قبول
قبول این است که مشتری بگوید: «قبلت» یا «اشتریت» یا «ابتعت» و نظیر آنها، [۱] [۲]که مقابل ایجاب است.
آیا کتاب‌هایی مثل گنج‌های معنوی و ... تمام روایات آمده در آن قابل قبول علمای دین است؟
همان گونه که می‌دانید استخراج و استنباط معارف و احکام اسلامی از سه منبع عظیم، قرآن، سنّت، (احادیث و روایات معصومین علیهم السّلام ) و عقل استفاده می‌شود.[1] از این میان قرآن سند متقن و محکمی است که بدون کم و کاست و به همین صورت فعلی از طرف پروردگار عالم به ما رسیده است، چرا که قرآن به عنوان معجزه‌ای الهی و با وعدة الهی که در مورد حفاظت آن داده شده از هر گزندی محافظت می‌شود.[2] امّا این وعده در مورد روایات وجود ندارد و در کتب حدیثی، احادیثی که به دروغ به معصومین علیهم السّلام نسبت داده شده نیز وجود دارد.[3]به همین خاطر در میان مسلمانان علومی که در شناخت احادیث درست از نادرست باشد مانند: علم رجال، داریه و ... به وجود آمده است.[4] امّا باید به این نکته توجّه داشت که رعایت قوانین این علوم در مواردی ضرورت دارد که بخواهیم توسط آنها در رابطه با مسائل اعتقادی استدلال کرده و یا به وسیلة آنها پی به احکام شرعی ببریم.[5] اما در غیر این دو مورد این چنین دقتی برای تشخیص احادیث لازم نیست. مثلاً مواردی که احادیثی در رابطه با ثواب بعضی اعمال و یا ادعیه و اذکار وارد شده است. در این گونه موارد می‌توان با استناد به ادله‌ی تسامح در ادله‌ی سنن به مضمون آنها عمل کرد. با امید رسیدن به ثواب آنها که در روایت بیان شده است. این چنین شخصی (که طبق روایت عمل کرده) هر چند در واقع آن روایت از معصوم علیه السّلام هم نقل نشده باشد، خدای منّان ثواب و اجر آن عمل را به او خواهد داد.[6] در این رابطه از امام صادق علیه السّلام حدیثی نقل شده است که ایشان فرمودند: اگر از طرف پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله برای عمل کردن یک عمل (دعا، نماز و ...) ثوابی (طبق روایات) آمده و نقل شده باشد و شخصی آن را انجام دهد به امید رسیدن به ثواب، آن شخص به ثواب آن خواهد رسید، هر چند آن روایت از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل نشده باشد.[7]از ائمة معصومین علیهم السّلام در مضمون این روایت، روایات دیگری نیز نقل شده است.[8] با این توضیحات باید گفت: کتاب‌هایی همچون گنجینة معنوی و ... که از منابع گوناگون استفاده کرده و در مورد اعتقادات و بیان احکام نیست، بلکه کتابی است مشتمل بر ذکر ثواب بعضی ادعیه و نمازها و ... [9] تا وقتی که جعلی بودن مطالب آن ثابت نشده باشد می‌توان به مضمون آنها عمل کرد و امید ثواب آنها را از خدای متعال داشت. و امّا اینکه از علماء کسی راجع به اعتبار آن مطلبی نوشته باشد یا نه؟ باید گفت: از آنجا که این کتاب از کتاب‌هایی است که اخیراً نوشته شده است، روایات آن از منابع و کتب حدیثی مختلف می‌باشد و علماء هم نوعاً راجع به اعتبار منابع و سند روایات عقیدة خود را بیان کردهاند، و طبق بیان قبلی که گفتیم این چنین احادیثی برای امید ثواب قابل عمل می‌باشند، فلذا می‌توان ادّعا کرد، علماء هم احتمالاً عمل کردن به این گونه کتب را بی‌اشکال بدانند. البته عمل به آنچه در این کتب و خصوصاً کتب شریف مفاتیح الجنان وارد شده است؛ اثرات زیاد دیگری نیز دارد که یکی از آنها ایجاد روحیة امید و نشاط و ... است. نتیجه: اعتبار کتاب گنجینة معنوی و کتبی از این دست که در اعتقادات و احکام نیستند، به این معنی است که عمل به مضمون روایات و احادیث موجود در کتاب به امید ثواب و این که مطلوب پروردگار باشد عمل کردن بدان‌ها جایز است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. مصباح المنیر (در دعا و ...)، آیت الله مشکینی، (مقدمة کتاب). [1] . ر.ک: علی نقی الحیدری، اصول الاستنباط، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1376، ص 287. [2] . ر.ک: طباطبایی، قرآن در اسلام، دارالکتب الاسلامیه، 1353 ش، ص 18 الی 21. [3] . ر.ک: نصیری، علی، علم حدیث، انتشارات نصایح، چاپ اول، 1381، ص 88 الی 93. [4] . ر.ک: علم حدیث، همان، ص 23 و 24. [5] . ر.ک: انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1377 ش، ج2، ص 153. [6] . همان، ص 154 الی 158. [7] . ر.ک: عاملی، حر، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی، 1391 ق، ج1، ص 60. [8] . ر.ک: کلینی، کافی، ج2، ص 87؛ عدّة الداعی، ص 12. [9] . ر.ک: کریمی، رضا، گنجینه معنوی، انتشارات نسیم حیات.
