر از سوء خلق نیست).[11]
د) درمان سوء خلق:
سوء خلق یکی از بدترین و مزاحم‌ترین صفات است که آثار مرگباری در زندگی انسان و اطرافیان او دارد و افق زندگی را تیره و تار و شهد حیات را در کام انسان مبدل به شرنگ می‌کند بنابراین کسانی که گرفتار این رذیله اخلاقی هستند باید هر چه زودتر اقدام کنند از جمله اینکه مبتلایان به این صفت باید همه روزه در عواقب شوم آن تفکر و اندیشه کنند و روایات مطرح شده دربارة بداخلاقی را مکرر مرور کنند و آثار شوم بداخلاقی را در زندگی مبتلایان به آن مشاهده کنند که چگونه مردم از آنها متنفر می‌شوند، و دیگر اینکه خوش خلقی را هر چند بصورت تصنعی پیشة خود سازند تا این امر عادت و ملکه شود و بدخلقی‌های خود را هر روز یادداشت کرده و سعی کنند هر روز یکی را حذف کنند. و سعی کنند از عوامل بوجود آورند بدخلقی دوری کنند و به اموری دیگر مشغول شوند و برای خود سرگرمی داشته باشند و توجه زیادی به نکات ریز زندگی کنند.
دیگر اینکه همه روزه به خود تلقین کنند که من بداخلاق نیستم و دارای حسن خلقم این تلقین تدریجاً اثری می‌گذارد و جوانه‌های حسن خلق نمایان می‌شود.
از رفیقان و دوستان بدخلق دوری جوید و قطع رابطه کند و سعی کند با افراد با حوصله و خوش اخلاق ارتباط ایجاد کند.
و دیگر اینکه سعی کند بیشتر از توان خود کار نکند و گرسنگی نکشد چون اینها باعث پرخاشگری می‌شود.[12]
و سعی کند ارادة قوی داشته باشد و تصمیم بر ترک این عادت بگیرد.
سعی کنید از کارها و فکرها و مکانهایی که غضب او را بر می‌انگیزد و ناراحتش می‌کند پرهیز کند و سعی کند در مسائل ریز و جزئی زندگی وارد نشود تا باعث تحریک هیجاناتش بشود و خود را با مسائل معنوی مشغول کنند و همواره به این فکر باشد که نکند من الآن بمیرم و اطرافیان به خاطر بدخلقی من از من راضی نباشند.
منابع برای مطالعه بیشتر
1 محمد رضا مهدوی کنی، نقطه‌های آغاز در اخلاق اسلامی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1374.
2. ناصر مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج 3، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب، 1380.
3. علی مشکینی، درسهای اخلاق، نشر الهادی، 1376.
4. فیض کاشانی، راه روشن‌، (ترجمه کتاب محجة البیضاء)، ج 5، انتشارات آستان قدس رضوی، 1372.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . علی مشکینی، درسهای اخلاق، انتشارات الهادی، 1376.
[2] . بحار الانوار، ج 68، ص 389، ح 42.
[3] . اصول کافی، ج 2، ص 100، ح 6.
[4] . بحار الانوار، ج 68، ص 287، ح 34.
[5] . بحار الانوار، ج 74، ص 148، ح 71.
[6] . غرر الحکم، ج 6، ص 399.
[7] . بقره، 83.
[8] . ناصر مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج 3، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب علیه السلام ، 1380.
[9] . مولی مهدی نراقی، جامع السعادات، (مترجم جلال الدین مجتبوی) انتشارات حکمت، 1366.
[10] . بحار الانوار، ج 68، ص 383.
[11] . شرح غرر، ج 6، ص 400.
[12] . ناصر مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج 3، انتشارات مدرسة امام علی بن ابیطالب علیه السلام ، 1380.