آیا عملکرد خبرگان در انتخاب رهبر، در کشورهای دیگر نیز نمونه مشابهی دارد؟

براساس مبانی دینی و اصول متعدد قانون اساسی، مقام رهبری در نظام جمهوری اسلامی ایران، بالاترین مقام رسمی بوده و ریاست عالیه کشور را بر عهده دارد. چنین مقامی با ویژگی ها، شرایط و صلاحیت های علمی، اخلاقی و مدیریتی مطرح شده در آموزه های اصیل اسلامی و قانون اساسی جمهوری اسلامی، کاملاً بی نظیر و غیرقابل مقایسه با عالی ترین مقامات در کشورهای دیگر است؛ گرچه وظایف و اختیارات به مراتب بیشتری برای مقام عالیه کشور در نظام های سیاسی دیگر نیز وجود دارد 1. از سوی دیگر هر چند خبرگان رهبری با ویژگی های لحاظ شده در قانون اساسی و لزوم تخصص گرایی در انتخاب عالی ترین مقام کشور، در جهان بی نظیر است؛ اما شیوه انتخاب رهبری توسط این مجلس که انتخابی (دو درجه ای و غیرمستقیم) است، امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا، مانند آلمان، ایتالیا، فنلاند، سوئیس، ترکیه، پاکستان، هند، اتیوپی، کره شمالی، چین و ایالات متحده آمریکا، در انتخاب عالی ترین مقام رسمی یا اجرایی، بر نظام سیاسی حاکم بوده و اعمال می گردد و حتی علاوه بر مقامات سیاسی، در انتخاب بالاترین مقامات دینی جهان نیز نمونه مشابه دارد. در ادامه به بررسی برخی از مهمترین این نمونه ها پرداخته می شود:
1. انتخاب رئیس جمهوری آمریکا
در آمریکا انتخاب رئیس جمهور به شکل غیرمستقیم انجام می شود؛ نویسندگان قانون اساسی این کشور بر این بوده اند که انتخاب رئیس جمهور را از مداخله و نفوذ مستقیم عامه مردم برکنار داشته، آن را در صلاحیت گروهی معدود به نام (Electoral College) به معنای (هئیت انتخاب کنندگان) یا (هیئت انتخاباتی)، قرار دهند. براساس قانون اساسی آمریکا، رئیس جمهوری این کشور که قدرت و اختیارات فوق العاده و گسترده ای دارد بدین شکل انتخاب می شود: ابتدا مردم هر ایالت، تعدادی نماینده (الکترال ) بر می گزینند که تعداد آنان با تعداد کل سناتورها و نمایندگان آن ایالت در کنگره برابر است. انتخاب کنندگان ریاست جمهوری (الکترال ها ) در ایالت های خود تشکیل جلسه می دهند و از طریق رأی مخفی دو نفر یک نفر جهت احراز ریاست جمهوری و دیگری برای معاونت وی را که حداقل یک نفرشان مقیم ایالت آنان نباشد؛ انتخاب می کنند و سپس نتیجه را به شخص سنا ارسال می دارند و رئیس سنا در حضور نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان، کلیه تأییدیه ها را گشوده و شخصی که بیشترین تعداد آرا را کسب نماید، رئیس جمهور می شود2. در این میان احزاب سیاسی نیز نقش مهمی در تأثیرگذاری بر انتخابات ریاست جمهوری آمریکا ایفا می نمایند. و برای رعایت ظاهر قانون اساسی، صورتی از نامزدهای انتخاباتی (هیئت انتخاب کنندگان) (الکترال ها ) را ارائه می دهند که در صدر آن، نام نامزد مقام ریاست جمهور و معاون وی قید گردیده است و مفهوم آن، این است که هرگاه این افراد به عضویت (هیئت انتخاب کنندگان) برگزیده شوند؛ متعهدند که به نامزدهای حزب رأی دهند. هرحزب که اکثریت آرای یک ایالت را به دست آورد به تعداد کلیه اعضای (هیئت انتخاب کنندگان) آن ایالت، به نفع نامزد حزب خود رأی خواهد داشت و به این ترتیب آرای اقلیت به حساب نخواهد آمد. این است که به محض خاتمه انتخابات در هر ایالت، نتیجه انتخابات معلوم، و تهیه لیست و گواهی آن و مداخله مجلسین جنبه تشریفاتی خواهد داشت. البته اعضای (هیئت انتخاب کنندگان) تحت هیچ عنوان و به هیچ صورتی قانوناً مکلّف به انتخاب کسی که نامش در ورقه به عنوان نامزد ریاست جمهوری قید گردیده است، نمی باشند3.
2. انتخاب رئیس جمهور و صدر اعظم جمهوری فدرال آلمان
در آلمان رئیس جمهور، رئیس تشریفاتی این کشور در امور داخلی و بین المللی است؛ که به صورت غیرمستقیم و توسط (مجمع فدرال) (Bundesversammlung) انتخاب می شود. مجمع فدرال آلمان مرکب از مجلس فدرال (بوند ستاگ ) و نمایندگان پارلمان محلی است4.