همان گونه که می‌دانید استخراج و استنباط معارف و احکام اسلامی از سه منبع عظیم، قرآن، سنّت، (احادیث و روایات معصومین علیهم السّلام ) و عقل استفاده می‌شود.[1] از این میان قرآن سند متقن و محکمی است که بدون کم و کاست و به همین صورت فعلی از طرف پروردگار عالم به ما رسیده است، چرا که قرآن به عنوان معجزه‌ای الهی و با وعدة الهی که در مورد حفاظت آن داده شده از هر گزندی محافظت می‌شود.[2] امّا این وعده در مورد روایات وجود ندارد و در کتب حدیثی، احادیثی که به دروغ به معصومین علیهم السّلام نسبت داده شده نیز وجود دارد.[3]به همین خاطر در میان مسلمانان علومی که در شناخت احادیث درست از نادرست باشد مانند: علم رجال، داریه و ... به وجود آمده است.[4] امّا باید به این نکته توجّه داشت که رعایت قوانین این علوم در مواردی ضرورت دارد که بخواهیم توسط آنها در رابطه با مسائل اعتقادی استدلال کرده و یا به وسیلة آنها پی به احکام شرعی ببریم.[5] اما در غیر این دو مورد این چنین دقتی برای تشخیص احادیث لازم نیست. مثلاً مواردی که احادیثی در رابطه با ثواب بعضی اعمال و یا ادعیه و اذکار وارد شده است. در این گونه موارد می‌توان با استناد به ادله‌ی تسامح در ادله‌ی سنن به مضمون آنها عمل کرد. با امید رسیدن به ثواب آنها که در روایت بیان شده است. این چنین شخصی (که طبق روایت عمل کرده) هر چند در واقع آن روایت از معصوم علیه السّلام هم نقل نشده باشد، خدای منّان ثواب و اجر آن عمل را به او خواهد داد.[6] در این رابطه از امام صادق علیه السّلام حدیثی نقل شده است که ایشان فرمودند: اگر از طرف پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله برای عمل کردن یک عمل (دعا، نماز و ...) ثوابی (طبق روایات) آمده و نقل شده باشد و شخصی آن را انجام دهد به امید رسیدن به ثواب، آن شخص به ثواب آن خواهد رسید، هر چند آن روایت از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل نشده باشد.[7]از ائمة معصومین علیهم السّلام در مضمون این روایت، روایات دیگری نیز نقل شده است.[8] با این توضیحات باید گفت: کتاب‌هایی همچون گنجینة معنوی و ... که از منابع گوناگون استفاده کرده و در مورد اعتقادات و بیان احکام نیست، بلکه کتابی است مشتمل بر ذکر ثواب بعضی ادعیه و نمازها و ... [9] تا وقتی که جعلی بودن مطالب آن ثابت نشده باشد می‌توان به مضمون آنها عمل کرد و امید ثواب آنها را از خدای متعال داشت. و امّا اینکه از علماء کسی راجع به اعتبار آن مطلبی نوشته باشد یا نه؟ باید گفت: از آنجا که این کتاب از کتاب‌هایی است که اخیراً نوشته شده است، روایات آن از منابع و کتب حدیثی مختلف می‌باشد و علماء هم نوعاً راجع به اعتبار منابع و سند روایات عقیدة خود را بیان کردهاند، و طبق بیان قبلی که گفتیم این چنین احادیثی برای امید ثواب قابل عمل می‌باشند، فلذا می‌توان ادّعا کرد، علماء هم احتمالاً عمل کردن به این گونه کتب را بی‌اشکال بدانند. البته عمل به آنچه در این کتب و خصوصاً کتب شریف مفاتیح الجنان وارد شده است؛ اثرات زیاد دیگری نیز دارد که یکی از آنها ایجاد روحیة امید و نشاط و ... است. نتیجه: اعتبار کتاب گنجینة معنوی و کتبی از این دست که در اعتقادات و احکام نیستند، به این معنی است که عمل به مضمون روایات و احادیث موجود در کتاب به امید ثواب و این که مطلوب پروردگار باشد عمل کردن بدان‌ها جایز است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. مصباح المنیر (در دعا و ...)، آیت الله مشکینی، (مقدمة کتاب). [1] . ر.ک: علی نقی الحیدری، اصول الاستنباط، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1376، ص 287. [2] . ر.ک: طباطبایی، قرآن در اسلام، دارالکتب الاسلامیه، 1353 ش، ص 18 الی 21. [3] . ر.ک: نصیری، علی، علم حدیث، انتشارات نصایح، چاپ اول، 1381، ص 88 الی 93. [4] . ر.ک: علم حدیث، همان، ص 23 و 24. [5] . ر.ک: انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1377 ش، ج2، ص 153. [6] . همان، ص 154 الی 158. [7] . ر.ک: عاملی، حر، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی، 1391 ق، ج1، ص 60. [8] . ر.ک: کلینی، کافی، ج2، ص 87؛ عدّة الداعی، ص 12. [9] . ر.ک: کریمی، رضا، گنجینه معنوی، انتشارات نسیم حیات.
پاسخ:
همان گونه که می‌دانید استخراج و استنباط معارف و احکام اسلامی از سه منبع عظیم، قرآن، سنّت، (احادیث و روایات معصومین علیهم السّلام ) و عقل استفاده می‌شود.[1] از این میان قرآن سند متقن و محکمی است که بدون کم و کاست و به همین صورت فعلی از طرف پروردگار عالم به ما رسیده است، چرا که قرآن به عنوان معجزه‌ای الهی و با وعدة الهی که در مورد حفاظت آن داده شده از هر گزندی محافظت می‌شود.[2]
امّا این وعده در مورد روایات وجود ندارد و در کتب حدیثی، احادیثی که به دروغ به معصومین علیهم السّلام نسبت داده شده نیز وجود دارد.[3]به همین خاطر در میان مسلمانان علومی که در شناخت احادیث درست از نادرست باشد مانند: علم رجال، داریه و ... به وجود آمده است.[4]
امّا باید به این نکته توجّه داشت که رعایت قوانین این علوم در مواردی ضرورت دارد که بخواهیم توسط آنها در رابطه با مسائل اعتقادی استدلال کرده و یا به وسیلة آنها پی به احکام شرعی ببریم.[5] اما در غیر این دو مورد این چنین دقتی برای تشخیص احادیث لازم نیست. مثلاً مواردی که احادیثی در رابطه با ثواب بعضی اعمال و یا ادعیه و اذکار وارد شده است. در این گونه موارد می‌توان با استناد به ادله‌ی تسامح در ادله‌ی سنن به مضمون آنها عمل کرد. با امید رسیدن به ثواب آنها که در روایت بیان شده است. این چنین شخصی (که طبق روایت عمل کرده) هر چند در واقع آن روایت از معصوم علیه السّلام هم نقل نشده باشد، خدای منّان ثواب و اجر آن عمل را به او خواهد داد.[6]
در این رابطه از امام صادق علیه السّلام حدیثی نقل شده است که ایشان فرمودند: اگر از طرف پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله برای عمل کردن یک عمل (دعا، نماز و ...) ثوابی (طبق روایات) آمده و نقل شده باشد و شخصی آن را انجام دهد به امید رسیدن به ثواب، آن شخص به ثواب آن خواهد رسید، هر چند آن روایت از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل نشده باشد.[7]از ائمة معصومین علیهم السّلام در مضمون این روایت، روایات دیگری نیز نقل شده است.[8]
با این توضیحات باید گفت: کتاب‌هایی همچون گنجینة معنوی و ... که از منابع گوناگون استفاده کرده و در مورد اعتقادات و بیان احکام نیست، بلکه کتابی است مشتمل بر ذکر ثواب بعضی ادعیه و نمازها و ... [9] تا وقتی که جعلی بودن مطالب آن ثابت نشده باشد می‌توان به مضمون آنها عمل کرد و امید ثواب آنها را از خدای متعال داشت.