صدر اعظم مهمترین مقام جمهوری فدرال آلمان است که او نیز به شیوه غیرمستقیم به این منصب برگزیده می شود و برای انتخاب او سه راه وجود دارد:
الف. با پیشنهاد رئیس جمهور به مجلس فدرال و تصویب مجلس با اکثریت مطلق آرا؛
ب. در صورتی که اکثریت مطلق آرا حاصل نشد، مجلس فدرال ظرف دو هفته شخص دیگری را با همان اکثریت به صدر اعظمی تعیین می کند؛
ج. اگر مجلس فدرال پس از دو هفته و به ترتیب مذکور قادر به انتخاب صدر اعظم نشود، صدر اعظم با اکثریت نسبی آرا بر گزیده می شود و رئیس جمهور یا باید حکم او را صادر کند و یا مجلس فدرال را منحل و دستور انتخابات جدید را صادر نماید5.
3. انتخاب رئیس جمهور ایتالیا
در ایتالیا انتخاب رئیس جمهور به طور کامل با شیوه غیرمستقیم است؛ که توسط هیئتی مرکب از اعضای پارلمان (مجلسین ) و سه نماینده از طرف شوراهای هر یک از مناطق کشور (هر منطقه مثل سیسیل، ساردنی و غیره، شامل چند استان می شود ) در جلسه مشترک، برگزیده می شود6.
4. انتخاب بالاترین مقام سوئیس
شورای فدرال سوئیس، بالاترین قدرت اداری و اجرایی کنفدراسیون سوئیس است. رئیس این شورا که در واقع در حکم رئیس جمهوری آن کشور است، ریاست کنفدراسیون سوئیس را بر عهده داشته و توسط خود اعضای شورای فدرال انتخاب می شود7.
5. انتخاب رئیس جمهور هند
رئیس جمهور هند به عنوان رئیس قوه مجریه و فرمانده کل قوا، از طرف دو مجلس قانونگذار فدرال و مجالس مقننه ایالات، با اکثریت آرا و براساس اصل (ارزش رأی نمایندگان)8 انتخاب می شود.
6. شورای کاردینال ها
بعد از فوت پاپ، کاردینال های کلیسای کاتولیک، در واتیکان دور هم جمع می شوند تا یک نفر را از میان خود، به عنوان پاپ جدید معرفی کنند؛ در این جلسه کاردینال های واجد شرایط رأی دهی، در کلیسایی جمع شده و تا انتخاب و معرفی پاپ جدید هیچ ارتباطی با جهان خارج ندارند. انتخاب پاپ جدید، با رأی گیری مخفی و طی حداکثر 4 رأی گیری در هر روز، انجام می گیرد. بعد از هر رأی گیری، ورقه های رأی که با مواد شیمیایی آغشته می شوند، سوزانده می شود. اگر کاردینال ها به توافق رسیدند؛ دودی سفید، از دودکش مخصوصی که برای همین کار درست شده است، بیرون می آید؛ دودِ سیاه نیز، نشانه عدم توافق آن هاست. و جزئیات کامل در مورد اصل رأی گیری نیز تا صد سال بعد منتشر نخواهد شد9.
بنابراین همانگونه که از موارد فوق مشخص است، انتخاب رهبری، تنها در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به شکل غیرمستقیم نیست؛ بلکه در حقوق اساسی تطبیقی نیز، موارد مشابه متعددی برای آن وجود دارد و هرچند مجلس خبرگان، از لحاظ مبانی و شرایط اصلحیت و صفات عالی رهبری، در دنیا منحصر به فرد است؛ اما از نظر شکل و روش انتخاب و تعیین عالی ترین مقام کشور، مشابه نهادها، مجامع و مجلس هایی است که در کشورهای دیگر وجود دارند و گزینش عالی ترین مقام رسمی، اجرایی یا هر دوی این ها را انجام می دهند10.
پی نوشت:
1. جهت آشنایی و مقایسه اختیارات عالی ترین مقامات کشورهای لیبرال دموکراسی با اختیارات مقام رهبری در ایران، ر.ک: محمد رضا مرندی، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم: پارسایان، 1382، صص 146121.
2. قانون اساسی ایالات متحده آمریکا، بخش اول از اصل دوم.
3. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، پیشین، ص99.
4. جهت کسب اطلاعات بیشتر ر.ک: احمد نقیب زاده، سیاست و حکومت در اروپا، تهران: سمت، 1379، ص 181 ؛ سید جلال الدین مدنی، حقوق اساسی تطبیقی، تهران: گنج دانش، 1374، ص 106 ؛ جعفر بوشهری، حقوق اساسی، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1384، ج 2، ص 227.
5. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، پیشین، ص105.
6. ر.ک: سیاست و حکومت در اروپا، پیشین، ص 216.
7. ر.ک: اصول 71، 95، 96 و 98 قانون اساسی سوئیس.
8. منظور از این اصل این است که ارزش رأی هر نماینده به مقدار رأیی است که از مردم کسب نموده است.
9. ر.ک: مجلس خبرگان، پیشین، صص 3736 ؛ روزنامه ایران 30/1/1384 و 15/1/1384، ص 5.
10. ر.ک: پرسش ها و پاسخ هایی درباره مجلس خبرگان رهبری، پیشین.
منبع: www.porseman.org