و امّا اینکه از علماء کسی راجع به اعتبار آن مطلبی نوشته باشد یا نه؟ باید گفت:
از آنجا که این کتاب از کتاب‌هایی است که اخیراً نوشته شده است، روایات آن از منابع و کتب حدیثی مختلف می‌باشد و علماء هم نوعاً راجع به اعتبار منابع و سند روایات عقیدة خود را بیان کردهاند، و طبق بیان قبلی که گفتیم این چنین احادیثی برای امید ثواب قابل عمل می‌باشند، فلذا می‌توان ادّعا کرد، علماء هم احتمالاً عمل کردن به این گونه کتب را بی‌اشکال بدانند. البته عمل به آنچه در این کتب و خصوصاً کتب شریف مفاتیح الجنان وارد شده است؛ اثرات زیاد دیگری نیز دارد که یکی از آنها ایجاد روحیة امید و نشاط و ... است.
نتیجه: اعتبار کتاب گنجینة معنوی و کتبی از این دست که در اعتقادات و احکام نیستند، به این معنی است که عمل به مضمون روایات و احادیث موجود در کتاب به امید ثواب و این که مطلوب پروردگار باشد عمل کردن بدان‌ها جایز است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مصباح المنیر (در دعا و ...)، آیت الله مشکینی، (مقدمة کتاب).
[1] . ر.ک: علی نقی الحیدری، اصول الاستنباط، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1376، ص 287.
[2] . ر.ک: طباطبایی، قرآن در اسلام، دارالکتب الاسلامیه، 1353 ش، ص 18 الی 21.
[3] . ر.ک: نصیری، علی، علم حدیث، انتشارات نصایح، چاپ اول، 1381، ص 88 الی 93.
[4] . ر.ک: علم حدیث، همان، ص 23 و 24.
[5] . ر.ک: انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1377 ش، ج2، ص 153.
[6] . همان، ص 154 الی 158.
[7] . ر.ک: عاملی، حر، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی، 1391 ق، ج1، ص 60.
[8] . ر.ک: کلینی، کافی، ج2، ص 87؛ عدّة الداعی، ص 12.
[9] . ر.ک: کریمی، رضا، گنجینه معنوی، انتشارات نسیم حیات.
- [سایر] راهکارهای مادی و معنوی تقویت ذهن و ذکاوت را در آینه احادیث و روایات بیان نمایید.
- [سایر] در روایت معروفی از رسول اکرم(ص) آمده که به حضرت علی(ع) فرمودند: (انت تقضی دینی)، آیا (دین) در اینجا به معنای دین و قرض ظاهری و مالی است یا معنوی؟ و آیا این حدیث با روایاتی که مقروض بودن را ناپسند میداند منافاتی ندارد؟
- [سایر] ویژگیهای معنوی قرآن از نگاه خود قرآن و احادیث چیست؟
- [سایر] روایات تحریف قرآن را علمای شیعه متواتر می‌دانند یا مستفیضه؟
- [سایر] راه کارهای مادی و معنوی تقویت ذهن و ذکاوت را در آینه احادیث و روایات بیان نمایید.
- [سایر] چرا علمای اصولی شیعه با اخباریون مخالفند؟ اعتقادات اخباریون که با دین منافات دارد چیست؟
- [سایر] معاویه از دیدگاه علمای اهل سنت چه دین و ایینی داشت؟
- [سایر] ویژگیهای معنوی قرآن از نگاه خود قرآن و نیز احادیث چیست؟
- [سایر] زیبا بودن مسجد، از نظر روایات و اثرگذاری آن در روحیة معنوی انسان، چگونه است؟
- [سایر] از علمای اهل سنت، چه کسانی قائل به صحت احادیث مهدویت شدهاند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه بدعتی در اسلام واقع شود (مانند منکراتی که دولتهای ناصالح به نام اسلام انجام می دهند) بر همه، مخصوصاً علمای دین واجب است حق را اظهار و باطل را انکار کنند و اگر سکوت علمای دین موجب هتک مقام علم، یا سوء ظن به علمای اسلام شود، اظهار حق به هر نحوی که ممکن باشد واجب است، هرچند بدانند تاثیر نمی کند.
- [امام خمینی] اگر بدعتی در اسلام واقع شود مثل منکراتی که دولتها اجرا می‌کنند به اسم دین مبین اسلام، واجب است خصوصاً بر علمای اسلام اظهار حق و انکار باطل، و اگر سکوت علمای اعلام موجب هتک مقام علم و موجب اسائه ظن به علمای اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوی که ممکن است اگر چه بدانند تأثیر نمیکند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر دین مدت نداشته باشد هر وقت بدهکار بدهی خود را بدهد طلبکار باید قبول نماید، و اگر مدت داشته باشد پیش از مدت، بنابر احتیاط باید قبول کند.
- [آیت الله مظاهری] ناسزا گفتن برای اثبات مطالب علمی و نظیر آن جایز نیست، و کسانی که در بحثها و نوشتهجات به دیگران ناسزا میگویند حرام است، بلکه اگر آن ناسزا به علمای دین باشد، گناهش در حدّ کفر و جنگ با خدای متعال است.
- [آیت الله مظاهری] اگر زن بگوید یائسهام، یا شوهر ندارم یا در عدّه نیستم، یا حیض نیستم، یا خواهر رضاعی تو نیستم و مانند اینها، اگر لااُبالی در دین نباشد، می‌توان حرف او را قبول کرد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مشرک یعنی افرادی که خدایی غیر از خدای یگانه را بپرستند (بت پرست) یا برای خدا شریک قائل باشند و دو یا چند خدا را بپرستند، نجس می باشند ولی کسانی که وحدت خدای سبحان را قبول دارند و یکی از پیامبران الهی را قبول داشته باشند (یهودیان، مسیحیان، زرتشتیان و صابئیان) پاک می باشند. و اهل کتاب اگر به واسطه تحریف در دین خود مشرک شده باشند حکم سایر مشرکین را دارند و نجس می باشند و همچنین کسانی که بی دین بوده و هیچ خدایی را قبول ندارند نجس می باشند. ناصبی ها نیز که دشمن ائمه اطهار(علیهم السلام) هستند نجس می باشند. خوارج و نیز مسلمانانی که مشرک شده باشند و حضرت علی(علیه السلام) را خدا بدانند یا یکی از ضروریات دین را انکار کنند به نحوی که به انکار خدا و رسول خدا برگردد نجس می باشند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر بدعتی در اسلام واقع شود، اظهار حق و انکار باطل واجب است و این وجوب، نسبت به عالمان شدیدتر است و اگر سکوت علمای اعلام موجب هتک مقام علم و موجب سوء ظن به علمای اسلام شود، اظهار حق به هر نحوی که ممکن باشد واجب است، اگرچه بدانند تأثیر نمیکند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کافر یعنی کسی که منکر خدا است یا برای خدا شریک قرار می دهد، یا رسالت حضرت خاتم الانبیاء محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله را قبول ندارد، نجس است. و نیز کسی که یکی از ضروریات دین مبین اسلام را منکر شود، چنان چه بداند آن چیز ضروری دین است، نجس می باشد، و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد. و نیز کافر کتابی بنابر قول مشهور نجس است و احتیاط واجب رعایت این قول است.
- [آیت الله بروجردی] کافر یعنی؛ کسی که منکر خدا است، یا برای خدا شریک قرار میدهد، یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیاء محمّد بن عبدالله (ص) را قبول ندارد، نجس است و نیز کسی که ضروری دین (یعنی چیزی را که مثل نماز و روزهی مسلمانان جزءِ دین اسلام می‌دانند) منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است، نجس می‌باشد و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد.
- [آیت الله اردبیلی] صدقه دادن که یک اقدام خالصانه و صادقانه می‌باشد، مورد سفارش قرآن کریم و احادیث فراوان قرار گرفته و موجب خیر و برکت در زندگی، دفع بلا و مرگهای ناگهانی و شفای بیماران می‌شود و همان طور که پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم فرموده: (کلّ معروف صدقه)(1) یعنی هر کار خیر و پسندیدهای، صدقه محسوب می‌شود و اقداماتی که موجب هدایت گمراهان، حمایت نیازمندان و عمران و آبادانی مادی و معنوی جامعه گردد، ماندگارتر و مفیدتر می‌باشد.